"Próba" jest powieścią drastycznych demaskacji społeczno-politycznych rzeczywistości polskiej lat siedemdziesiątych. Akcja jej polega na ustawicznym ponawianiu próby sprowokowania rzeczywistości społeczno-politycznej do tego, żeby ta zechciała pozbyć się swego niewolnika i zarazem prominenta, co oznaczałoby także wyjście z bezwyjściowej sytuacji, na jakie wojewoda Roman Ratajczak jest w stanie zdobyć się przy maksymalnym wysiłku wewnętrznym. Prowokacje są z jego strony gestem rozpaczy i desperacji, poza rozpaczą i desperacją jest on całkowicie ubezwłasnowolniony przez sytuację, w której się znalazł w wyniku wolnej gry swoich sprzecznych (dobrych i złych) namiętności społecznych. Wolna gra namiętności jest etapem nie do wyminięcia w drodze od niewoli do wolności, która jest niczym innym jak przemianą zniewoleń w dobrowolne samoograniczenia. Bohater "Próby" nie zna wolności samoograniczeń, on utknął w pułapce samowoli, w którą sam się złapał, w którą został złapany, nie podejrzewając, że prawem do samowoli płaci mu się za zgodę na całkowitą bezwolność.