Czym jest nowoczesność, jakie niesie szanse, a jakie zagrożenia? To pytanie zadawali sobie Polacy przez cały wiek XIX. Większość zdawała sobie sprawę, że archaiczna struktura społeczna i gospodarcza walnie przyczyniła się do upadku państwa. Niektórzy, najbardziej radykalni, potępiali zdecydowanie całą szlachtę jako winną zacofania Polski. Inni uważali, że wciąż musi być ona stanem najważniejszym, ale tym razem w drodze do unowocześnienia chociażby rolnictwa. Tę różnorodność postaw opisuje Tomasz Kizwalter w swojej najnowszej książce. Ameryki nie odkrywa, przedstawia raczej wyniki współczesnych badań. Parę obserwacji jest jednak bardzo ciekawych: dzieje Huty Bankowej, sztandarowego przykładu odgórnego, państwowego unowocześnienia, zakończonego wielką aferą gospodarczą i aresztowaniami, są jednym z nich. Brakuje jednak ukazania roli Stronnictwa Ludowego i, szerzej, potężnego ruchu mającego na celu modernizację wsi w zakresie stricte gospodarczym, ale także stosunków społecznych i postawy obywatelskiej. Tym niemniej, dziełko warte przeczytania, bo w syntetyczny i ciekawy sposób przedstawia bardzo ważne zagadnienie.

Czym jest nowoczesność, jakie niesie szanse, a jakie zagrożenia? To pytanie zadawali sobie Polacy przez cały wiek XIX. Większość zdawała sobie sprawę, że archaiczna struktura społeczna i gospodarcza walnie przyczyniła się do upadku państwa. Niektórzy, najbardziej radykalni, potępiali zdecydowanie całą szlachtę jako winną zacofania Polski. Inni uważali, że wciąż musi być ona...

Zacznijmy od tego, że mamy do czynienia z wysokiej klasy historykiem, dziewiętnastowiecznikim, który potrafi pisać. I tu jest już plus, bo czasami polskie pisarstwo historyczne nie może być odróżnione od kopiuj-wklej.

Po drugie, metoda zwana genealogiczną. Spojrzenie na dzieje pojęcia nowoczesności przez pryzmat Polski, a właściwie historii Polski od XVIII-XX wieku daje Kizwalterowi postawić tezę o tym, że już w swej pierwszej fazie epoki nowoczesnej wykrastalizowały się problemy, struktury i postawy, które rządzą nami do dzisiaj. Takie pojęcia jak emancypcja, rozwój i zacofanie, naród i nacjonalizm, ewolucja i rewolucja, liberalizm i socjalizm stanowią tkankę metapojęcia nowoczesności, które opisywać ma zdaniem autora środowisko, w jakim żyjemy od dwustu lat. Środowiskiem tym jest zdaje się kultura europejska oparta na Oświeceniu oraz rewolucji techniczno-przemysłowej.

Środowisko zwane przez autora nowoczesnością było już przedmiotem jego badań w uroczej książeczce "Nowoczesność i rutyny", ukazującej początki kapitalizmu w Polsce przez pryzmat jednostki. "Polska nowoczesność" jest esejem, esejem polemicznym zarówno z spojrzeniem teorii krytycznej, jak i z spojrzeniem neokonserwatyzmu. Autor rekonustruuje wizję polskiego zderzenia z nowoczesnością zachodnią , wpisując się w spór z takimi filozofami i badaczami jak: Staniszkis, Sowa, Leder.

Zdaje się, że centralnym problemem książki jest kwestia zacofania i związane z tym ukształtowanie społeczeństwa. Nowoczesność zwyczajnie w świecie nie jest"nasza", jest albo narzucona, albo konieczna. Nowoczesność jest jak konstytucja księstwa warszawskiego napisana przez Napoleona na kolanie.

Klasyczny podział na przyczyny płytkie i głębokie każe stwierdzić, że "Polska nowoczesność" szuka odpowiedzi w tych drugich, dlatego jest to książka niekonkluzywna, a raczej refleksyjna. Zabrakło mi odniesienia w książce do spojrzenia na Polskę w kontekście geograficznym(coś na kształt Jareda Diamoda). Dobrze, że polska historiografia otwiera się na nauki społeczne, jeszcze lepiej gdyby otwarła się także na nauki szczegółowe.

Niemniej taka refleksja przybliża czytelnikowi nie tylko dyskurs polski, ale i spory światowe. Dzięki niej pozna, że się tak wyrażę, oporządzenie historyka tj. systemy-światy, długie trwania itp.

Czy pozycja ma wartość dodatnią nauką ? Nie mnie oceniać.
Doceniam minimalizm w szafowaniu tezami, szacunek dla stanowisk innych, a dzięki temu szacunek dla czytelnika, któremu pozwala się myśleć, a nie serwuje się gotowy posiłek.

Zacznijmy od tego, że mamy do czynienia z wysokiej klasy historykiem, dziewiętnastowiecznikim, który potrafi pisać. I tu jest już plus, bo czasami polskie pisarstwo historyczne nie może być odróżnione od kopiuj-wklej.

Po drugie, metoda zwana genealogiczną. Spojrzenie na dzieje pojęcia nowoczesności przez pryzmat Polski, a właściwie historii Polski od XVIII-XX wieku daje...