Żart

W czasie pisania Żartu Milan Kundera należał do partii komunistycznej, jednak powieść ma wydźwięk antykomunistyczny. Z życiorysem pisarza fabułę dzieła łączy ponadto fakt, iż podobnie jak główny bohater, był on z partii usunięty, co opóźniło jego studia.
Głównym bohaterem jest Ludwik Jahn, a osią fabuły są dzieje jego życia poprzedzające kulminacyjny dzień, wzmiankowany już na pierwszych stronach powieści. Narracja pierwszoosobowa jest także fragmentami prowadzona z perspektywy badacza chorób Kostki, reporterki Heleny i muzyka ludowego Jarosława. Zabieg ten ubogaca lekturę, gdyż ich perspektywy wprowadzają nowe postaci i wydarzenia w sposób zaskakujący i jako czytelnicy długo nie dowiadujemy się, w jaki sposób ich losy zbiegają się z drogą protagonisty Ludwika.
Na podstawowej płaszczyźnie Żart to gorzka refleksja na temat czechosłowackiego komunizmu – tłumaczy entuzjazm powojennych działaczy i pozostawia ich obraz jako tych, którzy usiłowali zniszczyć indywidualizm i zadreptali wartość jednostki. Jednak w owych rozmyślaniach kryje się również uniwersalizm, który wykracza poza realia czasów i miejsca, czyniąc powieść dziełem wybitnym. Otóż Ludwik Jahn wraz z innymi komunistami usiłuje wziąć ster historii w swoje ręce, podczas gdy ta, nieubłaganie zmierzając naprzód, wypycha bohatera i inne, wzmiankowane postaci, poza nawias uprzywilejowanej części społeczeństwa. Ostatecznie, historii nie da się naprawić, a Ludwik skazany jest na zapomnienie, jak również udaremnienie jego planów. Tytułowego Żartu nie można odwrócić, wytłumaczyć, a jedynie egoizm zastępujący poświecenia i kolektywizm poprzedniego pokolenia zostaje wątpliwą nadzieją pokonania ideologii sceptycznego racjonalizmu.
Powieść pełna jest refleksji narratorów na temat wydarzeń ich życia – pracujący w szpitalu badacz wieszczy kres komunizmu i przetrwanie chrześcijaństwa, które według niego łączą wiara czy rytuały, skrzypek mówi o śmierci kultury ludowej, a sam bohater odkrywa niemożność dokonania zemsty po piętnastu latach. Całość robi wrażenie, sama fabuła nie jest długa, jednak sposób jej przedstawienia jest niezwykle dopracowany i w historiach romansów zostają wypowiedziane uniwersalne tezy o człowieku i kilku ideach.

