W cieniu zakwitających dziewcząt

W sposobie pisania Prousta jest coś, co powoduje, że czuję się jakbym, właśnie ja był książką. Autor z niesamowitą precyzją, ale i finezją opisuje czy to uczucia, czy też najrozmaitsze sytuacje. Robi to w taki sposób, że nie ważne czy chciałbym czy nie, pałam do głównego bohatera i zarazem autora niesamowitą empatią, a dzieje się tak ponieważ owe opisy są tak szczegółowe, tak trafione w punkt, że można by rzec, że wyjął przeżycia prosto z mojej głowy, że ma się wrażenie, że owa książka opisuje moje własne przeżycia, jakby się działy tu i teraz, ale w tak bogaty sposób, że sam nie potrafiłbym tego tak opisać. Ponadto, opisy przyrody, czy sytuacji przypominają najpiękniejsze obrazy, tyle, że żywe, a opisy uczuć, swoich czy też cudzych są skonstruowane tak, że miałem wrażenie, wraz z czytaniem ostatnich słów zdania, że ja sam czuję dokładnie to samo, ale nie było to odczucie tak świadome jak obserwacja czegoś i świadome myślenie o tym, a raczej coś, co działo się w mojej podświadomości i skrycie, powoli ukazywało mi się.

Właśnie w ten sposób autor przekazuje nam treść subtelnie przemieszczając się pomiędzy wszystkim, co możemy sobie wyobrazić (a wyobrazić można sobie wszystko, jeśli jest to wystarczająco obrazowo opisane, czego dokonuje autor); niby prostymi skojarzeniami przechodzi od jednego wątku do kolejnego. Można by to porównać do systemu nerwowego, gdzie każdy wątek jest komórką nerwową, a autor poetycko przemieszcza się miedzy nimi jakby synapsami, aż w końcu dociera gdzieś w głąb osobowości czy świadomości.

Pan Proust mógłby pisać o byle czym, jednak robiąc to tak pięknie jak to robi, można czytać cokolwiek, co napisze w taki właśnie sposób, czerpiąc z tego przyjemność. Zresztą, pisze o byle czym, jednak budzi to pewne emocje, jak robi to sztuka; jak obraz, jak film. Po przeczytaniu zostaje jedynie spotęgowane uczucie bezsensu jaki się odczuwa po przeczytaniu książki, obejrzeniu filmu, serialu, po wycieczce czy też zajęciach, które budziły jakiekolwiek emocje, doznania, które sięga takiego stopnia, że nie potrzeba już nic więcej, że to właśnie może być koniec i że można już nawet umrzeć.

Arcydzieło.

W sposobie pisania Prousta jest coś, co powoduje, że czuję się jakbym, właśnie ja był książką. Autor z niesamowitą precyzją, ale i finezją opisuje czy to uczucia, czy też najrozmaitsze sytuacje. Robi to w taki sposób, że nie ważne czy chciałbym czy nie, pałam do głównego bohatera i zarazem autora niesamowitą empatią, a dzieje się tak ponieważ owe opisy są tak szczegółowe,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Tak, jak sobie obiecałem, wziąłem się za drugi tom. Autor nadal czaruje (lub nudzi – zależy kiedy) rozbudowanymi opisami.
Jak czytam o losach zakochanego Swana, myślę sobie, że to bardzo naiwny gość…
Nie będę się rozpisywał, bo nie jest łatwo pisać o tej książce. Niemniej podtrzymuję to, że ma w sobie coś, co sprawia, że czytam dalej, choć to rozrywka dla wytrwałych ;-)

Tak, jak sobie obiecałem, wziąłem się za drugi tom. Autor nadal czaruje (lub nudzi – zależy kiedy) rozbudowanymi opisami.
Jak czytam o losach zakochanego Swana, myślę sobie, że to bardzo naiwny gość…
Nie będę się rozpisywał, bo nie jest łatwo pisać o tej książce. Niemniej podtrzymuję to, że ma w sobie coś, co sprawia, że czytam dalej, choć to rozrywka dla wytrwałych ;-)

Pokaż mimo to

Po latach znów czytam Prousta. Tak, wracam do tego świata, w którym wszystko jest płynne, miękkie, łagodne. Słowa i frazy są jak zaczarowane owoce, których miąższ kryje w sobie wszystkie smaki, wszystkie zapachy. Czy kiedykolwiek wyrażono rzeczywistość sugestywniej?

