U brzegów jazzu

napisane z prawdziwą pasją, niewielu tak potrafi

napisane z prawdziwą pasją, niewielu tak potrafi

Pokaż mimo to

Nastała era technologiczna. Chociaż, jak sugeruje IBM w „Next 5 in 5”, lada moment możemy doświadczyć kolejnego przełomu. Epoka systemów poznawczych, charakteryzować ma się przede wszystkim położeniem podwalin pod następną epokę przetwarzania komputerowego. Powstałą w wyniku tej ewolucji nowa generacja maszyn będzie doświadczać świata, uczyć się i przystosowywać na bazie swoich własnych doświadczeń. Tym samym maszyny będą nie tylko za nas myśleć i wykonywać nasze polecenia, ale także uwrażliwiać człowieka, potęgować jego zmysły i emocje. Twórcy opracowania obiecują, że maszyny „pozwolą nam dostrzec prostotę w złożoności i powtarzalne wzorce w chaosie, dotrzymać kroku przyrostowi informacji, podejmować lepsze decyzje, wzbogacić życie i znieść ograniczające nas bariery”. Brzmi pięknie? Dlaczego zatem większość, jeśli nie całość futurystycznych wizji rozwoju ludzkości jest tak przygnębiająca?

Świat się nieustannie zmienia, brnie do przodu nie oglądając się za siebie. Być może właśnie dlatego, współczesnemu pokoleniu coraz trudniej posiąść wiedzę o życiu w Polsce Ludowej. Coraz mniej osób może pochwalić się relacjami z tamtych czasów zasłyszanymi od starszych lub z książek. Wolą włączyć smartfon, uruchomić aplikację z muzyką i zanurzyć się w swoim wirtualnym życiu. Dla takich właśnie osób, kulisy działalności Leopolda Tyrmanda będą totalnie nieczytelne. Bo też obecnie, nie jest problemem propagowanie czegokolwiek, nawet jeśli neguje to wartości religijne czy zrywa z utrwalanym przez stulecia tabu. W tamtych jednak czasach zwykłe słuchanie muzyki albo taniec było godnym odnotowania aktem odwagi. Zorganizowanie skromnej prywatki mogło zakończyć się milicyjnym nalotem. Tak właśnie było z jazzem na początku lat 50-tych (pierwsze wydanie „U brzegów jazzu” datuje się na 1957 rok), była to muzyka zabroniona przez socjalistyczną propagandę. Wszystkich tych, którzy jej słuchali, grali lub w jakiś inny sposób wyrażali swoją sympatię, spotykały rozmaite, często bardzo dotkliwe nieprzyjemności. Komunizm odrzucił jazz nie tylko jako muzykę, ale także jako styl życia – sposób ubioru, otwartość, improwizację.

Jerzy Pilch w „Mieście utrapienia” napisał, że „ludzie musieli wtedy śnić z dnia na dzień”. I śnili, przez całe dziesięciolecia, chociaż nie wszyscy. Aktywiście podejmowali się różnych form walki i propagowania odmiennych poglądów. Jednym z nich niewątpliwie był Leopold Tyrmand. To człowiek płynący permanentnie pod prąd swoich czasów. Nawet zakładając kolorowe skarpetki, choć dziś może wydawać się to nieprawdopodobne, demonstrował swój sprzeciw wobec narzuconych z góry wzorców zachowania. Podobnie było ze spychanym na margines jazzem, którego autor „Zapisków dyletanta” stał się animatorem. Omawiana publikacja przybiera formę eseju o tym, czym był jazz, ale też w szerszej perspektywie o jego trzech płaszczyznach: zjawiska dźwiękowego, stylu muzycznego podlegającego ewolucji oraz zjawiska społeczno-socjologicznego. Pięknie na tym tle maluje nam Tyrmand bajeczną anegdotę z okresu wojennego, gdy to pewnej wiosennej niedzieli, leżąc w bujnych łęgach portu rzecznego w Moguncji nad Renem, usłyszał „pierwsze dźwięki klarnetowego ataku i już za chwilę Benny Goodman rozwijał swą błyskotliwą orację w 'Ain't Misbehavin'”. Porażony niecodziennością tego zdarzenia wszczął rozmowę z przepływającym kajakiem niemieckim żołnierzem, który rozsiewał te anielskie dźwięki po całej okolicy. Tak właśnie przedstawiciele różnych frontów, wspólnie dyskutowali i cieszyli się muzyką tworzoną przez amerykańskiego Żyda, amerykańskiego Murzyna i zamerykanizowanego Polaka. Czysty humanizm w dobie katorżniczych zdarzeń.