W czasie pisania Żartu Milan Kundera należał do partii komunistycznej, jednak powieść ma wydźwięk antykomunistyczny. Z życiorysem pisarza fabułę dzieła łączy ponadto fakt, iż podobnie jak główny bohater, był on z partii usunięty, co opóźniło jego studia.
Głównym bohaterem jest Ludwik Jahn, a osią fabuły są dzieje jego życia poprzedzające kulminacyjny dzień, wzmiankowany już...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Żart” to debiutancka powieść Milana Kundery, którego dotąd kojarzyłem tylko z nazwiska. Nie mogłem się też na początku w nią „wgryźć”. Ale gdy już to uczyniłem, to wciągnęła mnie bez reszty, by na koniec pokazać swoją prawdziwą naturę opowieści o spustoszeniu.
O czym jest powieść? Formalnie osnuta wokół wydarzeń jednego dnia i jednego człowieka: Ludwika Jahna. Ale autor w sposób nad wyraz osobliwy pozwala w poszczególnych rozdziałach wszystkim postaciom sączyć monologiczne strumienie świadomości. I to podstępnie maskując narratora, tak, by czytelnik w najwyższym skupieniu dopasowywał kształty starając się zrozumieć, czyimi oczyma ogląda w danej chwili świat.
Monologi. Przywołam Shakespeare’a ponieważ rola monologu u Kundery jest zupełnie podobna, choć warsztatowo o kilka stuleci lepsza. Skąd wiemy o katuszach Hamleta? Z jego monologów. U Kundery monologują wszyscy, ale nie jest to męczące. Ma to w sobie coś z leniwego popołudnia w morawskiej karczmie, gdy zebrane grono znajomych sączy pilznera pykając z fajki, a jedno z nich opowiada jakiś fragment swojego życia adekwatny do aktualnego tematu rozmowy. Czytelnik został przez autora usadzony także przy stole i czasem bardzo mocno odczuwa się, że postać wprawdzie zaczęła swoją wypowiedź do innej (najczęściej do Ludwika), ale w pewnym momencie obraca głowę do mnie, czytelnika, i zwierza mi się ze swoich rozterek, przeczuć i nadziei. To, co jest groteskowym rytem „burzenia czwartej ściany” w filmach W. Allena, tu jest naturalnym, prostym podzieleniem się myślą z czytelnikiem. A wierzcie mi – każdy bohater jest tu dopracowany psychologicznie, choć nie każdy ma tyle pola, by swoją część rozwinąć.
Sam Ludwik jest postacią byroniczną: przeklęty wyrzutek społeczeństwa wraca, by się mścić. Jak doszło do jego wykluczenia? Przez głupi żart. Otóż napisał on na pocztówce do swojej sympatii, która z najwyższym zachwytem opisuje swój pobyt na szkoleniu partyjnym, dość ironiczną uwagę zakończoną równie ironicznym hasłem „Niech żyje Trocki!”. Tylko, że Stalin jeszcze żyje… Nie wiem, czy trafi do Ciebie groza tego stwierdzenia. Ludwik dość szybko wydalony zostaje ze studiów, z partii – z życia. Zostaje pariasem komunistycznego systemu. Stan pozapartyjny nie pozwala mu na nic. Wcielają go do wojska, ale jako pozapartyjny nie może dostać broni, więc ląduje z innymi „politycznymi” w karnym oddziale, który pracuje w kopalni. Traktowani jak więźniowie bez określonego czasu wyroku, po zwolnieniu z wojska muszą „dobrowolnie” pracować nadal w kopalni przez kolejne trzy lata. Przetrwać to wszystko pomaga mu Łucja – nieśmiała dziewczyna z internatu, która stroni od rówieśników. Zakochują się w sobie, lecz splot różnych przyczyn powoduje, że związek kończy się dość gwałtownie i tragicznie. A w Ludwiku cały czas żyje gorycz tego dnia, gdy wyrzucono go z partii i pamięta dokładnie kto był głównym kapłanem obrzędu tej czerwonej ekskomuniki. I zemsta wzrasta w nim jak Zmora w Kutrzebie z powieści P. Majki. Knuje długi, obliczony na lata plan tej wróżdy. I tu dochodzimy do dnia, w którym dzieje się akcja powieści. Niczym u Stratfordczyka, na scenie pojawiają się niemal wszystkie dotąd spotkane postaci, ale gdy tragedia zemsty się rozpędza, jednocześnie rusza komedia pomyłek. To już spécialité de la maison czeskiej literatury. Zgroza, pełen zażenowania śmiech i zniechęcenie – to wszystko przepełnia zarówno bohaterów, jak i czytelnika. Zemsta nie wychodzi tak samo jak i heroiczne gesty pohańbionych. Nic nie okazuje się tym, czym się wydawało wcześniej, a ostatnia scena pozostawia niepewność co do losów bohaterów.
Opada kurtyna. Niepotrzebne maski poniewierają się na proscenium.

Oryginalnie recenzja ukazała się na moim blogu pod adresem:
https://marginopis.blogspot.com/2021/04/czeski-shakespeare-w-gorzkiej-piguce-m.html

„Żart” to debiutancka powieść Milana Kundery, którego dotąd kojarzyłem tylko z nazwiska. Nie mogłem się też na początku w nią „wgryźć”. Ale gdy już to uczyniłem, to wciągnęła mnie bez reszty, by na koniec pokazać swoją prawdziwą naturę opowieści o spustoszeniu.
O czym jest powieść? Formalnie osnuta wokół wydarzeń jednego dnia i jednego człowieka: Ludwika Jahna. Ale autor w...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Muszę przyznać, że tym razem "Żart" Kundery smakował mi jeszcze wyborniej. Świetnie opisane życie człowieka w komunistycznej Czechosłowacji, człowieka, który zażartował (optymizm to opium dla ludu), przez co właśnie to wszystko się wydarzyło. Postać Ludwika Jahna możemy, a może nawet i musimy zestawić sobie tutaj z samych autorem, bo właśnie takie wyrzucenia z partii jego samego spotkały. Nienawidzę komunizmu, Kunderę uwielbiam. Kunderę w najwyższej formie, jak właśnie w tej powieści. Gorąco polecam.

