Podróże z Herodotem

Jedna z najważniejszych dla mnie książek. Uczy przede wszystkim otwarcia na to co inne... inne od tego co znamy. Autobiografia Mistrza ukazująca jego podeście do reportażu, świata oraz Człowieka. To właśnie z tej książki pochodzi zdanie "Stoimy w ciemności, otoczeni światłem", które jest dla mnie swoistą mantrą.

Jedna z najważniejszych dla mnie książek. Uczy przede wszystkim otwarcia na to co inne... inne od tego co znamy. Autobiografia Mistrza ukazująca jego podeście do reportażu, świata oraz Człowieka. To właśnie z tej książki pochodzi zdanie "Stoimy w ciemności, otoczeni światłem", które jest dla mnie swoistą mantrą.

Pokaż mimo to

Podróżowanie po świecie z książką sprzed 2500 lat pod pachą? Brzmi jak coś idealnie w moim guście. Zapowiadało się świetnie, a niestety po lekturze czuję ogromny zawód.

"Podróże" są bardziej esejem niż typowym reportażem. Autor wspomina zagraniczne wojaże, podczas których szlifował swój reporterski kunszt. W wielu z nich towarzyszyły mu "Dzieje" dzieło Herodota z V wieku p.n.e., które aspirowały do opisania całego świata i jego historii. Im dalej podąża on swoim reporterskim szlakiem, tym większym szacunkiem darzy starożytnego mistrza, a dzieło Herodota staje się dla niego portalem do innej rzeczywistości, w której może odpocząć od realiów współczesnego mu świata.

Kapuściński w tej książce nie przejawia jednak podobnych ambicji jak jego mistrz. Przywołane historie z jego podróży są fragmentaryczne, przypadkowe i poszatkowane całymi ustępami "Dziejów". Te dwa wymiary często w żaden sposób się nie łączą, poza tym, że będąc w danym miejscu Kapuściński czytał akurat dany fragment dzieła. Wnioski, które autor wysnuwa z lektury są banalne i niespójne, a często nawet nie ma żadnych wniosków, a czytelnik zostaje pozostawiony dziesiątkami pytań bez odpowiedzi bądź z długim fragmentem "Dziejów" bez żadnego komentarza. Struktura książki także jest niekonsekwentna, większość rozdziałów, a czasem nawet akapitów, można by było losowo zamienić miejscami bez większego wpływu na całość.

Uwielbiam reportaże, ponieważ ustawiają one rzeczywistość według pewnej narracji, z chaotycznej kakofonii wyłapują najczystsze melodie, rozplątują zagmatwany węzeł gordyjski świata . Uwielbiam ten moment, kiedy reporter, dzięki swojej wytężonej pracy, ukazuje nam te ukryte warstwy rzeczywistości, gdzie wszystko się łączy i ma na siebie wpływ. Kapuściński w tej książce nie miał takich ambicji. Chciał może po prostu powspominać początki kariery i swoje inspiracje, momentami też chyba pochwalić się i zrobić na czytelniku wrażenie. I miał do tego prawo. Ale efektem tego jest książka, która zadowoli głównie nastolatki i starsze panie. Głębokość i oryginalność przemyśleń przypomina bardziej poziom Neli małej reporterki, niż poważnego autora.

Z tym większą ciekawością sięgnę teraz do faktycznych reportaży Kapuścińskiego, z lat gdy podróżował on po świecie jako wysłannik PAP. Kapuściński ma renomę mistrza reportaży, ale mistrzem autobiograficznych esejów na pewno dla mnie nie będzie.

Podróżowanie po świecie z książką sprzed 2500 lat pod pachą? Brzmi jak coś idealnie w moim guście. Zapowiadało się świetnie, a niestety po lekturze czuję ogromny zawód.

"Podróże" są bardziej esejem niż typowym reportażem. Autor wspomina zagraniczne wojaże, podczas których szlifował swój reporterski kunszt. W wielu z nich towarzyszyły mu "Dzieje" dzieło Herodota z V wieku...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Osobisty pamiętnik, autobiografia, reportaż, streszczenie / recenzja "Dziejów" Herodota - tym wszystkim po trochu jest książka "Podróże z Herodotem".

Ponadto jest to utwór zaginający czasoprzestrzeń, umożliwiający przekraczanie granic i wędrówkę pomiędzy wydarzeniami z lat ok. 500 - 300 r p,n.e., 1950 - 1970 jak i tych po 2000 r.

Polecam osobom uwielbiającym podróże, historię, poznawanie nowych kultur.



Po takiej lekturze, najchętniej sięgnąłbym po "Dzieje" Herodota, spakował plecak, wyjechał do Persepolis, Thesalonik, Salaminy, czy Halikarnasu, czyli dzisiejszego Bodrum na zachodnim wybrzeżu Turcji.

Świetnie spędzony czas!

Osobisty pamiętnik, autobiografia, reportaż, streszczenie / recenzja "Dziejów" Herodota - tym wszystkim po trochu jest książka "Podróże z Herodotem".

Ponadto jest to utwór zaginający czasoprzestrzeń, umożliwiający przekraczanie granic i wędrówkę pomiędzy wydarzeniami z lat ok. 500 - 300 r p,n.e., 1950 - 1970 jak i tych po 2000 r.