„U brzegów jazzu” jest zbiorem intelektualnie bogatych impresji historycznych śladami rozwoju jazzu. Od pierwotnych zalążków rodzimych pieśni Afrykańczyków, którzy w niewolniczych statkach przenieśli swoją muzyczną duszę na plantacje południowej Ameryki, aż do nowoorleańskich buntowników, traktujących grę jako sposób wyrażenia swoich uczuć we wszechogarniającej społeczeństwo dyskryminacji. Tyrmandowi udaje się odpowiednio ująć i wyrazić głębię jazzu, nie tylko jako stylu muzycznego, ale przede wszystkim jako odpowiedzi na społeczne skrępowanie. Słusznie zauważa także, że najlepszymi artystami byli zazwyczaj ludzie niepełnosprawni, niezdatni do pracy niewolnicy, którzy z braku innych perspektyw chwytali za amatorskie instrumenty i kreowali nowe linie melodyczne. Tymi, często nieokiełznanymi dźwiękami opisywali swój trudny żywot: straconą przyjaźń, zaniechaną ambicję, niedolę, ból po stracie. ,,Czyż trąbka nowoorleańskiego Murzyna nie byłaby przed Sądem Ostatecznym najlepszym rzecznikiem ludzkiej niedoli?'' – to jeden z piękniejszych cytatów, na jakie natknąłem się w książce, wyrażający sedno tego, co Tyrmand Chciał nam przekazać.

Nie wiem dla kogo ta książka będzie odpowiednia. Może dla starszego pokolenia, które w słowach pisarza odnajdzie wspomnienia i zrozumienie dla własnego postępowania. Może dla młodych, którzy buntując się na wszechogarniającą nijakość, zechcą poznać źródła języka jazzu w kontekście historycznym. Może też „ U brzegów jazzu” spodobać się wszystkim tym, którzy cenią sobie mądrość artystyczną i jasny umysł twórcy. Wiele niepewnych i tylko jedna wiadoma – to nie jest leksykon wiedzy o fenomenie muzyki. To zbiór bardzo osobistych przemyśleń, które domagają się permanentnego przypominania i akceptacji, szczególnie w tych szalonych, zrobotyzowanych czasach, gdzie pęd za technologią przysłonił istotę estetyzacji życia.

Recenzja ukazała się pod adresem https://melancholiacodziennosci.blogspot.com/2019/02/recenzja-u-brzegow-jazzu-leopold-tyrmand.html

Nastała era technologiczna. Chociaż, jak sugeruje IBM w „Next 5 in 5”, lada moment możemy doświadczyć kolejnego przełomu. Epoka systemów poznawczych, charakteryzować ma się przede wszystkim położeniem podwalin pod następną epokę przetwarzania komputerowego. Powstałą w wyniku tej ewolucji nowa generacja maszyn będzie doświadczać świata, uczyć się i przystosowywać na bazie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Książka oczekiwała na bycie przeze mnie przeczytaną przez tak długi okres, że aż wstyd wspominać. Ale udało mi się, na szczęście, znaleźć winnego tej sytuacji. A jest nim Kisiel. Tak, ten sam. Choć znany z lekkiego raczej pióra, postanowił ze swego muzycznego wykształcenia wycisnąć esencję i umieścić ją na siedemnastu stronach przedmowy do książki swojego przyjaciela, czym skutecznie powstrzymał mnie przed dalszym zgłębianiem tekstu.

Pominięcie przedmowy byłoby postępowaniem nierycerskim, tak więc książka przeczekała na swoją kolej dobre kilkanaście lat. Przedmowę Kisielewskiego przeczytałem w jeden dzień, udając przed sobą, że słowniki i encyklopedie znajdują się poza zasięgiem moich rąk, gdyż inaczej ten etap mógłby potrwać i tydzień.

A potem nastąpił Tyrmand, już bez niespodzianek.

Istnieją trzy (do wyboru: łączne lub rozdzielne) powody, dla których chciałbym tę książkę polecić.

Po pierwsze: Tyrmand. To nie wymaga dalszych wyjaśnień.

Po drugie: historia początków jazzu, a kto inny mógłby napisać o tym jak w kawiarniany gwar jak tornado jazz się wdarł, jeśli nie Tyrmand?

