Po przeczytaniu dwoch poprzednich tomów powinno się mieć już wyrobione oczekiwania względem części trzeciej. Jest słodko-gorzka historia miłosna, z happy endem, choć tym razem mam wrażenie, że zarysowana jeszcze mniej wyraźnie niż poprzednio. Zwłaszcza postać Cecylii. Tak jak jednak wspomniałem- znacznie ważniejsi są tu mniej lub bardziej znani architekci, demiurdzy czy "wykonawcy" Rewolucji. Znów, jeśli przeczytało się wcześniejsze tomy wiadomo, że autor był niesamowicie przeciwny samej idei rewolucji i z pewnością uważał ją za jedno z najstraszniejszych wydarzeń w historii ludzkości.
No, ale miał do tego prawo- uważam, że warto zaznajomić-"Wolność, równość, braterstwo" brzmi świetnie, ale zostało to okupione wieloma niezbyt chlubnymi wydarzeniami.

Po przeczytaniu dwoch poprzednich tomów powinno się mieć już wyrobione oczekiwania względem części trzeciej. Jest słodko-gorzka historia miłosna, z happy endem, choć tym razem mam wrażenie, że zarysowana jeszcze mniej wyraźnie niż poprzednio. Zwłaszcza postać Cecylii. Tak jak jednak wspomniałem- znacznie ważniejsi są tu mniej lub bardziej znani architekci, demiurdzy czy...

Akcja trzeciej części trylogii Teodora Jeske-Choińskiego poświęconej rewolucji francuskiej toczy się od lutego 1793 do marca 1795 roku. Rozpoczyna się więc miesiąc po ścięciu Ludwika XVI, a kończy na osądzeniu i straceniu głównego prokuratora Trybunału Rewolucyjnego, Antoine’a Fouquier-Tinville’a. Jest to – zgodnie z tytułem powieści – okres tak zwanego Wielkiego Terroru. To w tym czasie działały powołane przez Konwent Narodowy organy władzy wykonawczej (Komitet Ocalenia Publicznego i Komitet Bezpieczeństwa Publicznego) oraz sądowniczej (właśnie Trybunał Rewolucyjny),kojarzone z rządami gilotyny. W polityce wewnętrznej Francji były to lata rozprawy jakobinów z żyrondystami (przeciwnikami dalszej eskalacji procesu rewolucyjnego),a następnie walk pomiędzy różnymi frakcjami zwycięskiego obozu, znaczonych upadkiem i śmiercią głównych ich przywódców: najpierw Georgesa Dantona (kwiecień 1794),a następnie Maksymiliana Robespierre’a (lipiec 1794). Trzeba jednak dodać, że akcja powieściowa podlega różnego rodzaju spowolnieniom i przyśpieszeniom, a więc składające się na nią wydarzenia przedstawiane są z różną dokładnością: niektóre z nich opisywane są dzień po dniu, inne natomiast odnotowywane są tylko w zwięzłych zapisach quasi-kronikarskich odnoszących się do całych tygodni, a nawet miesięcy. Zdarza się, że upływ czasu kwitowany jest w nich listą głów, które potoczyły się w stronę tłumu po opadnięciu noża gilotyny.

Obraz rewolucji, jaki wyłania się z całej trylogii, pozwala na jeden kategoryczny wniosek: przekroczyła ona wszelkie miary. Najpierw chodziło o zaradzenie kryzysowi, w jakim znalazła się Francja w ostatnich latach panowania Ludwika XVI – taki był cel zwołania Stanów Generalnych w maju 1789 roku, następnie o ograniczenie absolutyzmu na rzecz monarchii konstytucyjnej i dopuszczenie do głosu stanu trzeciego, co miało zapewnić uchwalenie i wprowadzenie w życie konstytucji z września 1791 roku, później jeszcze o zniesienie monarchii i ogłoszenie republiki, co nastąpiło we wrześniu 1792 roku, a w końcu o zaprowadzenie jakiejś – coraz dalej idące i coraz bardziej demagogicznie sobie wyobrażanej – formy ludowładztwa… A każdemu temu przejściu z etapu na etap towarzyszyła przemoc. W imię wolności ograniczano ją coraz bardziej. Wielki terror był więc tylko ukoronowaniem tego procesu. Jego dynamika świetnie się uwidacznia w losach uczestników rewolucji, których Jeske-Choiński uczynił bohaterami swojej trylogii. To żyrondyści jako pierwsi odwołali się do ludu z przedmieść, aby wymóc na obrońcach ancien regime’u zgodę na zmiany. Bardzo szybko jednak ten manewr w stosunku do nich zastosowali jakobini. I tak się to toczyło. I złudzeniem było na przykład przekonanie Dantona, że jest kreatorem zdarzeń, jak zapewniał Camille’a Desmoulinsa: „Nie bój się. Spójrz na mój potężny łeb. Są tam dwie głowy, jedna, która umiała stworzyć rewolucję, druga, która potrafi zaprowadzić ją tam, gdzie zechce”. Otóż nie, to rewolucja zaprowadziła jego potężny łeb tam, gdzie chciała, to znaczy pod ostrze gilotyny. Podobnie jak wcześniej królewskie głowy Ludwika XVI i Marii Antoniny, a później doktrynerską głowę Robespierre’a, i tylu, tylu innych.