Muszę przyznać, że tym razem "Żart" Kundery smakował mi jeszcze wyborniej. Świetnie opisane życie człowieka w komunistycznej Czechosłowacji, człowieka, który zażartował (optymizm to opium dla ludu), przez co właśnie to wszystko się wydarzyło. Postać Ludwika Jahna możemy, a może nawet i musimy zestawić sobie tutaj z samych autorem, bo właśnie takie wyrzucenia z partii jego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

8,5/10
Debiutancki "Żart", choć mniej popularny od słynnej "Nieznośnej lekkości bytu", bywa uznawany za najlepszą powieść Milana Kundery, czołowego pisarza z Czechosłowacji. Jest to powieść na poły autobiograficzna, zawierająca doświadczenia pisarza z życia w ustroju komunistycznym, ale podobnie jak przyszła "Nieznośna" to przede wszystkim, jak stwierdził sam autor, historia miłosna.

Tematyka tej powieści porusza się wokół trzech chyba typowych dla Kundery (a przynajmniej pojawiających się także we wcześniej przeczytanej przeze mnie "Nieznośnej") zagadnień - życia w komunistycznym państwie, egzystencjalizm oraz miłość i erotyka. Zazwyczaj przy analizowaniu "Żartu" zauważa się przede wszystkim wymowę polityczną, krytykę nie tyle co ustroju i idei komunistycznych, co raczej ideologicznego fanatyzmu, czego symbolem staje się tytułowy żart głównego bohatera z ustroju, co prowadzi do jego życiowego wykolenienia. Chciałbym zaklasyfikować w swoich wirtualnych półkach "Żart" jako powieść satyryczną i humorystyczną, ale niestety nic tu nie jest przejaskrawione, a jeśli na kartach powieści pojawia się humor, jest on bardzo gorzki i przytłaczający. Kundera stara się nas przekonać, że choć życie może się wydawać nam nieśmiesznym żartem, a naszą egzystencją nie rządzi żadne fatum czy przeznaczanie a raczej ironia losu, to chcąc nie chcąc musimy się z tym pogodzić i starać się żyć dalej. Chowanie uraz, pielęgnowanie w sobie nienawiści czy próby zemszczenia się są nie tylko szkodliwe dla naszej duszy i spokoju psychicznego, co po prostu bezsensowne.

Warstwa intelektualna "Żartu" jest bardzo satysfakcjonująca i również przemawia do mnie warstwa miłosno-erotyczna, ta jednak bardziej przemawiała do mnie w "Nieznośnej". Ciężko mi nieustannie nie porównywać obu tych dzieł Kundery, bo są w gruncie rzeczy podobne. W "Żarcie" wyśmienity jest bardziej subtelniejszy splot relacji kilku głównych bohaterów, a także przedstawienie sytuacji konfliktowych jako zwykłych nieporozumień w komunikacji. "Żart" jest w warstwie formalnej zdecydowanie lepszy. Filozoficzno-egzystencjalne rozważania autora nie są tak nachalne i autorytarne, narracja jest skomplikowana przez zaburzenie chronologii i pomieszanie narracji, prowadzonej z punktu widzenia czterech bohaterów, z których na czoło wysuwa się oczywiście. Pod względem zabiegów narracyjnych, zabawy z chronologią i indywidualizacji języka bohaterów dzieło Kundery zdecydowanie przypomina mi wybitną "Wściekłość i wrzask" Faulknera. "Żart" jest więc pewną narracyjną łamigłówką, ale czytelnik nie powinien mieć szczególnego problemu by ją rozwiązać i podążać za fabułą.