Po trzecie, a nie jest to bynajmniej powód o trzeciorzędnym znaczeniu, autor w stopniu nie mniejszym niż pisanie o samym jazzie tworzy tło historyczno-społeczne Ameryki, której próżno szukać w podręcznikach historii, nawet amerykańskich. Bo kto chciałby pisać o niewolnikach, byłych niewolnikach, żebrakach, prostytutkach i wyrzutkach doszukując się w nich siły, która zmieniła oblicze muzyki i kultury?

Jeśli kogoś jeszcze nie zachęciłem, na koniec chciałbym polecić fragment książki, krótki, taki, który znalazł się na ostatniej stronie okładki:
<<Pewnej wiosennej niedzieli 1942 roku leżałem w zielonych, bujnych łęgach portu rzecznego w Moguncji na Renem (…). Nagle (…) tuż obok mnie rozległy się pierwsze dźwięki klarnetowego ataku i już za chwilę Benny Goodman rozwijał swą błyskotliwą orację w Ain’t Misbehavin, wspomagany przez najinteligentniejszego pianistę jazzowego lat trzydziestych Teddy Wilsona i żywiołowego perkusistę Gene Krupa. Zerwałem się na równe nogi i potykając się o rozrzucone progi torowe rzuciłem się w kierunku, skąd dochodziła muzyka: rozsunąwszy nadbrzeżne zarośla ujrzałem wolno płynący kanałem kajak, w którym siedział młody człowiek w urlopowo rozchełstanym mundurze Wehrmachtu na przednim siedzeniu stał mały patefon, rozsiewający te jazzowe skarby. Musiało być coś szczególnego w mej postawie , gdy stanąłem wyczekująco nad brzegiem kanału, albowiem Niemiec przybił do balii nadbrzeża, przeciągnął się wygodnie, odłożył wiosło i rzekł: „Ale grają co?” – Miał szeroką, chłopięcą twarz dwudziestolatka, był na pewno w równym wieku ze mną. Przykucnąłem nad kajakiem, płyta skończyła się właśnie. „Po drugiej stronie jest After You’ve Gone, prawda?” – powiedziałem. (…) Żołnierz spojrzał na mnie z zainteresowaniem: drewniane saboty na nogach, granatowy drelich i tania, bawełniana koszula nie pozostawiały żadnych złudzeń co do mej pozycji społecznej cudzoziemskiego robotnika, najniższej kasty ówczesnej Rzeszy. „Zgadza się – rzekł. – A ty lubisz tę muzykę, co”? – uśmiechnął się porozumiewawczo. – Lubię – odparłem. – Skąd masz tę płytę?” – Wiedziałem dobrze, że nawet nie oburzy się na to natychmiastowe tykanie, już było coś przemożnie wspólnego w tonie naszych głosów, w naszych spojrzeniach i uśmiechach. Robiłem wojnę we Francji – rzekł. – Inni faceci przywieźli z Paryża rozmaite rzeczy, ja postarałem się o płyty. Skompletowałem sobie nielichą kolekcję…”. Nastawił odwrót płyty: rozległa się szybka i smutna melodyjka After You’ve Gone (…); słuchaliśmy przez chwilę, uwikłani w delikatny czar klarnetowych relacji, owianych semicko-murzyńską melancholią. „Pomyśl - powiedziałem z zamierzoną, z zamierzoną natrętną złośliwością - tu grają, na tej płycie, jeden amerykański Żyd, jeden amerykański Murzyn i jeden zamerykanizowany Polak czy Czech… I co Ty na to? ? Niemiec zarumienił się młodzieńczo. „Idiotyzm - rzekł dość porywczo - przestań z tym nonsensem. Myślisz, że mnie to coś obchodzi, bo ja jestem Niemcem? Bzdura… Człowieku! - zawołał - posłuchaj, co to za muzyka...>>

Wasz Marchołt

Książka oczekiwała na bycie przeze mnie przeczytaną przez tak długi okres, że aż wstyd wspominać. Ale udało mi się, na szczęście, znaleźć winnego tej sytuacji. A jest nim Kisiel. Tak, ten sam. Choć znany z lekkiego raczej pióra, postanowił ze swego muzycznego wykształcenia wycisnąć esencję i umieścić ją na siedemnastu stronach przedmowy do książki swojego przyjaciela, czym...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jedna z najpiękniejszych książek o jazzie, błyskotliwa, cudownie osobista, pełna inteligentnych anegdot. Wspaniała.

Jedna z najpiękniejszych książek o jazzie, błyskotliwa, cudownie osobista, pełna inteligentnych anegdot. Wspaniała.