Polecam osobom uwielbiającym podróże,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Swoją przygodę z mistrzem reportażu rozpocząłem właśnie od Podróży z Herodotem. Czy to wybór dobry? Jeśli jesteś osobą, która wszędzie szuka związków teraźniejszości z przeszłością i lubi poddawać się przemyśleniom nt. natury czasu- to z pewnością tak. Po przeczytaniu lektury, z pewnością najbardziej utkwi mi w pamięci to jak bardzo Kapuściński zżył się z greckim dziejopisarzem, choć nie mówi tego otwarcie to wydaje się, że wręcz bardzo się z nim utożsamia. Na kartach tego reportażu, często możemy natknąć się na przemyślenia autora, które towarzyszą prawdopodobnie każdemu uważnemu i ''czującemu" podróżnikowi a więc kwestie takie jak, pojęcia: tożsamości, odrębności cywilizacyjnej, granicy pomiędzy tym, kogo oznacza pojęcie my, a kogo oni (czyt. inni, obcy). Okazuje się, że terminy te są tak bliskie gatunkowi ludzkiemu, że towarzyszą nam od zawsze i są elementem naszego porządkowania świata.

Swoją przygodę z mistrzem reportażu rozpocząłem właśnie od Podróży z Herodotem. Czy to wybór dobry? Jeśli jesteś osobą, która wszędzie szuka związków teraźniejszości z przeszłością i lubi poddawać się przemyśleniom nt. natury czasu- to z pewnością tak. Po przeczytaniu lektury, z pewnością najbardziej utkwi mi w pamięci to jak bardzo Kapuściński zżył się z greckim...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jedna z najnudniejszych ksiazek jakie czytalem w swoim zyciu. Siegnalem po nia ze wzgledu na nazwisko autora i srodze sie na tym przejechalem. Jest to lektura niezwykle meczaca. Zamiast konkretnej tresci wypelniona jest jakimis domyslami, dywagacjami i wynurzeniami autora, ktory przewiduje czy wrecz wymysla historie, ktore mogly sie wydarzyc kilka tysiecy lat temu. Dawno nie widzialem takiego lania wody. Stanowczo odradzam.

Jedna z najnudniejszych ksiazek jakie czytalem w swoim zyciu. Siegnalem po nia ze wzgledu na nazwisko autora i srodze sie na tym przejechalem. Jest to lektura niezwykle meczaca. Zamiast konkretnej tresci wypelniona jest jakimis domyslami, dywagacjami i wynurzeniami autora, ktory przewiduje czy wrecz wymysla historie, ktore mogly sie wydarzyc kilka tysiecy lat temu. Dawno...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

(2003/2004)

Podróże z Herodotem w torbie. Znajdziemy tu wspomnienia pierwszych zagranicznych wyjazdów, do Azji i Afryki, oraz takich które Kapuściński mógł geograficznie powiązać z zapiskami tytułowego Greka. Te pierwsze zawierają ciekawe informacje biograficzne, pozwalające lepiej poznać reportażystę, jego nastawienie, fascynację odmiennością, oraz głód nowych doświadczeń. (Pozytywnie rysuje się tutaj szczerość, pokora, otwartość na drugiego człowieka, obce kultury i wielki entuzjazm). Niektóre wspominki to jednak zaledwie szkice. Zbiory odczuć i widoczków, stanowiących jedynie oprawę dla innych partii tekstu, ściśle związanych z wieloletnią lekturą „Dziejów”, które towarzyszyły autorowi w licznych wyjazdach.

Książka jest owocem fascynacji dziełem życia Herodota, jego sposobem pozyskiwania informacji i światopoglądem. Można by spodziewać się na jej kartach wyciągania co lepszych anegdotek, niekiedy znanych za pośrednictwem innych książek, opisów ludów i zwyczajów, ale Kapuściński skupia się na głównej osi zapisków ojca historii – konflikcie dwóch kręgów cywilizacyjnych: Hellady i Persji.
Niestety nie jest to dla niego pretekst do prezentacji wielowiekowej wymiany informacji i rywalizacji Orientu z Okcydentem. Zamiast tego streszcza fragmenty „Dziejów” albo kopiuje obszerne akapity. Poświęca na to całe rozdziały (!).

Lektura rozbudowanego komentarza do „Dziejów” byłaby zapewne ciekawa, ale po tej publikacji spodziewamy się czegoś innego. Co gorsza, niekiedy reporterowi to kiepsko wychodzi. Analizuje pewne etapy konfliktu grecko-perskiego z pozycji łatwowiernego laika, któremu brakuje właściwego filtra i wiedzy. Niestety z takiego przybliżania „Dzieł” niewiele wynika, a niektóre wnioski wydają się po prostu błędne. Braki w wiedzy historycznej i realiach epoki skutkują dosyć płytkim oglądem na zajścia które realnie przebiegały inaczej. Autor był z wykształcenia historykiem, obronił pracę magisterską na UW, mimo to przekazuje nam coś, co można określić mianem ludowej wersji dziejów. Bardzo przerysowanej i w pewnym stopniu „teatralnej”, opowieści maluczkich i dla maluczkich o wielkich tego świata. Taką ówczesną „Dynastię” inspirowaną faktami, która funkcjonuje tu jako zbiór realnych motywów, ambicji i zajść. Każdy może kupić tę książkę i przeczytać na własną rękę, nie musi tego robić za pośrednictwem wspomnień Kapuścińskiego. Jest dostępna w antykwariatach, a jeszcze kilka-kilkanaście lat temu można ją było nabyć normalnie w księgarniach. Za jakiś czas pewnie znowu zrobią dodruk, a dla czytających z monitora są PDF-y i strony z darmowym dostępem on-lline (np. https://docplayer.pl/9149034-Herodot-dzieje-przelozyl-z-jezyka-greckiego-i-opracowal-seweryn-hammer.html).
Co innego gdyby cytaty był pretekstem do opowiedzenia anegdoty lub przybliżenia zawodowych refleksji, punktem wyjścia dla esejów obrazujących stałość ludzkich postaw i zmiany realiów w obrębie basenu Morza Śródziemnego. To byłoby najsensowniejsze i najprostsze. Niestety konstrukcja całości sprawia wrażenie dosyć przypadkowej i tworzonej bez przemyślanego planu. Bez edycji.