Żeby zanurzyć się w tej powolnej, szeroko rozlanej rzece – rzece metafor, synestezji, peryfraz – trzeba się oczywiście odpowiednio nastroić – postarać o cierpliwość, uważność. I obudzić w sobie dużo czułości „do kamieni, ptaków i ludzi”, do każdej formy bytu. Proust zachęca nas, abyśmy pokochali cały fenomen istnienia w jego niepowtarzalnym pięknie, we wszelkich możliwych odcieniach i przejawach. Fenomen zaklęty w słowie, w girlandach słów. W strumieniu świadomości.

Ta sztuka nam, odbiorcom, prawie nigdy się nie udaje, a już na pewno nie za pierwszym razem. Dlatego do lektury Proustowskiego cyklu trzeba co jakiś czas powracać. To opowieść na całe życie, bardziej może niż życie prawdziwa.

Mój powrót zacząłem od drugiego tomu, ponieważ „W stronę Swanna” pamiętam dość dobrze. Pozostałe części muszę na nowo wydobyć z zakamarków pamięci, zaktualizować, ożywić.

„W cieniu zakwitających dziewcząt” to tytuł wiele mówiący. Narrator (Marcel) w swoich wspomnieniach opuszcza strefę dzieciństwa (już nie jesteśmy w Combray) i wprowadza nas w świat swoich młodzieńczych przeżyć. Są to przeżycia nie tylko wewnętrzne, choć – jak się możemy domyślić – faktyczne wydarzenia służą głównie introspekcji. W tej prozie introspekcja zawsze pełni funkcję nadrzędną wobec doświadczenia zewnętrznego. Przebywamy w czasoprzestrzeni mentalnej, aczkolwiek pamiętamy, że nie istniałaby ona bez bodźców empirycznych – bez konkretnych ludzi i miejsc.

Na początku "akcja" ogniskuje się jeszcze wokół Swanna – już żonatego z Odetą de Crecy, ową śliczną kokotą, która usidliła naszego arbitra elegancji. Swann ze swoimi znakomitymi koneksjami, manierami, wyrafinowanym smakiem zostaje, wskutek związku z Odetą, niejako zdegradowany. Nie przypomina postaci znanej nam z pierwszej części, co jednak w żaden sposób mu nie przeszkadza. W przeciwieństwie do rodziny narratora, która przestała utrzymywać z nim kontakty. Z wyjątkiem samego Marcela, zakochanego w Gilbercie – córce Swanna. Gilberta tak długo bawi się swoim adoratorem, aż ten traci cierpliwość i wtedy z domu Swannów, z salonu prowadzonego przez ambitną Odetę, przenosimy się do Balbec.

W tej nadmorskiej miejscowości Marcel spędza kilka letnich miesięcy (w celach kuracyjno-towarzyskich). Znajduje się pod opieką ukochanej babki, ale jakkolwiek bardzo do niej przywiązany, poszukuje innego towarzystwa. Nawiązuje relacje z grupą dziewcząt, wśród których pojawia się Albertyna Simonet. Wiemy, jaką rolę odegra w jego życiu. On jeszcze nie wie i na razie w równym stopniu, co Albertyną, fascynuje się innymi koleżankami z „małej bandy” (Anną, Rozamondą, Gisele). Właściwie to zakochuje się w każdej z nich. Bardziej jednak niż poszczególne osoby urzeka go urok dziewczęcości – zwiewne piękno nabrzmiewające erotyzmem.

W tle tych oczarowań i związanych z nimi inicjacji pojawiają się inne – fascynacja Marcela malarzem Elstirem i rodząca się przyjaźń z Robertem de Saint-Loup, krewnym arystokratycznego rodu Guermantesów.

W warstwie fabularnej to w zasadzie wszystko. Ale przecież nie o fabułę w Proustowskim cyklu chodzi. W kolejnym tomie – „Stronie Guermantes” będzie jej jeszcze mniej. Jednych to zraża, innych intryguje. Należę do drugiej grupy. Przede mną cały maj z Proustem.