Pokaż mimo to

Cóż można napisać o eseju Leopolda Tyrmanda? Opinię utrzymaną w korzystnych tonach, naturalnie! "U brzegów jazzu" jest bowiem książką wnikliwie, a przy tym skutecznie przenikającą pierwociny jazzu, co - zaznaczmy - nie należy do problematyki wiotkiej, dającej się jednoznacznie uschematyzować. Autor, sięgając korzeni czarnej ekspresji w ogóle, usiłuje subiektywnie określić miejsce synkopowanej muzyki Nowego Orleanu - dziecka tamtejszej zbiorowości, tworu ludowej manifestacji, powstałego w wyniku kotłującego się nad Missisipi folkloru. Leopold Tyrmand kładzie nacisk zarówno na przesłanki historyczne jak i społeczne. Przedstawia je możliwie precyzyjnie, dopatrując się w nich żyznej gleby dla prężnie rozwijającej się, ulegającej stopniowo licznym przemianom, a jednocześnie nie oderwanej od swego rodowego źródła, murzyńskiej muzyki. Słowem - publikacja nienagannie ukazująca tytułowe brzegi zjawiska stanowiącego monument współczesnej sztuki - jazzu. Sądzę, że jest to pozycja wartościowa nie tylko dla sympatyków tej specyficznej muzyki - stanowi ona przede wszystkim solidną porcję wiedzy, sięgającą wielu wzajemnie przenikających się płaszczyzn, do tego kreśloną bogatym, frapującym językiem. Zachęcam do lektury!

Cóż można napisać o eseju Leopolda Tyrmanda? Opinię utrzymaną w korzystnych tonach, naturalnie! "U brzegów jazzu" jest bowiem książką wnikliwie, a przy tym skutecznie przenikającą pierwociny jazzu, co - zaznaczmy - nie należy do problematyki wiotkiej, dającej się jednoznacznie uschematyzować. Autor, sięgając korzeni czarnej ekspresji w ogóle, usiłuje subiektywnie określić...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

W opisie eseju Leopolda Tyrmanda pojawia się następujące zdanie: ,,Czyż trąbka nowoorleańskiego Murzyna nie byłaby przed Sądem Ostatecznym najlepszym rzecznikiem ludzkiej niedoli?'' Zasadność tego na poły bluźnierczego cytatu zrozumiemy po lekturze książki. Tyrmand napisał bowiem nie tylko obszerny esej o Jazzie, lecz przede wszystkim wnikliwe studium socjologiczne będące przyczynkiem do historii kultury oraz artystycznej ekspresji Murzynów i rozmaitych miejskich środowisk lumpiarskich, kształtowanych właśnie przez niedolę... Tę niedolę przekuwaną w jeden z najważniejszych stylów muzycznych XX wieku czuć na każdej stronie eseju. Za Jazzem nigdy nie przepadałem, chyba że słuchanym na żywo przy szklance whisky. Choć dzięki lekturze nie da się Jazzu polubić, to na pewno autor wspaniale ukazuje złożoność jego historii, począwszy od opisu pierwszych prób tworzenia muzyki przez Murzynów, po najbardziej wyrafinowane techniki gry jakie rozwinęli. Czyta się wybornie, a przepiękna polszczyzna i styl pisania Leopolda Tyrmanda jak zawsze powodują mrowienie na plecach.

W opisie eseju Leopolda Tyrmanda pojawia się następujące zdanie: ,,Czyż trąbka nowoorleańskiego Murzyna nie byłaby przed Sądem Ostatecznym najlepszym rzecznikiem ludzkiej niedoli?'' Zasadność tego na poły bluźnierczego cytatu zrozumiemy po lekturze książki. Tyrmand napisał bowiem nie tylko obszerny esej o Jazzie, lecz przede wszystkim wnikliwe studium socjologiczne będące...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Już dawno chciałam zacząć moją przygodę z Tyrmandem, jednakże zawsze był to cel nieosiągnięty. Zaczęłam więc esejem, a nie powieścią, którą musiałam przeczytać na studia. "U brzegów jazzu" to interesująca przeprawa przez narodziny i formowanie się jazzu, cały kulturowy tygiel Ameryki początków XX wieku. Nawet dla laika, takiego jak ja to pozycja rozszerzająca światopoglądowo.

