Kiedyś to było – czy ten frazes nie jest dla wielu z was nazbyt irytujący? Dla mnie, na ten przykład, bardzo. Trudno jednak nie użyć go w wypadku, gdy mowa o rodzimym kinie sprzed lat. Co prawda ostatnimi czasy wszystko idzie ku lepszemu, ale drugiego Wajdy czy Zanussiego nie widać. Łatwo więc zadumać się nad tym, co było, powspominać i przypomnieć sobie niełatwe czasy, które w pewien sposób wykuwały kino klasy światowej.

Przyczynkiem do takiej podróży w przeszłość jest cykl wywiadów Piotra Czerkawskiego. „Drżące kadry” pozwalają przyjrzeć się rzeczywistości PRL-u oczami największych rodzimych twórców. Kutz, Hoffman, Zanussi, Holland – to nazwiska pierwsze z brzegu, ale jasno pokazują, że autorowi udało się skontaktować ze ścisłą czołówką rodzimej kinematografii ówczesnych czasów. I jest to obietnica, która na starcie rozpala apetyt.

I co trzeba przyznać, w wielu aspektach książka go zaspokaja. Trudno wymienić mi choćby jedną rozmowę, którą mógłbym określić mianem nudnej czy nieciekawej. Pewnie, są persony pokroju Kutza, które przyciągają bardziej. Mimo to każda narracja ma coś w sobie, wciąga, i nim się człowiek obejrzy, wywiad się kończy. Także powtarzanie pewnych motywów, które siłą rzeczy musiało wyniknąć ze względu na jednorodność środowiska, nie tworzy rutyny. Osobowość rozmówcy i perspektywa własna sprawia, że tożsame sytuacje mają zupełnie inny smak.

Interesujące jest również to, że każda z tych opowieści biegnie swoim torem. Chwilami zaczyna się od wspomnienia dzieciństwa. Innym razem początek to swego rodzaju punkt zwrotny w życiu danego bohatera. Odnalezieniu drogi reżysera towarzyszą przypadki bądź mamy do czynienia ze skutkiem konsekwentnego dążenia do tej właśnie profesji. Nie brakuje masy znakomitych anegdot, wspomnień zakrapianych imprez, ale i przejść na planach filmowych, okraszonych starciami z cenzurą.

W prezentowanych historiach ludzkie dramaty przeplatają się z sytuacjami iście komicznymi. Jest to w pewien sposób obrazek najlepiej prezentujący minioną epokę. Gorzką, szarą, ale przy tym konsolidującą wspólnoty. To nie tylko opowieści o przejściach twórców i ich środowiskach, ale portret rzeczywistości jako takiej. Kultury lawirującej w taki sposób, by jak najwięcej przemycić, nie narażając się na zbyt daleko idące konsekwencje.

Jednakże tkwi tu pewna problematyczna kwestia. Choć Czerkawski znakomicie kieruje rozmową, to trudno nie odnieść wrażenia, że boi się swoim rozmówcom nadepnąć na odcisk. Zapytać o dzieła mniej udane i uzyskać spojrzenie na nie z perspektywy czasu. Częściej akcentuje niedocenione obrazy, tymczasem niewypały często zbywa milczeniem. W związku z tym zdarza się tu rozpływanie nad znakomitością, co w pewien sposób ujmuje całości charakteru.

Pomijając ten fakt, trudno autorowi cokolwiek zarzucić. Wszystko dlatego, że nawet jeśli czasem temat się rozmywa, to to, co udaje się w nim zawrzeć, ma w sobie niezwykłą siłę przyciągania. Dużo tu humoru, energii i czystej przyjemności z poznawania person iście fascynujących, z którymi człowiek najchętniej by rozmawiał aż do świtu. „Drżące kadry” to obraz niepokornych dusz, które w ograniczeniach wykuwały siłę, zbierały wiele doświadczeń i mimo różnych warsztatów oferowały prawdziwe kinowe rarytasy.

Patryk Rzemyszkiewicz