Brakowało mi jednak w powieści tej niezwykłej i specyficznej magii, którą czułem przy pierwszym czytaniu "Nieznośnej". W "Żarcie" znajdzie się sporo trudniejszych momentów, gdy nawet lekka narracja staje się ociężała i dość przytłaczająca. Powoduje to w pewnym stopniu pesymistyczna wymowa i cały głęboko przygnębiający nastrój dzieła, w którym wbrew tytułowi "Żart" jest utrzymany. Nie powinno to być właściwie wadą, zwykle lubię przygnębiające i trudne dzieła kultury, ale tutaj czegoś wyraźnie mi zabrakło. Być może miałem zbyt wysokie oczekiwania po zachwycie "Nieznośną". Wciąż jest to świetny debiut autorski, zachęcający do dalszego zgłębiania twórczości Milana Kundery, co raz bardziej urastającego na jednego z moich ulubionych autorów.

8,5/10
Debiutancki "Żart", choć mniej popularny od słynnej "Nieznośnej lekkości bytu", bywa uznawany za najlepszą powieść Milana Kundery, czołowego pisarza z Czechosłowacji. Jest to powieść na poły autobiograficzna, zawierająca doświadczenia pisarza z życia w ustroju komunistycznym, ale podobnie jak przyszła "Nieznośna" to przede wszystkim, jak stwierdził sam autor,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Kundera, posiłkując się nieco własną biografią, rozprawia się z okresem stalinizmu w Czechosłowacji, rysując rozległą panoramę schizofrenicznego, zakłamanego świata, w którego centrum umieszcza człowieka beznamiętnie zmielonego przez młyny historii.
Dociekając korzeni zła, dochodzi do wniosku, że choć ludzie nie są nikczemni z natury, to zbyt łatwo wstępują na ścieżkę złych uczynków tak pod presją czynników zewnętrznych, jak i wewnętrznych.
„Żart” to polifoniczny hymn na cześć indywidualizmu, a paradoks tkwi w fakcie, iż główny bohater, brutalnie pozbawiony fundamentu istnienia – i wartości – jest w swych indywidualnych cechach antypatyczny, bo wiedziony poczuciem własnej krzywdy, bezrefleksyjnie rusza krzywdzić innych.
Zaś sam tytuł tej bardzo przystępnie napisanej powieści nabiera w świetle jej treści miłej wieloznaczności, która każe kopać w poszukiwaniu nieoczywistych interpretacji.

Kundera, posiłkując się nieco własną biografią, rozprawia się z okresem stalinizmu w Czechosłowacji, rysując rozległą panoramę schizofrenicznego, zakłamanego świata, w którego centrum umieszcza człowieka beznamiętnie zmielonego przez młyny historii.
Dociekając korzeni zła, dochodzi do wniosku, że choć ludzie nie są nikczemni z natury, to zbyt łatwo wstępują na ścieżkę złych...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jedna z najlepszych książek Kundery - lepiej obnażająca dramat życia w czasach socjalizmu niż jakakolwiek inna powieść z tego okresu.

Jedna z najlepszych książek Kundery - lepiej obnażająca dramat życia w czasach socjalizmu niż jakakolwiek inna powieść z tego okresu.

Pokaż mimo to

Powieść Kundery opisuje los autentycznego zagorzałego komunisty studenta, Słowaka z pochodzenia. Tytułowy żart, który na karcie pocztowej wysłał swojej dziewczynie Małgorzacie, staje się początkiem jego bardzo poważnych przeżyć i przyczynia się do utraty wiary w marksistowską ideologię. Główny czas akcji dzieje się w latach 1948-1956 (najcięższy terror stalinowski). Książka wydana jeszcze w czasach komunistycznych (1965 r.), dlatego autor nie mówi o wszystkich (samych) wadach tej utopii wprost, choć zdarza się delikatna krytyka (np. komendanta Dziecię, mniejszych plonów rolnych po wywłaszczeniu właścicieli ziemii). Lektura warta ze wszech miar przeczytania także ze względu na osobiste losy innych postaci dogłębnie zrelacjonowane zarówno w warstwie psychicznej, jak i ich postępowania zewnętrznego.