Między wspomnieniami a streszczeniami przeczytamy troszkę refleksji nt. samego Herodota, tego o czym pisał, jak pozyskiwał informacje, czemu dawał świadectwo. Autor pozwala sobie jednak na zbyt daleko idące wnioski – tam gdzie powinny być znaki zapytania trafiamy na stwierdzenia. Kapuściński wymyśla sobie swojego Herodota, i sam w pewnym momencie to przyznaje (!). Z drugiej strony nie ma tego aż tak wiele, więc nie do końca jest sens stawiać to na szali jako ciężki zarzut. Ot, napisał sobie i jest. Nie ma dramatu.
Co innego błędy – językowe, merytoryczne. Tych trochę się nazbierało. Niestety książka stale wznawiana jest z tymi samymi wpadkami i bez przypisów.


***


Podsumowując: między wspomnieniami z podróży a przytaczanymi fragmentami nie ma żadnego związku ani klucza. Można na siłę wskazywać pewne powiązania, ale nie stanowią one punktu wyjścia do napisania książki. Nie są wyraźne i nie tworzą sensownej konstrukcji sprawiającej przyjemne wrażenie obcowania z misternym, przemyślanym tworem.

Herodot podróżuje w obrębie basenu Morza Śródziemnego i Kapuściński porusza się po tych terenach (oraz Indiach, Chinach i Afryce). Jeden pisze o tym co widzi, drugi też. Grek zgłębia i analizuje, docieka też reportażysta. I to w zasadzie tyle.

Kapuściński nie chce świata dzielić, tylko sklejać. Łączyć Wschód z Zachodem i Północ z Południem. Na kartach książki sugeruje że Herodot miał podobnie.


***


23 książka Kapuścińskiego, pisze ją już po siedemdziesiątce. „Podróże z Herodotem” były publikowane w odcinkach na łamach Gazety Wyborczej od września 2003 (13.09.2003; https://kapuscinski.info/category/podroze-z-herodotem).
W formie książkowej wyszły po raz pierwszy nakładem wydawnictwa Znak pod koniec 2004 (28.09.2004; https://www.znak.com.pl/ksiazka/podroze-z-herodotem-ryszard-kapuscinski-636). Moje komentarze odnoszą się do wydania Czytelnika z 2020, identycznego z tym z roku 2007.


***


Kapuściński pisze, że jeżdżąc po świecie zawsze miał pod ręką Herodota. Nie zawsze wprawdzie miał czas i siły na lekturę, a latami wręcz do niej nie zaglądał, ale pierwsze zdanie i takie postawienie sprawy brzmi dobrze. Z punktu widzenia autokreacji jest to świetny zabieg.

Ludzie często podróżują ze świętymi księgami, z Biblią lub Koranem, mają niekiedy jakieś teksty ezoteryczne z Dalekiego Wschodu lub zaczytany egzemplarz „Harry'ego Pottera” albo „Władcy Pierścieni”. I to jest ich ulubione „czytadło”. Coś co wiecznie wertują. Jest to dziwne, ale ponowna lektura dobrze znanego tekstu może być kojąca. No i jest to tańsze niż stałe kupowanie nowych książek.

„Dzieje” Herodota są na tyle obszerne, że w niewielkich dawkach faktycznie mogą być lekturą na lata. Bodaj w „Amerykańskich bogach” (albo „Chłopakach Anansiego”?) Gaimana bohater postrzega je właśnie w taki sposób. Kupuje nikomu niepotrzebny, stary egzemplarz celem nieśpiesznej lektury. Nie jako must know/must have intelektualisty, raczej z realnej potrzebny zanurzenia się w świadectwie które przetrwało tysiąclecia i stanowi coś naprawdę wyjątkowego.

Ja swoje kupiłem dla co lepszych anegdotek, takich jak np. ta: kiedy w Egipcie umierała młoda, atrakcyjna kobieta, rodzina wydawała balsamistom ciało denatki dopiero po kilku dniach. Takie „leżakowanie” miało na celu uruchomienie naturalnych procesów gnilnych, tak aby pojawił się odpychający fetor. Po co? Ano po to aby panowie nie spółkowali z trupem, żeby nie praktykowali nekrofilii. Co osobliwe, kiedy otworzyłem tę książkę po raz pierwszy, w poszukiwaniu właśnie tego kawałka, trafiłem na niego od razu, otworzyłem książkę we właściwym miejscu – mimo że stron jest sporo, papier cienki a czcionka mała (!).

