Tytułowe męstwo bycia polega na akceptacji siebie w obliczu zagrożenia niebytem. Tego zagrożenia doświadczamy w perspektywie śmierci, potępienia moralnego i poczucia bezsensu.
Ciekawym osiągnięciem Tillicha (z którego potem korzystał chyba Gombrowicz) jest podział filozofii ze względu na to, jak radzi sobie ona z problemem męstwa. Ten podział to esencjalizm kontra egzystencjalizm (w szerokim znaczeniu tego słowa). Filozofie esencjalne (tomizm, heglizm) ignorują ten problem, woląc odkrywać obiektywną naturę rzeczywistości. Filozofie egzystencjalne to te, które rozpoznają problem lęku przed nicością jako centralne zagadnienie filozoficzne.
Zdaniem Tillicha, to jednak nie odpowiedzi filozofa mogą stać się źródłem męstwa bycia, lecz wiara, ale wiara specyficznie pojęta. Autor nazywa ją absolutną, w przeciwieństwie do tradycyjnej, religijnej. Ta ostatnia jest, wg niego, nie do utrzymania, ze względu na współczesne mu powszechne poczucie pustki i zwątpienia w Boga jako osobę. Wiara zaś absolutna, wiara w "Boga ponad Bogiem teizmu", to samoafirmacja siebie wobec tejże pustki, życie na przekór rozpaczy.
Po prawie 70 latach od napisania książki, w momencie, w którym, jak się wydaje, kultura wyszła już z powojennej depresji, widać jak teologii nie służy związanie się z jednym, aktualnie modnym kierunkiem filozoficznym (w tym wypadku chodzi o egzystencjalizm lat 50-tych XX wieku),szczególnie gdy jest to kierunek, którego korzenie tkwią w paryskich kawiarniach.

Tytułowe męstwo bycia polega na akceptacji siebie w obliczu zagrożenia niebytem. Tego zagrożenia doświadczamy w perspektywie śmierci, potępienia moralnego i poczucia bezsensu.
Ciekawym osiągnięciem Tillicha (z którego potem korzystał chyba Gombrowicz) jest podział filozofii ze względu na to, jak radzi sobie ona z problemem męstwa. Ten podział to esencjalizm kontra...

W mojej opinii warto przeczytać, jeśli ktoś chce poszerzyć horyzonty i znaleźć jeszcze jedną z wielu dostępnych filozoficznych ścieżek do osiągnięcia pewnej podbudowy intelektualnej i duchowej. Treść może być oparciem wobec współczesnej egzystencjalnej pustki, lęku i rozpaczy, która mimo wszech panującemu entuzjazmowi i pięknej obrazkowej rzeczywistość czyha gdzieś z tyłu głowy. Męstwo bycia to ważny termin, który trzeba sobie przyswoić. Generalnie 2/3 książki czyta się dość wartko i z zaangażowaniem, potem kaliber abstrakcji wywala z orbity i trzeba się namęczyć, żeby powoli i ze zrozumieniem przebrnąć. Ale to warte wysiłku.

Dodam fragment opracowania prof.Tarnowskiego ze Znaku 2009, nr 653(mam nadzieję, że ścigać mnie za to nikt nie będzie),który ciekawie i adekwatnie streszcza myśl przewodnią.

" Kresem egzystencji lękowej jest rozpacz, która zarówno dla Tillicha, jak dla Tischnera stanowi sytuację ukazującą w skrajnej postaci niezbędność perspektywy jakiegoś przezwyciężenia czy wyzwolenia. Dla Tillicha jest nim przede wszystkim męstwo, dla Tischnera przede wszystkim nadzieja, która wydaje się absolutnie kluczowa. Spróbujemy na tym tle przypomnieć zręby możliwej filozofii nadziei.

Co się dzieje w rozpaczy? Rozpacz jest stanem, w którym moje własne istnienie odczuwam jako niemożliwe, jako przeklęte, złe. Rozpacz jest totalnym aksjologicznym przekreśleniem istnienia, które zostaje niejako uwięzione w zalęknionej egzystencji ja. Dla Tillicha rozpacz jest wynikiem świata pozbawionego perspektywy Boga, Boga jako osobowej miłości. Źródłem rozpaczy jest potrójny lęk; przed losem i śmiercią, przed pustką i bezsensem, przed winą i potępieniem. Tillich tak opisuje rozpacz:

Człowiek nie może posunąć się dalej (…) Nie widać żadnej drogi prowadzącej w przyszłość. Niebyt odczuwany jest jako coś absolutnie zwycięskiego (…) Ból rozpaczy polega na tym, że byt uświadamia sobie swoją niezdolność afirmowania siebie z powodu mocy niebytu. W konsekwencji tego pragnie wyrzec się świadomości i tego, co ona zakłada, bytu (…) Na próżno chce wyzwolić się z samego siebie. Pojawia się rozpacz w postaci podwójnej – jako rozpaczliwa próba wymknięcia się rozpaczy[10].

Jeśli Tillich ma rację, to rozpacz jest samobójczym uwikłaniem się wolności we własny lęk, który pod pozorem pozbawionej złudzeń trzeźwości wydaje wyrok na całe istnienie z perspektywy mojego istnienia, które wciąż jest przecież przeżywane. Czy jest z tego jakieś wyjście?

U Tillicha jest nim „męstwo bycia”; które jest „samoafirmacją bytu wbrew faktowi niebytu”[11]. Jak ta samoafirmacja jest możliwa? Tillich proponuje tu coś, co nazywa „wiarą absolutną”, która przyjmuje w siebie totalne wątpienie, ale przezwycięża je męstwem. Męstwo bycia – to nie tylko postawa heroizmu, ale także uznanie podstawowej zależności od samego Bycia, które jest „Bogiem ponad Bogiem”. Tillich nie waha się przed utożsamieniem Boga z Byciem jako takim: „Męstwo bycia ma źródło w tym Bogu, który pojawia się wówczas, kiedy Bóg zniknął w lęku przed wątpieniem”[12]. Co to znaczy zniknął? Przypomnijmy: świat jest bez Boga. Ale jest „moc bycia”, która przejawia się jeszcze w geście samobójczym, bo żeby się zabić, trzeba móc to zrobić."

W mojej opinii warto przeczytać, jeśli ktoś chce poszerzyć horyzonty i znaleźć jeszcze jedną z wielu dostępnych filozoficznych ścieżek do osiągnięcia pewnej podbudowy intelektualnej i duchowej. Treść może być oparciem wobec współczesnej egzystencjalnej pustki, lęku i rozpaczy, która mimo wszech panującemu entuzjazmowi i pięknej obrazkowej rzeczywistość czyha gdzieś z tyłu...