Określenie Polska Ludowa używane wobec państwa polskiego w latach 1945-1989 nie jest określeniem precyzyjnym. Niezależnie od tego, jaką oficjalną nazwę formalnie nosiła w tych latach Polska, istotne jest, że dominował w niej ustrój niedemokratyczny, w którym sprawowanie władzy było zagwarantowane dla ludzi przynajmniej formalnie deklarujących swoją przynależność do formacji komunistycznej oraz że państwo to było w zasadniczych sprawach zależne od władz ZSRR. W ten sposób Polska Ludowa wpisuje się w ciąg takich form państwowych, jak Księstwo Warszawskie czy Królestwo Kongresowe. Po okresie przejściowym, trwającym od częściowo demokratycznych wyborów parlamentarnych w 1989 roku po w pełni demokratyczne wybory prezydenckie, a następnie parlamentarne, powstało państwo, którego polityka zarówno wewnętrzna, jak i zagraniczna pozostają całkowicie w gestii jego władz. Symbolizuje to przyjęta nieformalnie i dość powszechnie używana nazwa III Rzeczpospolita, nawiązująca głównie do II Rzeczypospolitej, państwa prowadzącego na arenie międzynarodowej całkowicie suwerenną politykę.
W narracji historycznej cezury pełnią rolę umowną. Zazwyczaj wiele procesów historycznych zazębia się ze sobą, tworząc skomplikowaną całość, której data przyjęta za graniczną niczego ani nie otwiera, ani nie zamyka. Tak jest też w wypadku uznania połowy 1945 r. za początek dziejów powojennej Polski. Bez wątpienia w tym właśnie czasie powstał rząd uznawany przez główne mocarstwa światowe i sprawujący władzę na terytorium całego państwa. Jednak trudno zrozumieć procesy zachodzące wówczas w Polsce, jeżeli pominie się mechanizmy władzy wytworzone w 1944 roku, w okresie tzw. Polski Lubelskiej, lub nie uwzględni faktu, że zbudowane dla potrzeb prowadzenia wojny konspiracyjne struktury Polski Podziemnej, podległe Rządowi RP na obczyźnie, istniały do sierpnia 1945 r. Z tego też powodu funkcjonowanie władz lubelskich w 1944 r. zostało omówione w niniejszej pracy, natomiast Czytelnik, chcący poznać złożoność ówczesnej sytuacji powinien zapoznać się z poprzednim tomem, gdyż tam zamieszczono opis rozgrywek dyplomatycznych, które doprowadziły do ugruntowania radzieckiej hegemonii nad wyłaniającym się z okupacji niemieckiej nowym państwem polskim oraz dokonano charakterystyki przemian, jakim w 1945 r. podlegały konspiracyjne instytucje, uznające władze RP na uchodźstwie za legalne.
Ostatnio coraz chętniej odchodzi się od cezury 1945 r., przyjmując zamiast niej 1 września 1939 r. Jest to data o wiele bardziej wyrazista, gdyż zapoczątkowała ona pierwszą kampanię II wojny światowej, w której wyniku nastąpiła okupacja terytorium II Rzeczypospolitej. W rzeczywistości bowiem geneza władzy komunistycznej w Polsce kryje się w meandrach polityki międzynarodowej całej II wojny światowej, a także w skutkach terroru niemieckiego i radzieckiego, jakim naród polski został w tych latach poddany.
Historia najnowsza zawsze służyła i nadal służy celom politycznym. Trudno więc się dziwić, że jej faktografia często jest prezentowana wybiórczo. Ponadto historia najnowsza jest w mniejszym lub większym stopniu częścią naszych osobistych doświadczeń, a przy tym jej interpretacja zależy od poglądów politycznych. Często opisujemy wydarzenia, których skutków nadal nie tylko nie znamy, ale także nie potrafimy przewidzieć. Uwzględniając ponadto brak dostępu do wielu podstawowych dokumentów, należy stwierdzić, iż sprecyzowanie, w jaki sposób przy prezentacji historii najnowszej można realizować podstawową w warsztacie historycznym zasadę obiektywizmu pozostaje sprawą ciągle otwartą. Powyższe uwarunkowania także Czytelnicy tej książki powinni brać pod uwagę.