„Dzieje” to długa lektura, zwłaszcza w zestawieniu z innymi „księgami” sprzed czasów druku, które nie wydają się zasługiwać na to miano wedle dzisiejszych kryteriów (z uwagi na objętość). Osobiście zastanawia mnie jakim cudem tekst dotrwał do naszych czasów, w dodatku niezdekompletowany. Jest to jakiś prezent od losu, i myślę że warto iść w ślady Kapuścińskiego, bohatera książki Gaimana oraz wszystkich snobów, i czytać tego Herodota.


***


Niepokoi mnie to co Kapuściński pisze o historii. To, że nie można jej uprawiać neutralnie, bez skażenia interesem społecznym lub subiektywnym postrzeganiem danych badaczy. Że są tylko pewne wizje dawnych dziejów, mniej lub bardziej zdeformowane... To brzmi jak usprawiedliwienie dla nieścisłości we własnych reportażach.

Oczywiście badacze często trafiają na niepewne źródła, treści wątpliwe i zwyczajne fałszerstwa, ale spodziewają się tego, umieją czytać między wierszami i zawsze mają w pamięci powiedzenie że „historię piszą zwycięzcy”. Są krytyczni. Sami nabierają tej umiejętności podczas lektury wielu materiałów, tego też się ich uczy (właściwie już od czasów szkolnych). Starają się porównywać świadectwa z różnych źródeł, jeśli się da – docierają do świadków lub ich zapisków. Kiedy nie mają pewności – wskazują na dostępne możliwości, tak samo jak Herodot. Prowadzą eksperymenty, analizy chemiczne, zasięgają języka u specjalistów różnych dziedzin. Wspierają ich badacze-amatorzy, śledzący określone sprawy od lat, którym dobro sprawy leży na sercu z pobudek osobistych lub czystej pasji. To też jest wartościowe. Zwykle tacy ludzie nie rywalizują ze sobą, a po prostu dzielą się wiedzą. (No dobra, bywa różnie – ale na ogół tak jest). Osobiście sądzę, że można korzystać ze wsparcia innych i tworzyć obiektywne, neutralne opracowania, zaświadczające co tak de facto zaszło, bez ubarwiania.


***


Miejscami tekst wymaga poprawek (merytorycznych i stylistycznych). Niestety jest to już n-te wydanie, a tekst nadal drukowany jest z błędami i bez przypisów.

Str. 18 – „Musiałem mieszkać gdzieś w centrum, bo blisko była Stazione Termini” – tryb przypuszczający nie ma tutaj sensu, są mapy, jest internet – można to zweryfikować w ciągu kwadransa; str. 49 – powtórzenie informacji ze strony 48; str. 50 – ojciec Herodota nie był Grekiem bo nosił niegreckie imię? To wydaje się trochę zbyt daleko idący wniosek (ja mam imię łacińskie, a przecież Rzymianinem nie jestem) + „Halikarnas był kolonią Greków, na ziemi podległej Persom miejscowej społeczności niegreckiej – Karów” – warto by tu wspomnieć o związku Heksapolis; str. 51 – mowa o szkolnej ławce, Kapuściński zastanawia się z kim go w niej posadzono. Wydaje mi się że reporter patrzy na to z perspektywy swoich czasów. + egipscy kupcy z Libii? W starożytności Libia była określeniem kontynentu afrykańskiego, to raz, dwa że pierwotnie to co określano Egiptem odnosiło się wyłącznie do wybrzeży Nilu i Oaz (podobnie wykreślone granice ma dzisiejsza Gambia w zachodniej Afryce, nad rzeką o tym samym imieniu). Aleksandria, z której doglądali Egiptu Ptolemeusze, była określana jako leżąca przy Egipicie, nie zaś jako jego integralna część.

Str. 59 – zbędne „się” w ostatniej linijce; str. 62 – jeszcze-jeszcze (błąd stylistyczny, powtórzenie); str. 67 – „hieroglifów i ideogramów” – do zapisu mandaryńskiego używa się tylko tych drugich (!); str. 69 – nie ma chińskiego alfabetu, jest chiński system znaków/ideogramów (są oczywiście transkrypcje za pomocą łacińskich liter – np . Hanyu pinyin – ale nie o to autorowi chodzi w tym zdaniu); str. 72 – „uległość rodzicom” (uległość względem rodziców brzmi lepiej); str. 74 – konfucjanizm, taoizm, buddyzm – te systemy filozoficzne nie znają pojęcia Boga? Praktycy wspomnianych ścieżek znają tę koncepcję, jednak w czym inny upatrują cel i sens swoich doświadczeń życiowych (nie szukają w nim oparcia). Str. 77 – chińscy dyplomaci z warszawskiej ambasady raczej nie mieli pojęcia o tym co dzieje się w redakcji „Sztandaru Młodych”, a gdyby nawet – zapewne niewiele by to ich obchodziło.

Str. 84-85 – „za Egiptem jest jeszcze Libia, a za nią – ziemia Etiopów, że na wschodzie, po przebyciu wielkiej Persji [...], jest [...] Babilon, a potem nie wiadomo gdzie kończy się ojczyzna Indów [...]” – ówczesne postrzeganie świata przez Greków było inne niż nasze, i tutaj jest to częściowo oddane, niestety autor wprowadza tu również dodatkowy bałagan.