Po latach znów czytam Prousta. Tak, wracam do tego świata, w którym wszystko jest płynne, miękkie, łagodne. Słowa i frazy są jak zaczarowane owoce, których miąższ kryje w sobie wszystkie smaki, wszystkie zapachy. Czy kiedykolwiek wyrażono rzeczywistość sugestywniej?

Żeby zanurzyć się w tej powolnej, szeroko rozlanej rzece – rzece metafor, synestezji, peryfraz – trzeba się...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

10

10

Pokaż mimo to

W cieniu zakwitających dziewcząt; Rozpatrywanie dzieł Prousta, nie przeczytawszy wszystkich tomów cyklu: W poszukiwaniu straconego czasu, jest jak oglądanie obrazu przez dziurkę od klucza w drzwiach. A powierzchowne podejście do tematu sprawi, że odbędziemy mylne przeświadczenie, że do głównych przedmiotów zainteresowania narratora należy badanie rozgałęzień i związków łączących różne domy szlachetnie urodzonych. Świat wymyślony (ta powieść nie jest autobiografią!) i osoby, które przewijają się na stronach całego cyklu (cały cykl liczy sobie cztery tysiące stron, czyli około półtora miliona słów!) nie mają ani społecznego, ani historycznego znaczenia. „Ludzie z towarzystwa”, próżniactwo życia dam i dżentelmenów, i bogactwo świata nierobów; to, co wydaje się nam na pierwszy rzut oka osią powieści, w rzeczywistości jedynym jej celem jest dostarczać rozrywki autorowi w trakcie tworzenia swego dzieła. Ogólnie rzecz biorąc społeczność, którą wymyślił Proust, jest charakterystyczna dla wczesnych lat dziewięćdziesiątych XIX stulecia. Jedyne zajęcia, jakie autor nam pokazuje, należą do profesji artystycznych lub naukowych. Informacje, na temat życia tej epoki, trzeba przepuścić przez pryzmat, którym jest sam Proust, a jego jedyną funkcją jest załamywać światło i dzięki temu załamaniu dopiero możemy odtwarzać świat w retrospekcji. Oczywiście w tle dostrzeżemy upadek arystokracji i wzrost znaczenia klasy średniej, jakie zachodzą w czasach, w których ów cykl powstaje, ale zgłębianie twórczości Prousta z tej perspektywy zaciemni nam prawdziwą wartość całego dzieła.

Cały cykl traktuje o poszukiwaniu skarbu, którym jest czas ukryty w przeszłości. Materią (fabułą) tego wspaniałego dzieła są przekształcenia się doznań w uczucia, sensacji w sentymenty, odpływy i przypływy pamięci, fluktuacja emocji, takich jak pożądanie, zazdrość, miłość i artystyczne uniesienia. Filozofia badania strumienia czasu głosi nam stałą ewolucję osobowości i nieprzeczuwane bogactwo naszej podświadomości, którą możemy uruchamiać tylko poprzez działanie intuicyjne, wspomnienia lub mimowolne skojarzenia. Podporządkowanie naszej myślowej racjonalności wewnętrznemu natchnieniu oraz traktując sztukę jako jedyną rzeczywistość, pozwoli nam wziąć udział w grze prowadzonej między przestrzenią a czasem.

Bogactwo metaforycznych opisów, wielowarstwowe porównania (przez ten pryzmat, podziwiamy urodę dzieła Prousta), tendencja autora do napełniania zdań i rozciągania ich na wszystkie strony, po to, by upchnąć zdumiewającą liczbę fraz, wtrąceń w nawiasach, zdań podrzędnych i pod podrzędnych sprawiała mi najwięcej problemu w pełnym zintegrowaniu się z dziełem. Nie oszukujmy się, nie jest to literatura dla osób, które sięgają na co dzień po czytanki klasy B i C gdzie występują patologicznie wyraźne rozróżnienia partii opisowych i dialogów, spojonych wyeksponowaną na pierwszy plan fabułą, które wychodzą z drukarni w ilościach znacznie uszczuplających powierzchnię lasów naszej planety.

