„Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie” to zbiór interesujących tekstów Marii Janion, w których rozpatruje ona trzy wymienione w tytule aspekty w odniesieniu do losów Żydów, a w szczególności polskich obywateli pochodzenia żydowskiego. W książce tej przewija się historia z literaturą, dając czytelnikowi ogromną dawkę wiedzy na temat przeszłości Rzeczpospolitej i jej żydowskich mieszkańców.

Punktem wyjścia jest postać Berka Joselewicza, „oficera żydowskiego” z okresu powstania kościuszkowskiego i wojen napoleońskich, który poległ z bronią w ręku za niepodległą Polskę. Jest on stawiany jako wzorcowa postać romantycznego bohatera, którą - mimo jego żydowskich korzeni - dopuszczono do polskiego panteonu narodowego. Spisek, w domyśle żydowski, to natomiast próba wejrzenia w mechanikę tworzenia uprzedzeń i dawania wiary najprymitywniejszym pogłoskom. Rytualne mordy dzieci i wszechobecne spiski żydowskie (głośne Protokoły Mędrców Syjonu) to właśnie efekty od wieków snutych teorii spiskowych, za którymi nie kryje się nic więcej, jak niezdolność do odkrycia skomplikowanych mechanizmów ludzkiego życia. Tym bardziej straszne, że nadal obecne w zdawałoby się przepojonej racjonalnością współczesności. Zdaje się jednak, że spiskowe teorie dziejów będą trwały tak długo, jak długo będą istnieć ludzie gotowi w nie uwierzyć. A tych raczej nigdy nie braknie. Wreszcie trzeci temat – śmierć. Ryzyko śmierci w pogromach towarzyszyło Żydom od wieków, ale los, który spotkał ich w czasie II wojny światowej, nadał temu zagrożeniu zupełnie nowy wymiar. Maria Janion rozważa problem Holocaustu w oparciu o pamiętnik Calka Perechodnika (myślę, że jest to rzecz warta przeczytania),dedykowany „sadyzmowi niemieckiemu, podłości polskiej i tchórzostwu żydowskiemu”, oraz głośne książki Imre Kertesza.

Trzeba przyznać, że tematyka książki dotyka bardzo trudnych problemów, wokół których narosło wiele mitów i nieporozumień. W mojej jednak ocenie, w narracji Marii Janion nie napotkałem jakichś szczególnie kontrowersyjnych treści. To erudycyjne eseje, bazujące na literaturze i faktach historycznych, w których autorka rzuca nowe spojrzenie na tytułową kwestię żydowską. Dla mnie jednak, od strony mechanizmów uprzedzeń wobec Żydów, zabrakło jakiegoś głębszego wytłumaczenia przyczyn tych procesów. Rozumiem jednak, że nie taki był jej cel. Na pewno erudycyjne teksty autorki dały mi sporo nowych inspiracji do kolejnych lektur, a samą książkę czytało mi się naprawdę bardzo dobrze. Napisana z wielkim znawstwem literatury i historii, z dużym talentem do przedstawiania nieznanych szerzej czytelnikowi faktów i idei. Komu można zatem polecić „Wykłady żydowskie”? Przede wszystkim osobom zainteresowanym historią tego narodu, ale także i historią Polski, na której terenach żyli przez dziesięciolecia. To także wskazana pozycja dla czytelników poszukujących ambitniejszej lektury.

„Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie” to zbiór interesujących tekstów Marii Janion, w których rozpatruje ona trzy wymienione w tytule aspekty w odniesieniu do losów Żydów, a w szczególności polskich obywateli pochodzenia żydowskiego. W książce tej przewija się historia z literaturą, dając czytelnikowi ogromną dawkę wiedzy na temat przeszłości Rzeczpospolitej i jej...

Przekonania, poglądy, wyobrażenia… Maria Janion, historyk literatury, konfrontuje je w cyklu wykładów z faktami i rzeczywistością, ale także szuka genezy, przyczyn, powodów i celów ich tworzenia.
Żydzi: chytrzy i nieuczciwi oportuniści, czy może jednak bohaterowie? Czy historia Berka Joselewicza, oraz innych postaci historycznych i literackich, to wyjątek potwierdzający regułę, czy może przykład typowej postawy? Jak zrozumieć, z jednej strony zupełną bierność tysięcy prowadzonych na rzeź i bojowy zryw setek podczas powstania w getcie? Takie i podobne pytania stawia Maria Janion i na nie próbuje szukać odpowiedzi – w literaturze, prasie, wystąpieniach polityków, projektach ustaw.
 
Książka dla bardzo wyrobionego czytelnika.
 
Fragment: „Znamienne, że przeciwstawiając rebeliantów i masę, w państwie Izrael dokonano »radykalnego zerwania konceptualnego i egzystencjalnego« między powstańcami 1943 roku a resztą ludności żydowskiej, która nie chwyciła za broń. Brało się to stąd, jak podkreśla Iudith Zertal, że »syjonistyczną« szkołę pięknej śmierci rzutowano na warunki egzystencji i zniszczenia bez precedensu w gettach i obozach śmierci, których mieszkańcy Palestyny nawet nie byli zdolni sobie wyobrazić. W Polsce narzucenie uwięzionej w gettach cywilnej masie żydowskiej postawy żołnierzy i ideałów heroizmu było zgodne z romantycznym poglądem o konieczności ginięcia w bohaterskiej walce”*.

 
 --
* Maria Janion „Bohater, spisek, śmierć: Wykłady żydowskie”, Wydawnictwo WAB 2009, strona 69-70.

Przekonania, poglądy, wyobrażenia… Maria Janion, historyk literatury, konfrontuje je w cyklu wykładów z faktami i rzeczywistością, ale także szuka genezy, przyczyn, powodów i celów ich tworzenia.
Żydzi: chytrzy i nieuczciwi oportuniści, czy może jednak bohaterowie? Czy historia Berka Joselewicza, oraz innych postaci historycznych i literackich, to wyjątek potwierdzający...

Argumenty, które miały udowodnić tezę postawioną przez autorkę są tak liche, że całość rozpada się jak domek z kart.

Argumenty, które miały udowodnić tezę postawioną przez autorkę są tak liche, że całość rozpada się jak domek z kart.