Libia w czasach starożytnych to tyle co Afryka – osobiście myśląc o starożytnym basenie Morza Śródziemnego mam w głowię tę mapę (lub jej modyfikacje):

https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_Libya#/media/File:Herodotus_world_map-en.svg

Są tu trzy części znanego świata: Europa, Azja i Libia.

Jest Libia jako kraina, ale też Libia jako większy obszar, kontynent. (Przykładowo, Platon pisząc o Atlantydzie, twierdzi że była większa niż Libia i Azja razem wzięte).

„In Classical Greece, the term had a broader meaning, encompassing the continent that later (second century BC) became known as Africa*” – oto potwierdzenie z angielskiej Wikipedii.
(https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_Libya).

Etiopia to była wówczas ziemią ludzi mocno podpiekanych słońcem, czarnych (aithiopes – brunatne twarze) i odnosiła się do wszystkich znanych ziem zamieszkałych przez ludy negroidalne, czyli Nubii/Kuszu i Wyżyny Abisyńskiej z przyległościami.
Sahara była wtedy dla Europejczyków barierą nie do pokonania, ale w przytoczonym przez autora fragmencie „Dziejów” Herodot pisze o Pigmejach (!), więc jednak zapuszczano się dalej. Ponoć żeglarze faraona opłynęli Afrykę, co miało im zająć trzy lata. Pisze o tym sam Herodot** na łamach tak często tu cytowanych „Dziejów” – niestety Kapuściński na ten temat milczy.

(Nazwę dla kraju który był wcześniej Abisynią zaczerpnięto właśnie od starożytnych Greków).

Z perspektywy Greków Babilon jest przed Persją – nie za (autorowi chodzi oczywiście o Azję Mniejszą pod władaniem Persów).

* W klasycznej Grecji termin ten [Libia] miał szersze znaczenie, obejmując kontynent, który później (w II wieku p.n.e.) stał się znany jako Afryka.
** W księdze IV „Dziejów” przeczytamy: „Nekos, król Egiptu [...] wysłał Fenicjan na okrętach z tym poleceniem, ażeby w drodze powrotnej wpłynęli przez słupy Heraklesa [Gibraltar] na morze północne [Atlantyk] i tą drogą wrócili do Egiptu. Fenicjanie więc wyruszyli z Morza Czerwonego i płynęli przez morze południowe [Ocean Indyjski]. Ilekroć nastawała jesień, lądowali i osiewali pola, do jakiejkolwiek w danym razie okolicy Libii [Afryki] dotarli, i oczekiwali tam żniw: a skoro zboże zżęli, płynęli dalej, tak że po upływie dwóch lat skręcili w trzecim roku przy słupach Heraklesa i przybyli do Egiptu. A opowiadali oni – co mnie nie wydaje się wiarygodne, może jednak komuś innemu – że podczas swej jazdy dokoła Libii mieli słońce po prawej stronie” – więcj można znaleźć w „Największych zagadkach przeszłości” Petera Jamesa i Nicka Thorpe’a. (Książka przypomina sposobem wydania pseudonaukowe publikacje wydawnictwa Amber z serii „Księgi Tajemnic”, ale jest to pozycja pisana z głową, bliska historycznym publikacjom Briana Haughtona).