Powieść Kundery opisuje los autentycznego zagorzałego komunisty studenta, Słowaka z pochodzenia. Tytułowy żart, który na karcie pocztowej wysłał swojej dziewczynie Małgorzacie, staje się początkiem jego bardzo poważnych przeżyć i przyczynia się do utraty wiary w marksistowską ideologię. Główny czas akcji dzieje się w latach 1948-1956 (najcięższy terror stalinowski). Książka...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

“Żart” jest pierwszą książką Kundery – została wydana w 1967 r. Napisana została dużo wcześniej, jednak dopiero w tym roku pozwolono na jej wydanie. Akcja toczy się od czasów przewrotu lutowego w roku 1948 a początkiem lat sześćdziesiątych.

Wydaje się, że chciał w niej zawrzeć swoje rozczarowanie ówczesną sytuacją w Czechach jak i systemem komunistycznym. Sam należał do tejże partii i został z niej wyrzucony. Nie zrezygnował jednak od razu z komunizmu, dlatego, że do partii powrócił – po czym ponownie został zmuszony do jej opuszczenia. Kundera mówi w jednym z wywiadów: „Komunizm oczarował mnie wtedy tak samo jak Strawiński, Picasso i surrealizm. Obiecywał cudowne zmiany, które uczynią świat absolutnie innym i nowym. Ale potem komuniści naprawdę opanowali mój kraj i wprowadzili terror. Miałem wtedy dziewiętnaście lat. Poznałem na własnej skórze, co to jest dagmatyzm, procesy polityczne, wiedziałem co to znaczy być upojonym władzą i odtrąconym od niej, jak to jest czuć się winnym wobec władzy i buntować się przeciw niej”.

Cała recenzja znajduje się: https://niemampojeciacopisze.wordpress.com/2020/07/19/zart/

“Żart” jest pierwszą książką Kundery – została wydana w 1967 r. Napisana została dużo wcześniej, jednak dopiero w tym roku pozwolono na jej wydanie. Akcja toczy się od czasów przewrotu lutowego w roku 1948 a początkiem lat sześćdziesiątych.

Wydaje się, że chciał w niej zawrzeć swoje rozczarowanie ówczesną sytuacją w Czechach jak i systemem komunistycznym. Sam należał do...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Czytając "Żart" jestem już po kilku innych dziełach Kundery i po raz kolejny muszę stwierdzić, że nie jestem zawiedziony. Książka jest (jak na Kunderę) dość obszerna, a jednocześnie czyta się ją bardzo szybko - mnie zajęło to właściwie weekend. Bardzo przyjemna pozycja, która zawiera wiele uniwersalnych myśli na temat kondycji człowieka, jego miejsca w społeczeństwie, sensu jego egzystencji czy wpływu przeszłości na nasze życie. Autor zastanawia się, czy człowiek jako jednostka ma wpływ na to, jak potoczy się (lub potoczyło się) jego życie, czy być może wszystko jest wynikiem przypadku, żartu, który może uruchomić machinę zdarzeń. Poza tym "Żart" pokazuje nam obraz życia w czasach komunistycznej Czechosłowacji, ukazuje nam nastroje, relacje międzyludzkie oraz często kruchość tych relacji, które mogą zostać zrujnowane przez jeden (choćby mało znaczący) żart.
Polecam z całego serca.

Czytając "Żart" jestem już po kilku innych dziełach Kundery i po raz kolejny muszę stwierdzić, że nie jestem zawiedziony. Książka jest (jak na Kunderę) dość obszerna, a jednocześnie czyta się ją bardzo szybko - mnie zajęło to właściwie weekend. Bardzo przyjemna pozycja, która zawiera wiele uniwersalnych myśli na temat kondycji człowieka, jego miejsca w społeczeństwie,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Tak głębokiego studium ludzkiej psychiki mógł dokonać tylko Kundera. Przewrotność, gorycz, znakomita analiza udowadniają raz jeszcze, że zmysł obserwacji autor ma ponadprzeciętny. Chyba najlepsze jego dzieło.

Tak głębokiego studium ludzkiej psychiki mógł dokonać tylko Kundera. Przewrotność, gorycz, znakomita analiza udowadniają raz jeszcze, że zmysł obserwacji autor ma ponadprzeciętny. Chyba najlepsze jego dzieło.

Pokaż mimo to