Po lekturze - odczucia dość sprzeczne. Moim zdaniem pierwsza część książki jest mało interesująca, sięgająca w "archeologię" badań Marsa. Ta część mogłaby się znaleźć w innym opracowaniu o (dawnej) historii badań planet. Bardziej interesująca jest dalsza część tej książki, choć i tu mam generalnie odczucie niedosytu, połączone z przesytem (np. za zbyt szczegółowy wykład o metanie).

Po lekturze - odczucia dość sprzeczne. Moim zdaniem pierwsza część książki jest mało interesująca, sięgająca w "archeologię" badań Marsa. Ta część mogłaby się znaleźć w innym opracowaniu o (dawnej) historii badań planet. Bardziej interesująca jest dalsza część tej książki, choć i tu mam generalnie odczucie niedosytu, połączone z przesytem (np. za zbyt szczegółowy wykład o...

Jeśli Marsjanie istnieją, to kim lub czym są?

Poznanie mechanizmów rządzących przyrodą pomaga ludziom wprowadzać w swoim otoczeniu porządek i przewidywalność. Naukowcy z kolei motywują się potrzebą zrozumienia (przynajmniej tak wygląda na poziomie deklaracji czy idealizacji etosu). Wszystkich nas łączy powracające pytanie o istnienie życia poza Ziemią. Strach, pasja, pustka, nadzieja i inne emocje pchają nas do poszukiwań. Planeta Mars od setek lat jest pierwszym oczywistym poligonem poszukiwań. Jeśli tam jest życie, to drzwi do nowej perspektywy istnienia nas wobec Universum zostałyby otwarte. Gra toczy się o wielka stawkę.

Astronom David Weintraub w książce "Mars. W poszukiwaniu życia" prześledził ostatnie kilkaset lat zainteresowania Czerwoną Planetą pod kątem pytań o stopień organiczności budującej ją materii. Potraktował temat szeroko, zaczynając od opisania przyczyn fascynacji Marsem i krótkiego prześledzenia literackich motywów marsjańskich, włącznie z konsekwencjami medialnej aktywności Orsona Wellesa. Pierwsze rozdziały książki są w istocie próbą wytłumaczenia fenomenu popularności społecznego zaciekawienia Marsem, jako źródła zagrożeń czy nadziei oswajanych spiskowo, w fantastyce beletrystycznej i pierwszych naukowych obserwacjach. Ostatnie rozdziały to już bardziej naukowa próba rozprawienia się z kontrowersjami dotyczącymi analizy różnych wskaźników, które miałyby zbliżać do jednoznacznej odpowiedzi o marsjańskie życie.

Celem książki jest pozbieranie różnych przekonań o Marsie, które skupiają się na istnieniu na nim życia. Weintraub bardzo ciekawie pokazał pułapki czekające na poszukiwaczy odpowiedzi. Kanały Schapirelliego, które okazały się złudzeniem, a nie dziełem myśli technicznej Marsjan, błędy analizy widma przy poszukiwaniu wody marsjańskiej czy badany przez łaziki metan, który okazał się ziemskiego pochodzenia. To wszystko uświadamia z jednej strony nieodpartą ludzką potrzebę poszukiwania życia poza Ziemią a z drugiej czyhające na nas pułapu. Chcemy odpowiedzi i czasem brniemy w domysły, którym przypisujemy status obiektywnej prawdy. Naukowcy czasem pospiesznie komunikują tymczasowe wnioski, które społecznie odbiera się, jako finalne ustalenie. Astronom pokazuje, czym grozi naukowy marketing, zbytnie upraszczanie skomplikowanych treści, uprawianie nauki przez konferencje prasowe.

Od strony językowej (nie mam oryginalnego tekstu, więc bazuję tylko na tłumaczeniu) książka nie jest idealna dydaktycznie. Pewne partie są niepotrzebnie skomplikowane (szczególnie opisy poszukiwań metanu). Zdążały się i nieporadności czy proste błędy (wyraźnie to widać na stronach 40-42, które należałoby przeredagować w całości). Szkoda, że nie umieszczono kolorowych zdjęć czy grafik, choć piękna okładka sugeruje wielobarwność wnętrza. Przede wszystkim to uwiera w kilku wykresach, które utraciły przejrzystość (np. na str. 200 jest kompletnie nieczytelny wykres przytoczony z artykułu A&A[*], w którym krzywe są już pokolorowane). Na duży plus zaliczam poważne potraktowanie przez autora tematu książki i samego czytelnika, bo dając mu przegląd najważniejszych ustaleń, buduje w nim zobiektywizowane sądy o Marsjanach. Do tego doprowadza stan badań do 2017 roku, co tworzy z publikacji niemal zupełne kompedium z walorem aktualności.

Podsumowując. Temat przewodni książki to wąski, choć dla ludzi egzystencjalnie i prestiżowo ważny kawałek nauki. Chyba odpowiednią perspektywę całości nadają słowa autora (str. 227):

"Naukowcy nie zawsze znajdują to, czego szukają, kiedy projektują swoje eksperymenty. Jednak w trakcie eksperymentu prawie zawsze odkrywają rzeczy warte poznania. Nasza trwająca już sto lat pogoń za Marsjanami to przykład, jak napędzana ciekawością nauka prowadzi do ważnych odkryć."

Przeczytanie książki "Mars. W poszukiwaniu życia" polecam astro-pasjonatom, fanom SF, poszukującym zrozumienia mechanizmów dochodzenia do prawdy naukowej i wszystkim ciekawym świata. Lektura z lekkiej na początku, przechodzi na końcu w dość detaliczną dyskusję zbliżającą się do nauki (no może do konferencyjnego referatu przeglądowego). Przez to chyba jej przyswajanie można sobie dawkować, docierając powoli do trudniejszych fragmentów, które ostatecznie warto poznać, bo pokazują zniuansowany proces uprawiania nauki współczesnej. Piękny i zrozumiały społecznie obraz świata wyłaniający się z nauki to konsekwencja wielu pomyłek, żmudnych rachunków, kontrowersji czyli zwrotów akcji. Czasem warto zobaczyć pośrednie etapy dochodzenia do konsensusu. To uodparnia na sensacyjność medialnych doniesień.

Polecam.

=====

[*] A&A - Astronomy and Astrophysics - jedno z najważniejszych czasopism o tematyce astrofizycznej; wspomniany artykuł jest dostępny na stronie: https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2015A%26A...581A.136F/abstract

Jeśli Marsjanie istnieją, to kim lub czym są?

Poznanie mechanizmów rządzących przyrodą pomaga ludziom wprowadzać w swoim otoczeniu porządek i przewidywalność. Naukowcy z kolei motywują się potrzebą zrozumienia (przynajmniej tak wygląda na poziomie deklaracji czy idealizacji etosu). Wszystkich nas łączy powracające pytanie o istnienie życia poza Ziemią. Strach, pasja,...