Idea krucjat narodziła się w połowie XI w. na Półwyspie Iberyjskim, jako pochodna rozpoczętej wtedy chrześcijańskiej rekonkwisty ziem hiszpańskich, utraconych od VIII stulecia na rzecz muzułmanów. Zapoczątkowały ją położone na północy Półwyspu królestwa Kastylii, Leonu i Nawarry. Ich militarne postępy zwróciły uwagę papiestwa, które roztoczyło patronat nad tymi zmaganiami. Papież Aleksander II wezwał w 1063 r. narody chrześcijańskiej Europy do wzięcia udziału w zbrojnym dziele wygnania „niewiernych” z Półwyspu. Obietnica odpustów, ale i korzyści materialnych, spowodowała napływ francuskiego i normandzkiego rycerstwa, co umożliwiło zdobycie Toledo w 1085 r. Istniał niewątpliwie związek ideowy między wydarzeniami w świecie iberyjskim a mającą się rozpocząć niebawem (od 1095),na apel papieża Urbana II, epoką wypraw krzyżowych (XI-XIII w.) na Bliski Wschód, dla wyparcia z Ziemi Świętej Turków seldżuckich. Na Półwyspie Iberyjskim chrześcijańska rekonkwista zakończyła się w 1492 r. upadkiem Emiratu Granady, ale już dwieście lat wcześniej (1291),wraz ze zdobyciem przez egipskich Mameluków ostatniej twierdzy krzyżowców w Akce, nastąpił kres epoki krucjat. Zarówno na Półwyspie Iberyjskim, jak i na Bliskim Wschodzie motywy religijne tych militarnych przedsięwzięć ustąpiły rychło względom ekonomicznym: podboju dla korzyści materialnych i zmiennych przymierzy między chrześcijańskimi feudałami a ich muzułmańskimi odpowiednikami. I chociaż rywalizacja zbrojna przebiegała z obu stron pod hasłami religijnymi, to działania miały charakter przyziemny, pragmatyczny.

W epoce nowożytnej polityczny konflikt między światem islamu i chrześcijaństwa trwał nadal, ale przybrał już inny kształt. W XVI w., do którego odnosi się niniejsze opracowanie, potęgę świata islamskiego uosabiało Imperium Osmańskie. Mocarstwem katolickim była zaś monarchia Habsburgów, walcząca o supremację z Osmanami w rejonie śródziemnomorskim.

Liga Święta, proklamowana uroczyście 25 maja 1571 r. w Bazylice św. Piotra w Rzymie, pod patronatem papieża Piusa V, z udziałem Hiszpanii, Wenecji, Malty, Państwa Kościelnego i kilku mniejszych państw włoskich, której rezultatem było wspaniałe, lecz pyrrusowe, zwycięstwo floty sprzymierzonych nad flotą osmańską koło Lepanto 7 października tego roku, nie miała charakteru krucjaty. Był to sojusz polityczny utworzony nie pod egidą papiestwa, lecz króla Hiszpanii, który z wielkim trudem doprowadził do kompromisu, mimo sprzecznych interesów jego uczestników, w obliczu istotnego zagrożenia tureckiego.

I oto, w tak odmienionej już rzeczywistości, odradza się na Półwyspie Iberyjskim, w Portugalii, wolą jej młodego władcy Sebastiana, kilka lat po Lepanto, średniowieczna idea zorganizowania krucjaty, ze wszystkimi jej tradycyjnymi, zewnętrznymi cechami, walki pod znakiem krzyża z wrogami chrześcijaństwa w Afryce. Jedynie symboliczne poparcie papiestwa (bulla krzyżowa),z jednoczesnym negatywnym stanowiskiem habsburskiej Hiszpanii do tej wyprawy, nie wróżyły jej sukcesu. O genezie, przebiegu krucjaty i klęsce wykraczającej skutkami poza sam fakt przegranej bitwy opowiada ta książka.


Spis treści
Wstęp........................................................................................7

Rozdział I. Portugalia i Maroko w XV i pierwszej

połowie XVI w.................................................................9

Rozdział II. Polityka wewnętrzna i zagraniczna

Maroka w latach 1557-1577 ..........................................17

Rozdział III. Portugalia w latach 1557-1574.

Regencja i młodość królewicza Sebastiana..................35

Rozdział IV. Przygotowania do krucjaty..........................45

Rozdział V. Krucjata i bitwa..............................................59

Rozdział VI. Epilog, czyli polityczne skutki bitwy

dla Portugalii i Maroka..................................................103

Bibliografia..............................................................................113

Summary..................................................................................116

Wykaz ilustracji i schematów................................................120

Indeks osobowy......................................................................121

Aneksy......................................................................................126