Już dawno chciałam zacząć moją przygodę z Tyrmandem, jednakże zawsze był to cel nieosiągnięty. Zaczęłam więc esejem, a nie powieścią, którą musiałam przeczytać na studia. "U brzegów jazzu" to interesująca przeprawa przez narodziny i formowanie się jazzu, cały kulturowy tygiel Ameryki początków XX wieku. Nawet dla laika, takiego jak ja to pozycja rozszerzająca...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Na polskim rynku niewiele jest wartościowych pozycji traktujących o muzyce jazzowej. Książka Tyrmanda, mimo iż od jej wydania minęło niespełna 60 lat, nie traci na swej aktualności. Autor skupia się na genezie i źródłach międzynarodowego sukcesu jazzu w pierwszej połowie XX wieku. Mimo upływu lat spostrzeżenia i uwagi autora są zaskakujące i skłaniają czytelnika do refleksji, porusza on kwestie z pogranicza muzyki, historii, polityki. Tyrmand unika uproszczeń i powielania obiegowych opinii o jazzie, a w swych wywodach odwołuje się do najlepszych opracowań innych autorów i badaczy jazzu.

"U brzegów..." jest pozycją niezbyt obszerną, która nie rości sobie praw do roli podręcznika czy vademecum. Jej rolą jest jedynie poruszenie podstawowych kwestii, które stanowić mogą wstęp do głębszego poznania tematu. Dobrze jest zacząć tę podróż z takim przewodnikiem jak Tyrmand, który za życia stał się ikoną i głównym animatorem tzw. ruchu jazzowego w powojennej Polsce.

Na polskim rynku niewiele jest wartościowych pozycji traktujących o muzyce jazzowej. Książka Tyrmanda, mimo iż od jej wydania minęło niespełna 60 lat, nie traci na swej aktualności. Autor skupia się na genezie i źródłach międzynarodowego sukcesu jazzu w pierwszej połowie XX wieku. Mimo upływu lat spostrzeżenia i uwagi autora są zaskakujące i skłaniają czytelnika do...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

U brzegów jazzu jest jedną z lepszych książek, jakie miałam okazję przeczytać, a mimo to nie sądzę, że jej wznowienie mogłoby odnieść komercyjny sukces. Leopold Tyrmand nie stawia czytelnikowi poprzeczki na boleśnie wysokim poziomie, jednak pełna satysfakcja z lektury wymaga podstawowej wiedzy dotyczącej jazzu i jego historii. Z tego względu polecam ją przede wszystkim pasjonatom jazzu. Tyrmand nie męczy fachową terminologią, lecz tłumaczy, cytuje i wspomina w sposób tak lekki, że nie ma tu mowy o znużeniu czytaniem. Jeśli jego celem było zarażenie odbiory własną fascynacją, bezsprzecznie go osiągnął.


http://www.obliczakultury.pl/literatura/kultura/eseje/4964-u-brzegow-jazzu-leopold-tyrmand-recenzja

U brzegów jazzu jest jedną z lepszych książek, jakie miałam okazję przeczytać, a mimo to nie sądzę, że jej wznowienie mogłoby odnieść komercyjny sukces. Leopold Tyrmand nie stawia czytelnikowi poprzeczki na boleśnie wysokim poziomie, jednak pełna satysfakcja z lektury wymaga podstawowej wiedzy dotyczącej jazzu i jego historii. Z tego względu polecam ją przede wszystkim...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Patrząc na szacowne sale koncertowe i wyfrakowaną publiczność trudno sobie wyobrazić, że kilkadziesiąt lat temu jazz był równie buntowniczy jak punk i grunge razem wzięte. Dziś młodzi raczej nie słuchają zbyt wielu jazzowych artystów, choć wielu producentów hip hopu korzysta z dźwięków zaczerpniętych z czarnych płyt z jazzem. Książka Tyrmanda to właściwie jedynie zwierzenia melomana, nie roszczące sobie praw do bycia encyklopedią. To także zapis miłości do tego specyficznego gatunku muzyki, od którego się wszystko zaczęło. Warto poświęcić parę chwil na to, by poznać opowieść założycielską. Z towarzystwie Tyrmanda trudno się wszak nudzić.

Patrząc na szacowne sale koncertowe i wyfrakowaną publiczność trudno sobie wyobrazić, że kilkadziesiąt lat temu jazz był równie buntowniczy jak punk i grunge razem wzięte. Dziś młodzi raczej nie słuchają zbyt wielu jazzowych artystów, choć wielu producentów hip hopu korzysta z dźwięków zaczerpniętych z czarnych płyt z jazzem. Książka Tyrmanda to właściwie jedynie zwierzenia...

więcej

mniej

Pokaż mimo to