Oczywiście nie trzeba, być geniuszem, by zorientować się, na czym zbudowane jest powieściopisarstwo autora, wszak ten styl zajmuje dziewięćdziesiąt procent całej objętości dzieła. Studiowanie całego cyklu w konwencjonalny sposób znudzi i wymorduje nas tak bardzo, a ziewanie tak nas pochłonie, że nigdy nie dokończymy lektury. Warto by przeciętny czytelnik taki jak ja nie podchodził na żywca do książek o takim walorze artystycznym, ale by przygotował się wcześniej na to, co go czeka. Ja posiłkowałem się podczas lektury książek Prousta wiedzą zawartą w „Wykładach o literaturze” Vladimira Nabokova; szczególnie podczas lektury pierwszego tomu. Sięgając po literaturę Prousta, ale też, jakąkolwiek, która wymaga od nas większego zaangażowania; stwierdzam z poczuciem satysfakcji, że czytelnik, jakim byłem kiedyś, a jakim jestem teraz to dwie odrębne dziedziny życia; ale droga przede mną jeszcze długa i kręta, by podźwignąć swój umysł z odmętów tandety i biedoty na poziom intelektualnej przyzwoitości....

...i dla tegoż w powyższym wywodzie ośmieliłem się wykorzystać wiele fragmentów właśnie z Wykładów o literaturze V. Nabokova. Może by się nie obraził.

W cieniu zakwitających dziewcząt; Rozpatrywanie dzieł Prousta, nie przeczytawszy wszystkich tomów cyklu: W poszukiwaniu straconego czasu, jest jak oglądanie obrazu przez dziurkę od klucza w drzwiach. A powierzchowne podejście do tematu sprawi, że odbędziemy mylne przeświadczenie, że do głównych przedmiotów zainteresowania narratora należy badanie rozgałęzień i związków...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jeśli bym potrzebowała argumentu na to, że pierwszy tom jest arcydziełem, to wystarczy taki: tydzień po skończeniu "W stronę Swanna" wgrałam na czytnik "W cieniu zakwitających dziewcząt". Zanurzanie się w świat Prousta daje uczucie fizycznej ulgi, przyjemności, jakiegoś ukojenia - uczucie, jakie budzi rytm tej przepięknej prozy, potoczystość i płynność zdań (jakim cudem one brzmią tak dobrze?) można porównać do kołysania się na wodzie w letnie popołudnie.

Nie wiem, czy istnieje inna taka powieść: nie chodzi o zdania, o słownictwo, o sens akapitów - ta proza jest piękna, sama w sobie. "Piękno niektórych zdań tych powieści zapiera dech w piersiach", napisał ktoś w wydawniczym komentarzu. Nic dodać, nic ująć. Trzeci tom czeka już na czytniku.

Jeśli bym potrzebowała argumentu na to, że pierwszy tom jest arcydziełem, to wystarczy taki: tydzień po skończeniu "W stronę Swanna" wgrałam na czytnik "W cieniu zakwitających dziewcząt". Zanurzanie się w świat Prousta daje uczucie fizycznej ulgi, przyjemności, jakiegoś ukojenia - uczucie, jakie budzi rytm tej przepięknej prozy, potoczystość i płynność zdań (jakim cudem one...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Czym jest czytanie tego dzieła? Czy nie można by było przyrównać tego do zawierania przyjaźni z Proustem? Z każdą następną stroną Autor odsłania coraz to nowe cechy własnej osobowości, a ja pozwalam im ponownie się urzeczywistnić. Nie są one jadnak dokładnie takie same jak lata temu - mają cząstkę mnie, ponieważ są widziane moimi oczyma. Staję się cichym świadkiem jego dorastania, dzielę jego smutki i radości, stawiam pytania - jak on - i staram się przetrawić w sobie to, co przynosi mi życie. Patrzę. Myślę. I nie przestaję się dziwić. 

