„Podczas gdy Europa świętuje nastanie pokoju i koniec cierpień, za murami Kremla kształtów nabiera wendeta. Będzie wymierzona w zagranicznych dyplomatów akredytowanych w Berlinie. Komitet Centralny radzieckiej partii komunistycznej wszedł w posiadanie nazwisk wszystkich osób, które wieczerzały z diabłem. Z Hitlerem”.

O II wojnie światowej napisano już bardzo wiele. Powstały liczne opracowania, opisujące ten konflikt niemal pod każdym względem. Powstały także niezliczone biografie Hitlera, Stalina i innych głównych jej aktorów. Czy zatem można do tematu wnieść coś nowego, zapyta ktoś? Czy pisząc o II wojnie światowej, można nie pisać o wielkich bitwach, zmieniających się frontach i tym podobnych? Okazuje się, że można napisać bardzo ciekawą książkę, analizując tylko jeden dokument. Bardzo ciekawy dokument.

Przekonamy się o tym, sięgając po publikację pod intrygującym tytułem „Księga gości Hitlera. Dyplomaci w sercu III Rzeszy”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Post Factum. Jej autorem jest Jean-Christophe Brisard, znany reporter i autor głośnych książek. Jego najnowsze dzieło to doprawdy bardzo interesująca, ciekawie napisana książka. Wszystko to za sprawą jednego dokumentu. Brisard odnalazł w rosyjskich archiwach wojskowych bardzo ważny i niezwykle ciekawy dokument. Mowa o tytułowej księdze gości Hitlera – niezwykłym rejestrze, obejmującym okres od stycznia 1939 roku do 20 kwietnia 1945. W tym czasie, podczas różnych oficjalnych ceremonii zaproszeni przez niemiecki rząd goście – głównie dyplomaci – składali w niej swoje podpisy, potwierdzając przybycie. Słynny niemiecki porządek, można by zgryźliwie zauważyć. Korzystając z tego dokumentu, a także innych materiałów źródłowych autor napisał bardzo zajmującą książkę o dyplomatach, którzy przez całą wojnę pełnili misję w Berlinie. Przez te sześć lat zmieniała się ich liczba, choćby dlatego, że kolejne europejskie kraje przestawały po prostu istnieć. Zmieniała się także III Rzesza – z europejskiej potęgi do państwa całkowicie pokonanego. Świadczy o tym proste porównanie. 20 kwietnia 1939 roku, na przyjęciu z okazji pięćdziesiątych urodzin Hitlera w księdze znajdują się podpisy przedstawicieli 44 krajów. Sześć lat później – 20 kwietnia 1945 roku – wpisali się przedstawiciele trzech państw. To, w jaki sposób zmieniała się liczba sygnatariuszy księgi gości, możemy szczegółowo prześledzić dzięki aneksowi, zamieszczonemu na końcu książki. Tym samym czytelnik ma okazję przenieść się do wojennego Berlina i spojrzeć na niego oczami członków korpusu dyplomatycznego.

Autor pisze niezwykle zajmująco. Ukazując losy kilku postaci, kreśli ogólny los dyplomatów, pełniących służbę w wojennym Berlinie. Dla mnie najciekawsze były fragmenty poświęcone Wang Tifu – będącego reprezentantem Mandżukuo oraz dziekana korpusu dyplomatycznego, nuncjusza apostolskiego arcybiskupa Cesare Orsenigo. Brisard pisze o nim bardzo krytycznie, wyrażając przy tym dość tradycyjne sądy o germanofilstwie ówczesnego papieża Piusa XII.

Wszyscy dyplomaci opisani w książce doświadczyli podobnego losu. Oficjalne przyjęcia, rauty, spotkania, świętowanie urodzin Hitlera i innych uroczystości. Wszystko to w cieniu wojny. Wojny, którą Niemcy najpierw wygrywają. W miarę upływu lat jednak los III Rzeszy zostaje przesądzony. Dyplomaci to rozumieją i starają się uciec z Berlina, znaleźć bezpieczne schronienie. Dla wszystkich staje się jasne, że to Stalin i jego Armia Czerwona pierwsi zajmą stolicę Niemiec. Jednak niektórzy bohaterowie książki naiwnie sądzą, że Sowieci będą respektować ich dyplomatyczny immunitet. Nic bardziej mylnego. Stalin nawet nie udaje. Mając za sobą realną siłę, nie musi przejmować się takimi drobnostki. Wszyscy dyplomaci, znajdujący się w jego zasięgu zostają aresztowani. Oskarżeni o współpracę z Hitlerem trafią syberyjskich łagrów, gdzie spędzą wiele lat na wycieńczającej, niewolniczej pracy. Jednak co bardziej zapobiegliwi – jak chociażby nuncjusz apostolski – zrobią wiele, aby znaleźć się w amerykańskiej strefie wpływów. Różnica była zasadnicza. Sprowadzała się do kwestii: życie, czy śmierć.

„Księga gości Hitlera. Dyplomaci w sercu III Rzeszy” to bardzo interesująca pozycja. Zdecydowanie polecam wszystkim miłośnikom historii II wojny światowej oraz wszystkim interesującym się dyplomacją. Autor pokazuje, jak wielu ludzi dało się zaślepić Hitlerowi. Jak z różnych przyczyn podejmowali współpracę z Niemcami. Jak zamykali oczy na ich zbrodnie, Jaki był ich los po wojnie? Czy spotkała ich jakaś kara? Czy zrozumieli swój błąd? Zachęcam do lektury.

Wojciech Sobański