Oczywiście, para bohaterów romansowych, podobnie jak pary kochanków z poprzednich części, przetrwała (nie jest to spoiling, bo chyba nikt nie byłby w stanie założyć, że mogło być inaczej). W „Terrorze” są nimi córka piekarza, Cecylia Leroi, i czeladnik piekarski, wyznawca Jeana-Paula Marata, który w wyniku różnych perypetii został oficerem municypalnym i administratorem departamentu policji. I on – choć w poprzednich częściach jako sankiulota zostałby obsadzony w roli czarnego charakteru – tutaj okazuje się być człowiekiem sumienia, który po wniknięciu w kulisy dokonujących się przemian (m.in. po spotkaniu z Maratem) przechodzi na pozycje antyjakobińskie. Widać z tego, że i tym razem para głównych bohaterów nie grzeszy wewnętrznym skomplikowaniem, ale tak naprawdę to służy ona autorowi wyłącznie do zilustrowania przemian politycznej świadomości ludzi różnych stanów i środowisk, wyzbycia się przez nich zaszczepionej wiekowi oświecenia przez Jeana-Jacquesa Rousseau iluzji o przyrodzonej szlachetności ludu (jak wcześniej takimi ilustracjami byli arystokraci Zofia i Gaston czy reprezentanci stanu trzeciego Irena i Armand). Tak więc wielbiciele historii miłosnych znów będą mieli prawo czuć się oszukani. Już ciekawszy jest wątek związku Dantona z panną Ludwiką Gély czy inaczej mówiąc związku żarłocznej chuci z głęboką religijnością. Tak, chuć w tym związku ulega. I to między innymi stanowi tylko jeden z przejawów ogólnej zasady. Według Jeske-Choińskiego również orgiastyczne skłonności rewolucji zostały poskromione dopiero przez Opatrzność. Bo tak naprawdę jego trylogia to rodzaj moralitetu z psychomachią jako swoim stałym elementem. Za działaniami konkretnych osób i całych zbiorowisk ludzkich w czasie rewolucji krył się według niego Zły: „A nad tą gromadą ludzi, którzy wszyscy nazywali się «sprawiedliwymi, mądrymi, cnotliwymi», z których każdy miał się za urodzonego prawodawcę, powołanego do rządzenia wielkim narodem, unosił się szatan, najlepszy psycholog człowieka, jego słabości, ambicji, samolubstwa znakomity znawca, i zacierał szpony”. Musiał więc wkroczyć Pan dziejów: „Zdawało się tej hordzie Wandalów, że burząc kościoły, paląc relikwie świętych, wyrzucając z grobów prochy królów, królowych, słynnych wodzów, druzgocząc wszystkie szczyty społeczne, gasząc wszystkie światła talentu, nauki, zasługi, niszcząc wszystkie świętości i pamiątki, usuwając dawny kalendarz, dawne nazwiska, imiona, tytuły, godności, zwyczaje i obyczaje, zamorduje, zetrze na miał całą przeszłość, iż jej żadne oko ludzkie nie dostrzeże. Ale umarli żyją w grobach i mówią do serc swoich potomnych: «Kochajcie nas, albowiem dla was pracowaliśmy» – ale tradycja żyje w swoich dziełach i mówi do dumy narodów: «Sława nasza jest waszą sławą» – ale oko Opatrzności czuwa nad człowiekiem i powstrzymuje go, gdy jego oszalały pychą rozum dojdzie do granic ostatecznych. […] «Osobiści wrogowie Boga» doprowadzili szał wywrotowy do absurdu. I rzekła Opatrzność: «Teraz dosyć tej zabawy!». Jej narzędzie, Danton, dał już znak do odwrotu”. Co Danton rozpoczął, Jean Lambert Tallien doprowadził do końca, gdy przerywając w Konwencie przemówienie Louis de Saint-Justa, dał spiskowcom sygnał do rozpoczęcia rozprawy z Robespierre’em.

Akcja trzeciej części trylogii Teodora Jeske-Choińskiego poświęconej rewolucji francuskiej toczy się od lutego 1793 do marca 1795 roku. Rozpoczyna się więc miesiąc po ścięciu Ludwika XVI, a kończy na osądzeniu i straceniu głównego prokuratora Trybunału Rewolucyjnego, Antoine’a Fouquier-Tinville’a. Jest to – zgodnie z tytułem powieści – okres tak zwanego Wielkiego Terroru....

Dzieło dobitnie i jasno ukazuje zbrodnie w imię "wolności", "równości", "tolerancji", "praw człowieka" i "demokracji".

Dzieło dobitnie i jasno ukazuje zbrodnie w imię "wolności", "równości", "tolerancji", "praw człowieka" i "demokracji".