Tę powieść przepełnia wrażliwość, młodzieńcze uczucia, a przede wszystkim tęsknota za tym, co mogłoby się wydarzyć lub co się wydarzy, ale jeszcze nie teraz i nie w tym miejscu. Uderza zadziwiająca percepcja detali i prezentowanie ich w niezliczonych, czasami tak wspaniałych porównaniach, że chciałoby się zatrzymać i rzec: tak, rzeczywiście niebywałe, nawet nie pomyślałem, że w ten sposób można to ująć? Język tego utworu literackiego to dla mnie niedościgniony wzorzec. 

Czym jest czytanie tego dzieła? Czy nie można by było przyrównać tego do zawierania przyjaźni z Proustem? Z każdą następną stroną Autor odsłania coraz to nowe cechy własnej osobowości, a ja pozwalam im ponownie się urzeczywistnić. Nie są one jadnak dokładnie takie same jak lata temu - mają cząstkę mnie, ponieważ są widziane moimi oczyma. Staję się cichym świadkiem jego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Nie wiem czy musiałem dojrzeć do tej prozy (po przeczytaniu pierwszej części cyklu) czy też okres życia tutaj opisany przez autora bardziej do mnie trafia, ale Proust robi na mnie coraz to większe wrażenie. W sposób bardzo sentymentalny, pełen wrażliwości i romantyzmu oddaje okres wczesnej młodości. Poprzez swoje wnikliwe, wręcz analityczne opisy wnika w głąb ludzkiej psychiki, rozprawia nad bogactwem ludzkich uczuć i jest czuły na otaczające nas piękno. Piękno, które dostrzega w sztuce, krajobrazach lub też nowo zapoznanych osobach. Pisarz ten wzmaga naszą wrażliwość na wyżej wymienione kwestie. Myślę, że dzięki takim książkom będziemy bardziej czuli na piękno codziennego dnia i nie będziemy tak łatwo pozwalać (jak często główny bohater) by czas, który przeżywamy można było uznać za stracony.

Nie wiem czy musiałem dojrzeć do tej prozy (po przeczytaniu pierwszej części cyklu) czy też okres życia tutaj opisany przez autora bardziej do mnie trafia, ale Proust robi na mnie coraz to większe wrażenie. W sposób bardzo sentymentalny, pełen wrażliwości i romantyzmu oddaje okres wczesnej młodości. Poprzez swoje wnikliwe, wręcz analityczne opisy wnika w głąb ludzkiej...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Po pierwszym tomie chciałem sprawdzić, jak Proust rozwinie swoją historię.
Tak więc:
- pod kątem fabularnym nie dzieje się nic wciągającego i trzeba mieć tonę cierpliwości i siły woli,
żeby się dać "ponieść" całości
- dużo lepszy efekt, gdy włączymy sobie jakąś relaksującą muzyczkę w trakcie czytania ;)
- rzeczywiście Autor zachwyca niektórymi spostrzeżeniami i wnikliwymi obserwacjami,
ale jest tego za mało w stosunku do objętości powieści. Gdy akcja zaczyna się robić płynna
(np. wprowadzi jakiś dłuższy dialog), to zaraz niszczy wszystko arcynudnym opisem jakichś
francuskich rodów na 20 stron.
- wg mnie Autor był po prostu osobą o bardzo analitycznym spojrzeniu na świat, dał się ponosić
swojej wyobraźni, ale chyba chciał sobie w ten sposób wytłumaczyć pewne zależności między ludźmi,
które dla jednych są oczywiste, a dla niego byly po prostu niezrozumiałe.
- w skrócie: mam wrażenie, że nie potrafił się odnaleźć w zwykłych relacjach z innymi
i patrzył na wszystko z boku, nie dając się ponieść emocjom. Wszystko byłoby fajnie, gdyby było pisane
ciekawszym językiem ;)

Po pierwszym tomie chciałem sprawdzić, jak Proust rozwinie swoją historię.
Tak więc:
- pod kątem fabularnym nie dzieje się nic wciągającego i trzeba mieć tonę cierpliwości i siły woli,
żeby się dać "ponieść" całości
- dużo lepszy efekt, gdy włączymy sobie jakąś relaksującą muzyczkę w trakcie czytania ;)
- rzeczywiście Autor zachwyca niektórymi spostrzeżeniami i wnikliwymi...

więcej

mniej

Pokaż mimo to