Praca w ramach projektu XX wiek na Zaolziu. oprac. red. Agnieszka Knyt
Ze wstępu Zbigniewa Gluzy
„Pracę nad projektem „XX wiek na Zaolziu” zaczęliśmy w Ośrodku KARTA trzy lata temu. Wcześniej, mimo prób, nie udawało się nawet zacząć. Z warszawskiej perspektywy rzecz jawiła się wprawdzie jako niezwykle ciekawa poznawczo, ale zarazem – nieogarnialna. Dopiero kontakt z Grzegorzem Gasiorem – absolwentem historii na Uniwersytecie Warszawskim, a jednocześnie zaolziakiem, mieszkańcem Karwiny, po czeskiej stronie granicy – dał nam przekonanie, że możemy zaczynać. Początek projektu to nagrywane przez niego relacje z ludźmi Zaolzia – po polsku, czesku i w gwarze śląskiej. Ksiązka jest pierwszym podsumowaniem projektu. Podobnie jak w dokonanych tu prezentacjach lat 1918-20 i 1938, chcemy w następnym kroku opisać całe ubiegłe stulecie na Śląsku Cieszyńskim. Zachowujemy tutaj chronologię projektu. Spośród kilkudziesięciu relacji nagranych przez koordynatora projektu, wybraliśmy dwa losy niejako wprowadzające – Czecha i Polaka. To pierwsi przewodnicy, dzięki którym nawet nowicjusze mogą zacząć rozumieć Zaolzie. To rodzaj introdukcji, bez której następujący potem szczegółowy opis głównych XX-wiecznych okresów mógłby nie być zrozumiały. Oba następujące dalej montaże świadectw są wynikiem ogromnej kwerendy źródłowej, przeprowadzonej w archiwach polskich i czeskich, w całej literaturze przedmiotu. Wielkiej pomocy udzielili nam badacze tematu z obu stron granicy, przekonani, że chodzi o zapis obiektywny, niepodporządkowany żadnej tendencji narodowej czy światopoglądowej. (…) Na koniec – współczesne relacje mieszkańców Zaolzia i ich zdjęcia, wykonane przez Monikę Bereżecką i Monikę Redzisz. To aktualne memento. Te „nieuczesane”, szczere, nierzadko niesprawiedliwe czy nieobiektywne glosy pokazują skuteczność zapiekłych stereotypów i uprzedzeń; uświadamiają, jak głęboka jest ciągle tamta rana. Wierzymy, że taka opowieść może pomóc, aby zaczęła się goić.”