John Brockman to bardzo wpływowy w środowisku naukowym agent literacki. Mało który badacz odmawia udziału w jego projektach popularyzacji nauki. Brockman biorąc sobie do serca uwagi Snowa z jego "Dwóch kultur", w latach 90.-tych zaczął promować projekt 'trzecia kultura', jako próbę połączenia bardzo odmiennych wizji świata widzianych oczami 'humanistów' i 'ścisłowców' w jeden uzupełniający się dyskurs. Ostatecznie powołał fundację Edge, w ramach której doprowadza do spotkań badaczy. Okresowo proponuje różne tematy do przedyskutowania przez środowiska intelektualistów. Jednym z nich było podchwytliwe pytanie, które stanowi jednocześnie tytuł opiniowanej publikacji - "W co wierzymy, choć nie potrafimy tego dowieść"

Książka stanowi odpowiedzi, na postawione pytanie, udzielone przez ponad stu naukowców i dziennikarzy piszących o nauce. To wybitne jednostki w swoich dziedzinach. Lista specjalności jest długa i właściwie obejmuje wszystkie profesje, które mogą być kierunkami studiów (od astrofizyka, przez filozofa, informatyka i lingwistę, po muzykologa i psychologa). Ponieważ liczebnie największa grupę stanowią psychologowie i przedstawiciele nauk fizycznych, niemal połowa tematów dotyka wprost jestestwa człowieka wobec siebie i kosmosu.

"W co wierzymy" jest dość reprezentatywną próbką pytań fundamentalnych, na które brak wciąż odpowiedzi; aktualnych poszukiwań laboratoryjnych i tęsknot samych naukowców. Niektórzy skupiają się na stronie teoretycznej samego słowa 'wiara', inni opisują szczegóły z własnych tematów badawczych, jeszcze inni rozmarzają się nad możliwymi kierunkami rozwoju nauki, jako takiej. Dominuje optymizm w formułowaniu przewidywań o losy człowieka, choć wielokrotnie są wspomniane problemy, które według niektórych nigdy nie doczekają się wyjaśnienia.

Dla ustalenia uwagi podam kilka dominujących meta-tematów:

• czy jesteśmy sami we Wszechświecie
• czy istnieje obiektywna rzeczywistość
• czym jest świadomość
• jaki los czeka Ziemię i ludzi
• czy ewolucja biologiczna w wyniku doboru naturalnego to ostateczna teoria, czy w przyszłości będzie człowiek jej podlegać, czy wobec kosmosu można jakieś analogiczne darwinowskie koncepcje stosować
• co ludzi napędza do dobra i zła
• jak będzie się rozwijać sztuczna inteligencja (AI) i jak człowiek będzie się wobec niej określał
• czy są jakieś granice rozumu, myśli i możliwości człowieka
• czy są rejony ludzkich dociekań, gdzie matematyka nie ma prawa wstępu (ze względów metodologicznych)
• ...

Całość czyta się bardzo dobrze. Tematy zmieniają się jak w kalejdoskopie, średnio dwustronnej długości wypowiedzi można przyswajać niezależnie, dawkując sobie nowe informacje bez niebezpieczeństwa utraty 'głównego wątku', którego nie ma. Kolejność tekstów w książce chyba nie jest przypadkowa. Zapewne Brockmanowi chodziło tu o skonfrontowanie pewnych przeciwstawnych przekonań, co jaskrawo pokazuje konflikty ideowe obecne na froncie badań. Podam kilka przykładów. Czy sztuczna inteligencja uzyska świadomość (neurolog Todd Feinberg twierdzi, że nie; psycholog Daniel Gilbert - uważa, że w pewnym momencie nie będziemy w stanie odróżnić ludzkiej świadomości od symulacji AI). Czy istnieje obiektywna zewnętrzna rzeczywistość (fizyczka Janna Levin uważa, że tak; fizyk Anton Zeilinger dotyka w tej kwestii interesujących niejasności). Czy dzieci są bardziej świadome siebie i świata niż dorośli (kognitywistka Alison Gopnik uważa, że tak - polecam jej bardzo ciekawe przemyślenia; filozof umysłu Daniel Dennett jest zdania przeciwnego). Czy źródła rozwoju rozumienia moralnego są podobne do źródeł rozwoju rozumienia matematycznego (psycholog Paul Bloom twierdzi, że tak; platonicy matematyczny uważają, że nie).

Naukowcy to ludzie, którzy wiedzą sporo w swojej specjalizacji, a pozostają laikami (z reguły dociekliwymi) w całej reszcie. Są wnikliwymi obserwatorami emocjonującymi się otaczającym nas światem z całym bagażem przekonań, uprzedzeń i bardzo jednoznacznych sformułowań. Konfrontacja tych ostatnich może prowadzić do ciekawych efektów. Przykład:

"Wierzę, że coś, czego nie sposób udowodnić, nie może być prawdą."
(fizyczka Maria Spiropulu)

"Wierzę w naukę. W odróżnieniu od twierdzeń matematycznych, wyników badań naukowych nie sposób udowodnić."
(informatyk kwantowy Seth Lloyd)

Z obu stwierdzeń, można by wysnuć wniosek - 'jedyna prawda, jaka jest, to matematyka'. Dla mnie jeden z ciekawych smaczków, których dostrzegłem kilka. Polecam innym takie próby krzyżowych analiz, one czasem prowadzą do interesujących wniosków.

W wypowiedziach niemal nie pojawiają się deklaracje wiary dotyczące transcendencji. To zapewne wynika z faktu, że naukowcy w swojej pracy są z reguły racjonalistami czy materialistami i wszelkie przekonania odnoszą do rzeczy poznawalnych rozumem i zgodnie z metodą naukową. Jednak cześć z nich to niewątpliwie osoby wierzące. Wyczytałem, tak 'między wierszami', u niektórych przekonania o istnieniu ogólnego ładu, o istnieniu pewnej wersji zasady antropicznej. Widać tu pewne idealistyczne i romantyczne tęsknoty, które odbieram, jako nieuchronny element ludzkich potrzeb nadawania sensu.

W ogólnym rozrachunku, każda wypowiedź jest emanacją humanizmu. Wszelkie przekonania czy detaliczne dociekania na dowolnym polu, mają za cel ustalenie kondycji człowieka i jego relacji z sobą, innymi, przyrodą i cała resztą Wszechświata. Do uniesienia się ponad taki nieredukowalny antropocentryzm, wymagana jest rozumna wymiana myśli z cywilizacją pozaziemską. Według zabierających w tym temacie głos, Wszechświat jest nieskończony, więc takie spotkanie to kwestia czasu. Tylko czy mamy go dość na tak długie czekanie?

Gorąco polecam, "W co wierzymy" pod redakcja Brockmana, jako ciekawe studium naukowych przekonań ludzi, którzy żyją z poszukiwania odpowiedzi. To na wielu poziomach zastanawiająca lektura.

John Brockman to bardzo wpływowy w środowisku naukowym agent literacki. Mało który badacz odmawia udziału w jego projektach popularyzacji nauki. Brockman biorąc sobie do serca uwagi Snowa z jego "Dwóch kultur", w latach 90.-tych zaczął promować projekt 'trzecia kultura', jako próbę połączenia bardzo odmiennych wizji świata widzianych oczami 'humanistów' i 'ścisłowców' w...