Str. 96 – opowieści o górach złota jakie Krezus trzymał w licznych skarbcach na pewno są przesadzone, a Kapuściński pisze o tym jak o faktach. Herodot opiera się na opowieściach z drugiej ręki, niekiedy przytacza plotki albo zmyślone anegdoty, dojrzały człowiek powinien wyłapywać takie rzeczy, takie zdania obniżają wartość „Podróży z Herodotem”. Są w tej książce zdania które pokazują że Kapuściński nie jest wobec Greka bezkrytyczny, ale o wiele więcej sugeruje coś przeciwnego. Str. 97 – „rozczarowanie do świata” (względem?) + „bezsiły” (bezsilności) – tu i w innych miejscach autor używa sformułowań które wyszły już z użycia; str. 106 – aż tylu Murzynów nie wywieziono z Afryki do pracy na plantacjach Nowego Świata by mówić o wyludnieniu kontynentu. Pierwsza rzecz, póki nie zaczęto kolonizować Afryki, populacja była o wiele mniejsza. Jakoś dziwnie wzrost tamtejszej ludności zbiega się z rządami europejskich mocarstw, i mówimy tu o czarnej, tubylczej ludności, nie napływie białych kolonizatorów. Druga sprawa, za niewolnictwo czarnych odpowiadają również muzułmańscy handlarze, nierzadko także czarni (np. Tippu Tip – patrz tu: https://en.wikipedia.org/wiki/Tippu_Tip lub w biografii Conrada Mayi Jasanoff), którzy zaspakajali popyt świata arabskiego. Można mówić o Wielkim Zimbabwe, ale większość Murzynów w trudnych warunkach Afryki żyła znacznie prościej i nie stworzyła takiej cywilizacji jak starożytny Egipt czy abisyńscy mieszańcy. Nie wydaje mi się aby byli głupi czy ułomni, po prostu się im nie udało. Zresztą postęp wynika z geniuszu jednostek, nie całych społeczności. Jeśli ich zabraknie, reszta żyje po staremu.
Str. 111 – w czasach Herodota w Egipcie jest pełno greckich kolonii? A co na to Egipcjanie? Jak się zdaje chodzi o Greków żyjących w diasporze, nie o kolonie w rozumieniu ówczesnym. Zresztą napływ Greków do Egiptu wiąże się z podbojami Aleksandra Macedońskiego i rządami diadochów.
Str. 120 – „jakaś joga [system filozoficzny, a dla profanów spokojna gimnastyka], jakaś nirwana [stan wyzwolenia od bytu indywidualnego] i tantra [tekst ezoteryczny], jakiś karman [vel karma – przyczyna] czy moksza [wyzwolenie się od identyfikacje z ego, pojednanie z Bogiem i wyjście z kręgu wcieleń], coś, co pozwoliłoby nie myśleć, nie czuć, nie być” – nie posądzam o to Kapuścińskiego, ale używa tu tych terminów tak jak ktoś, kto nie do końca rozumie te pojęcia, i wprowadza je do wspomnień tylko dlatego że efektownie brzmią. Zdanie koszmarek.
Str. 130 – miał być przykład postrzegania ognia jako zwierzęcia przez Egipcjan a jest historia o zasypanym przez piasek oddziale, w czym brał udział wiatr i przemilczane słońce; str. 133-135 – Kapuściński nie bierze pod uwagę że Herodot przesadza lub przekazuje fikcję, treści propagandowe, jak byśmy to dziś określili, mające umocnić negatywne postrzeganie „barbarzyńców” u Greków; str. 142 – Kapuściński wymienia różne ludy (za Herodotem). Niektóre to nacje mityczne (Lotofagowie) inne to greckie miana grup które faktycznie nazywały się inaczej, niektóre ciężko zidentyfikować. Łatwiej byłoby posłużyć się nacjami faktycznie bytującymi w obrębie Morza Śródziemnego, lepiej znanymi. + „Nie wystarczy więc rzucić okiem na mapę (której przecież nie ma), aby stwierdzić, czego zresztą uczą już w szkole (której jeszcze nie ma), że Rosja graniczy z Chinami” – bełkot. W czasach Herodota (i wcześniej) mapy oczywiście rysowano (np. https://outdoormagazyn.pl/2019/06/pierwsze-mapy-w-historii/), choć ich dokładność była znikoma. Jakieś dziwne pomieszanie czasu – nie wiadomo czy mowa o przeszłości czy czasach obecnych.
Str. 144 – podległe ziemie Scytów (tj. ziemie zależne od Scytów/należące do Scytów); str. 144-145 (oraz 161) – mówienie o burzeniu mostu, który jest mostem drewnianym, tymczasowym i (zapewne) opartym na łodziach/barkach. Lepiej byłoby pisać w tym przypadku o zniszczeniu.
Str. 158 – po co informować czytelnika że starożytni to nie muzułmanie? (Ma miejsce także wcześniej); str. 159 – błędne przekonanie że za budowę starożytnych pałaców i świątyń odpowiadali niewolnicy – to była robota która prócz siły wymagała też nieco finezji, więc o ile cześć prac mogli wykonywać niewolnicy, jako tania siła robocza, to reszta spoczywała na barkach fachowców; str. 163-164 – gdzie miałby rezydować ówczesny władca jeśli nie w stolicy?; str. 165 – czytelnicy pamiętają czyim zięciem był Aristagoras (Arystagoras), nie ma sensu tego powtarzać; str. 166 – „o nietykalności” (zapewniającym nietykalność, glejcie); str. 173 (i dalej) – dżungla to formacja roślinna z Azji Południowej (https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%Bcungla); str. 181 – „naszym zawodzie” (moim), kiedy mowa że coś w tekście jest nasze, to chodzi o element opowieści – autora i słuchaczy, dobru chwilowo wspólnym, ale tutaj autor mówi o sobie + „Więc” w ostatniej linijce, do skasowania; str. 185 – 11 linijka – zbędne „się”; str. 190 – dwa słowa, owszem – ale w ramach potwierdzenie Kapuściński prezentuje de facto dwa zwroty, będące kombinacją tych słów; str. 196 – punkt widzenia Greków (nie Persów), oni przecież wiedzieli że na Wschodzie jest Hindukusz, za nim płynie Indus i ziemia ciągnie się dalej, podobnie mieli świadomość bezkresności gór i stepów Turanu (zresztą nawet gdyby podbili Grecję, to na zachodzie jest jeszcze cała Zachodnia Europa, Libia i góry Atlas); str. 202 – nawet biorąc pod uwagę ówczesny europocentryzm, czy też inaczej – skupienie się na basenie Morza Śródziemnego – tak nie jest (ten sam błąd co na str. 190); str. 205 – grecka propaganda podawana jako fakt, po raz kolejny; str. 209 – z tym że spośród ówczesnych Greków prawdziwe wolne były tylko elity, i tylko płeć męska; str. 234-236 – Kapuściński sugeruje śmierć pod gradem kamieni, czyli standardowe wyobrażenie ukamienowania, ale czy w tym wypadku nie wystarczyłoby zaledwie kilku krewkich obywateli, którzy niefortunnie trafili swoją ofiarę w czaszkę? Czy aby na pewno za śmierć rodziny tego człowieka odpowiadała cała społeczność, czy tylko grupa? Str. 240 – z tymi wampirami to reporter trochę przesadza.
Str. 250 – sprzedaż czarnych niewolników wyludniła Afrykę? Autor po raz kolejny wraca do tej kwestii, pisze nawet, że bez tych porwanych Afryka zarosła buszem (!). To brzmi jak cześć narracji jakiegoś czarnego pseudointelektualisty ze Stanów lub afrykańskiego dyktatora. Owszem, musiało być tak że znikały całe wioski, ale kontynent nie opustoszał: „w latach 1650–1900 wywieziono około 10,24 mln” – to sporo, ale na tle całej populacji nie wypada już tak dramatycznie. Można mówić o pewnym lokalnym zmniejszeniu ludności, tu i tam, na terenie zachodniego wybrzeża, ale posuwanie się dalej to już brnięcie w fikcję i zaprzęganie historii do forsowania określonych roszczeń i polityki, głównie względem Zachodu. „Europejczycy pozyskiwali niewolników w Afryce, lecz rzadko czynili to bezpośrednio. Zazwyczaj nie zapuszczali się w głąb kontynentu z obawy przed chorobami tropikalnymi i oporem ze strony rdzennych mieszkańców. Dlatego też od samego początku istotną rolę w handlu niewolnikami odgrywała ludność tubylcza. Niewolnicy pochodzili najczęściej z plemion sąsiadujących z tymi, które współpracowały z europejskimi handlarzami. Byli to przede wszystkim jeńcy wojenni oraz ofiary porwań. Zdarzały się także przypadki sprzedawania schwytanych przestępców” – to czarni czarnym zgotowali ten los. Oczywiście nie można powiedzieć że wyłącznie, niemniej własnymi rękami Europejczycy wiele by nie zdziałali.

