Biografia Mikołaja „Czarnego” Radziwiłła powstała w 1939 roku. Została napisana w czasach, gdy styl był ważny i naukowcy nie zanudzali czytelnika wyliczaniem i rozstrzyganiem co do 1 żołnierza liczebności wojska, a starali się nadać treści odpowiednią barwność. Biografię mimo trudnych momentami, do zrozumienia, staropolskich zwrotów czyta się bardzo dobrze. Duża w tym również zasługa samego bohatera biografii – postaci dosyć barwnej i bardzo wpływowej.

Dość powiedzieć, że „Czarny” został „prawą ręką” króla Zygmunta Augusta i miał decydujący wpływ na rozwój ruchów reformacyjnych na Litwie.

Kiedy czyta się tą biografię i to jak drży cały ród Radziwiłłów oto by małżeństwo Zygmunta z Barbarą Radziwiłłówną było udane, nasuwa się oczywiste skojarzenia z rodami Boleynów i Seymourów w Anglii (mniej więcej z tego samego okresu). Prawie równa długość małżeństw (1533-36 Anny Boleyn, 1547-51 Barbary),wyniesienie rodów w wyniku małżeństwa, zgryzoty związane z prowadzeniem się czy charakterem kochanki królewskiej i obawy czy ród utrzyma swą pozycję. Załączę tutaj dwa cytaty:

„Gorąca miłość łatwie gaśnie” pisał do Rudego (Mikołaja Radziwiłła),obserwując w Krakowie zakochanego monarchę i kapryśną małżonkę jego.

„Dla familii swej dalibóg wiernie o ten kłobuk czynić będę,..., aby była koronowana, a potem niech za swe zdrowie sama prosi, ja w ten czas gęby nie rozdziawię dla niej”

Mikołaj zyskawszy posłuch króla miał też wpływ na kolejne małżeństwo Augusta z Katarzyną Habsburżanką. I wtedy również drżał oto by małżonka królewska słuchała jego rad, a nie wykopała rów pomiędzy nim a królem. Bywało z tym różnie, Katarzyna nie we wszystkim zadowoliła Czarnego więc ten tak o niej pisał:

„Winnica, która posadziła moja ręka, w gorycz się dla mnie obróciła”

Ciekawie są też opisane relacje z innymi członkami rodu Radziwiłłów. Ciekawe są jego prośby oto by majątki brata nie sąsiadowały z jego majątkami:

„Korcy pozwy nosić będziemy, gdy koza jego u mnie w kapustę wskoczy”

Najciekawsze są w tej biografii rozdziały o postępach reformacji na Litwie i o zabiegach dyplomatycznych wokół pozyskania Inflant. Nie czytałem jeszcze biografii króla Zygmunta Augusta, ale wydaje mi się, że w tej biografii są to problemy dużo szerzej opisane. Wpływ Czarnego był tutaj również bardzo istotny, więc nie mamy poczucia, że nie czytamy już biografii, a dzieje polityczne Rzeczpospolitej.

Zaczynając od spraw religijnych, autor uzmysławia czytelnikom, rozległość kontaktów ludzi reformacji w całej Europie. Przedstawia korespondencje i polemiki m.in. Kalwina, Bulingera, Lutra, Erazma z polskimi przedstawicielami (Jan Łaski, Rej i wielu, wielu innych). Podkreślona jest też wiodąca rola bohatera biografii, do tego by reformacja przyjęła się na Litwie (patronat nad polemistami, pisarzami i całymi zborami protestanckimi):

„Kościoły prawie opustoszały, gdyż wszystkich pociągnął za sobą Radziwiłł, nie tyle ze względów religijnych, ile ze względu na swój autorytet, bo on tu więcej znaczy i więcej może zdziałać, niż wszyscy biskupi razem wzięci”.

Bardzo szczegółowo, w kilku rozdziałach opisana jest sprawa inkorporacji Inflant. Tutaj autor podkreśla zmysł gospodarczy Radziwiłła i króla, którzy dostrzegli wartość handlu płynącego przez Rygę i ich wysiłki by uniemożliwić kontakty morskie Rosji z Europą zachodnią np. Anglią. Autor gani jednakże bohatera biografii za to, że za mało próbował wzmocnić bojową gotowość Litwy do przeciwstawienia się agresywnej polityce Iwana Groźnego wobec Inflant i Litwy. Nie docenił też możliwości szerszego wykorzystania Tatarów przeciwko sąsiadowi (który właśnie wchłonął Chanat Kazański). Radziwiłł cały czas liczył na układy i wieczysty rozejm, a skończyło się na niezbyt udanych dla Litwy wojnach. Słabość wobec agresji Moskwy przyciągnęła do Inflant kolejne pretendujące państwa – Danię i Szwecję. Nie do końca udana polityka Czarnego wobec Inflant spowodowała to, że wycofał swoje zainteresowanie tym kierunkiem polityki:

„Jednakaże Czarny, jak sam pisał, chcąc całkowicie od młócenia siana wolen być”

Sprawa inflancka, sprzeciw wobec unii Litwy z Polską i działania zakulisowe wbrew polityce króla doprowadziły z czasem do odsunięcia go przez króla o spraw królewskich. Twarda postawa Radziwiłła wobec planów unijnych, oddaliła w czasie i osłabiła przyszłą Unię. Pod koniec jego życia tak widziano jego siłę i wpływ na państwo litewskie:

"Potęgi jego wielu się boi i podejrzewają, gdyby też króla śmierć spotkała, obawiają się, by nie uchwycił najwyższej władzy na Litwie".

W innych książkach, Zygmunt August jest krytykowany za pominięcie i nie sprzyjanie ruchowi egzekucyjnemu, a poparcie swej władzy na Radziwiłłach, których uczynił poprzez swe nadania magnatami. Autor w niewielkim stopniu zajmuje się tą kwestią. Stara się być bezstronny - wskazuje pozytywne wpływy bohatera swej książki, ale dużo mówi też o jego zaniechaniach i krótkowzroczności (spory z Moskwą czy swaty, które owocowały nie udanymi związkami małżeńskimi króla).

Bardzo dobra biografia. Szczerze polecam

Biografia Mikołaja „Czarnego” Radziwiłła powstała w 1939 roku. Została napisana w czasach, gdy styl był ważny i naukowcy nie zanudzali czytelnika wyliczaniem i rozstrzyganiem co do 1 żołnierza liczebności wojska, a starali się nadać treści odpowiednią barwność. Biografię mimo trudnych momentami, do zrozumienia, staropolskich zwrotów czyta się bardzo dobrze. Duża w tym...