Tytułowe "Universum polskie" to "zasób stereotypowych wyobrażeń tworzących sui generis mitologię czy legendarium: matecznik archetypów-toposów". Toposów ściśle związanych ze świadomością i narodową przynależnością Polaków. "Nie można być pełnoprawnym członkiem narodowej wspólnoty - pisze autor - bez partycypowania w owym universum, które otrzymaliśmy w spadku jako już dane, niejako poza naszą wolą i wiedzą". W swojej książce Prokop poddaje analizie części składowe owego "rezerwuaru symboli", zastanawiając się nad fenomenem oddziaływania przynależnych doń znaków nie tylko w dziełach literackich, lecz również wyobrażeniach malarskich, teatralnych, publicystycznych itp. Kolejne rozdziały - będące krótkimi esejami, zebranymi tu po raz pierwszy w formie zwartej publikacji - opisują najbardziej charakterystyczne obrazy rządzące wyobraźnią zbiorową Polaków, m.in. rodzinę polską pod zaborami, stereotyp ułana, polskie rany i męczeństwo oraz wrogi przeważnie stosunek do Rosji. Autor korzysta z wielu, także obcojęzycznych źródel, sięgając w swoich analizach do czasów współczesnych i utworów autorów XX-wiecznych (m.in. eseistyki Czesława Miłosza).