A teraz policzmy, na przestrzeni 250 lat wywieziono z Afryki około 10 milionów czarnych. Szacunkowa populacja w latach 1750-1900 (wliczając w to również Arabów z Maghrebu, białych kolonistów czy Hindusów, co niestety nieco zaburza statystyki):

1750 r. – Afryka 106 mln, Świat – 790 mln
1800 r. – Afryka 107 mln, Świat – 980 mln (około miliarda)
1850 r. – Afryka 111 mln, Świat – 1260 mln
1900 r. – Afryka 130 mln, Świat – 1650 mln

Są to dane szacunkowe. Można im dawać wiarę lub nie – niemniej liczby te sugerują wzrost populacji Czarnego Lądu. Nie ma tutaj spadku, jest wzrost. Oczywiście należy zadać sobie pytanie jaki procent ludności nie-negroidalnej wpłynął na te statystyki, niemniej nie wydaje się by mówienie o ogołoceniu Afryki z „kapitału ludzkiego” w kolorze heban i kakao miało faktycznie miejsce. Murzynów nie spotkał los północnoamerykańskich Indian. Nie stali się nigdy mniejszością na swoim kontynencie. (Indianie to kiepska analogia, było ich niewielu i żyli w rozproszeniu; warto mieć na uwadze że do Ameryk homo sapiens dotarł na końcu, a jedyna droga lądowa wiodła przez obszar dzisiejszej Cieśniny Beringa).

Transatlantycki handel niewolnikami
https://pl.wikipedia.org/wiki/Transatlantycki_handel_niewolnikami
Ludność świata
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata

Str. 250 (ciąg dalszy) – starożytne projekty (pałace, kanały, itd.) mogły częściowo powstawać rękami ludzi niewolnych, ale na ogół realizowali je ludzie wolni, dla własnych korzyści lub z polecenia władcy, starszyzny; afrykańsko-egipska kultura murzyńska to pobożne życzenie twórców tego terminu.
Str. 264 – „zdaje z tego sprawę” (relację); Kapuściński po raz kolejny pisze kim wedle niego był Herodot, jaki miał charakter. Jest w tym trochę sensu, ale w większości to spekulacje niepoparte faktami. (Na str. 272 przeczytamy słowa które najlepiej oddają wartość tych założeń: „Obdarzyłem ją [postać Herdota] teraz wyglądem i cechami, jakie chciałem jej nadać. Był to już mój Herodot”).
Str. 266 – pierwszy (pierwszym); str. 273 – drugie „już” do wywalenia; str. 279 – palące się lampy oliwne na dnie morza? Płonące knoty nasączone oliwą zanurzone w cieczy o składzie wodór plus tlen?

Błędy językowe można przełknąć, ale myślowe i merytoryczne skutecznie obniżają wartość „Podróży z Herodotem”, zniechęcają do dalszej lektury i podważają autorytet autora.

(2003/2004)

Podróże z Herodotem w torbie. Znajdziemy tu wspomnienia pierwszych zagranicznych wyjazdów, do Azji i Afryki, oraz takich które Kapuściński mógł geograficznie powiązać z zapiskami tytułowego Greka. Te pierwsze zawierają ciekawe informacje biograficzne, pozwalające lepiej poznać reportażystę, jego nastawienie, fascynację odmiennością, oraz głód nowych...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Wspomnienia mistrza reportażu (być może nieco ubarwionego). Ryszard Kapuściński wspomina swoje pierwsze podróże zagraniczne, w których towarzyszył mu wydany w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku egzemplarz „Dziejów” Herodota z Halikarnasu.
Poszczególne epizody z podróży współczesnego autora przeplatają się z relacjonowanymi przez niego fragmentami starożytnego kronikarza. Wyprawy Kapuścińskiego miały z nimi – jak się okazuje sporo wspólnego. Polski dziennikarz był bowiem świadkiem wielu wydarzeń, przede wszystkim politycznych,jak chociażby anonsowany mu przez algierskiego dyplomatę pocz w stolicy tego kraju, który pozbawił władzy Ahmeda Ben Bellę.
Są jeszcze inne podobieństwa między dwoma wybitnymi podróżnikami. Otóż po pierwsze podróżowali oni niejako zawodowo Po drugie ich sposób przemieszczania się nie miał nic wspólnego ze współczesną turystyką, nie mówiąc już o turystyce masowej.
Własne doświadczenia pozwoliły też autorowi wybrać z dzieła Herodota kluczowe fragmenty oraz zrelacjonować je czytelnikom współczesnym językiem.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że powracając do swoich pierwszych podróży oraz konstatując,że towarzyszący mu Herodot był również de facto reporterem, Kapuściński jednocześnie żegnał się z czytelnikami oraz dotychczasowym fachem. Bo jak mówią historia lubi zatoczyć koło.

Wspomnienia mistrza reportażu (być może nieco ubarwionego). Ryszard Kapuściński wspomina swoje pierwsze podróże zagraniczne, w których towarzyszył mu wydany w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku egzemplarz „Dziejów” Herodota z Halikarnasu.
Poszczególne epizody z podróży współczesnego autora przeplatają się z relacjonowanymi przez niego fragmentami starożytnego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Ja zaś muszę podać, co się opowiada, ale bynajmniej nie jestem zobowiązany w to wierzyć i te słowa mają się odnosić do całych mych Dziejów.” (Herodot Dzieje VII, 152). Wspomnieniowa książka napisana przez Mistrza na trzy lata przed śmiercią. Filozoficzny traktat o fenomenie podróży. Autor wraz ze swym mentorem sprzed dwudziestu trzech wieków, podróżuje przez znane w starożytności północną Afrykę i Azję. Pierwszy w świecie historyk i reportażysta z Halikarnasu (w tym mieście rozgrywa się współczesny "Pielgrzym" Hayesa), wskazuje swemu uczniowi drogi, którymi za Artemizji i Lygdamisa czy czasów budowy Turioj ("Zagadka Orfeusza" - Harpera) wędrował. Polecam, zwłaszcza miłośnikom starożytności.

„Ja zaś muszę podać, co się opowiada, ale bynajmniej nie jestem zobowiązany w to wierzyć i te słowa mają się odnosić do całych mych Dziejów.” (Herodot Dzieje VII, 152). Wspomnieniowa książka napisana przez Mistrza na trzy lata przed śmiercią. Filozoficzny traktat o fenomenie podróży. Autor wraz ze swym mentorem sprzed dwudziestu trzech wieków, podróżuje przez znane w...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Powiem szczerze specyficzna książka :) Jak czytałam opis podróży Pana Ryszarda to zapartym tchem, a z opisami podróży Herodota tak się męczyłam, że mam mieszane uczucia co do całości :) Sięgnę po inną książkę Pana Kapuścińskiego, żeby wyrobić sobie opinię :)

Powiem szczerze specyficzna książka :) Jak czytałam opis podróży Pana Ryszarda to zapartym tchem, a z opisami podróży Herodota tak się męczyłam, że mam mieszane uczucia co do całości :) Sięgnę po inną książkę Pana Kapuścińskiego, żeby wyrobić sobie opinię :)

Pokaż mimo to

„Podróże z Herodotem” to książka wyjątkowa w dorobku Ryszarda Kapuścińskiego. Autor wraca tu pamięcią do swoich pierwszych wypraw w zawodzie reportera. „Urzekające” są jego pierwsze kroki w zawodzie, zanim stał się wytrawnym podróżnikiem, a nadal był niedoświadczony i łatwowierny.

Drugim wielkim bohaterem jest tu książka „Dzieje” Herodota. Kapuściński w mistrzowski sposób wplata jej fabułę, a także swoje przemyślenia na temat „Dziejów” w tekst właściwy.

W Kapuścińskim budzi się duch filologa – analizuje tekst Greka, opowiada na nowo jego dzieje, dając im nowe życie, bo trzeba przyznać, że opowieść jego jest żywa i porywająca.
Z lektury „Dziejów” wyprowadza też wnioski, które są ponadczasowe, a więc aktualne i dziś.

Lektura „Podróży z Herodotem” była dla mnie literacką ucztą, kolejnym dowodem na niepowtarzalny styl Kapuścińskiego, na jego swobodę w poruszaniu się nie tylko po świecie, ale i po meandrach literatury.

„Podróże z Herodotem” to książka wyjątkowa w dorobku Ryszarda Kapuścińskiego. Autor wraca tu pamięcią do swoich pierwszych wypraw w zawodzie reportera. „Urzekające” są jego pierwsze kroki w zawodzie, zanim stał się wytrawnym podróżnikiem, a nadal był niedoświadczony i łatwowierny.

Drugim wielkim bohaterem jest tu książka „Dzieje” Herodota. Kapuściński w mistrzowski sposób...

więcej

mniej

Pokaż mimo to