Zaskakująco słaba rzecz jak na późniejszego - i to dwukrotnego – laureata nagrody Goncourtów. Może w 1945 r., gdy ją wydano, miała jakieś znaczenie, ale dziś raczej już historyczne. Późniejsze dzieła temat „moralność a wojna” przedstawiły bardziej dojrzale (by ująć to delikatnie).

Choć z drugiej strony ta książka jest aktualna - w kontekście zmagań o polską świadomość. Wszak od siedmiu już lat, wskutek wiadomych, a coraz bardziej szaleńczych działań obecnych władz, odżywa na nowo dawne pytanie Poety: „Czy się nasza wiedza naprawdę wzbogaci Gdy będziemy wiedzieli czyśmy Europejczycy czyli też Azjaci?” - na które polskie społeczeństwo wydawałoby się odpowiedziało w referendum, ale są tacy, którzy usilnie zawracają nas na Wschód….

Dlatego tylko jeden cytat Autora wpisałbym niektórym do sztambucha, bo choć ani nowy, ani oryginalny, to nigdy dość powtarzania: „Patriotyzm, to kochać swoich. Nacjonalizm, to nienawidzić innych (…) wszystkich obcych”.

Z przeczytanych dotychczas książek Gary’ego („Obietnica poranka”, „Życie przed sobą”, „Czarodzieje”) wszystkie stały o niebo wyżej od tej. Trochę to rzecz z gatunku, jak sobie ktoś wyobraża partyzantkę gdzieś bardzo daleko, gdzie zimy ostre, jedzenia brakuje, chłopi ciemni, a Niemcy okrutni. Postacie papierowe, sytuacje przewidywalne, mnostwo komunałów w rozmowach, a narracja generalnie bez napięcia. Szczególnie groteskowe są dyskusje z Polakiem, którego zabijają Niemcy, a który nie ma żalu do polskiego kolaboranta za wydanie go.

Są tu oczywiście i plusy. Surowe życie partyzantów, gdy trzeba podejmować dwuznaczne moralnie decyzje, jakoś tam do mnie przemawia. Zwraca uwagę smutny los kobiet, jak to na każdej wojnie (choć pewna mizoginia jest tu dostrzegalna). Mocny jest też obraz zamarzania niemieckich żołnierzy gdzieś pod Stalingradem.

Domyślam się zaś, że książki przez dziesięciolecia nie wydawano w PRL – a potem i w III RP – dla jednej ważnej, dla mnie najważniejszej, sceny, gdy bohater, młody inteligentny Polak zabija bezbronnego Niemca, swego rówieśnika („pogodził się, spuścił po prostu głowę i czekał na strzał”). Po czym mówi: „Ostatecznie jednak wszystko, czego ta sławetna edukacja europejska was uczy, to jak znajdować odwagę i odpowiednie, możliwe do przyjęcia powody, ażeby zabić człowieka, który wam nic nie zrobił, a który właśnie siedzi tutaj na lodzie, ze swoimi łyżwami, zwieszając głowę, i czekając aż to nastąpi”.

Ale już zupełnie naiwnie (choć – przyznaje - nie z perspektywy 1945 r., gdy wielu marzyło, że taka hekatomba musi odmienić ludzka naturę) brzmią końcowe słowa bohatera, że „nigdy już nie będzie wojny”, że „nastąpi odrodzenie duchowe” i „powstanie nowy, szczęśliwy świat”. Słusznie napisano w posłowiu, że to rodzaj baśni….

Zainteresowanych takimi jak tu dylematami odsyłam np. do Tadeusza Różewicza (m.in. „Do piachu”),Stanisława Grochowiaka, Jana Józefa Szczepańskiego (opowiadanie „Buty”),opus magnum Włodzimierza Odojewskiego, a także Marka Hłaski (wstrząsające opowiadanie „Miesiąc Matki Boskiej”),wspomnień „Egzekutor” Stefana Dąmbskiego etc.– bo na pewno nie do czytanek dla grzecznych dzieci, jakie dominują „tu i teraz” w mętnym nurcie tego, czego nie lubił Romain Gary….

PS Na „skrzydełku” książki z najwyższym zdumieniem czytam, że Gary to „syn Francuzki i Rosjanina” – dwa kłamstwa w trzech słowach. Czyżby chciano wtedy (rok wydania 1997) ukryć prawdę o jego pochodzeniu? Czyżby w - może i słusznej - obawie o „sprzedawalność”?

Zaskakująco słaba rzecz jak na późniejszego - i to dwukrotnego – laureata nagrody Goncourtów. Może w 1945 r., gdy ją wydano, miała jakieś znaczenie, ale dziś raczej już historyczne. Późniejsze dzieła temat „moralność a wojna” przedstawiły bardziej dojrzale (by ująć to delikatnie).

Choć z drugiej strony ta książka jest aktualna - w kontekście zmagań o polską świadomość....

II wojna światowa, leśne ostępy Wileńszczyzny, w których kryją się partyzanci. Powyższe wystarczyłoby do opisania „Edukacji europejskiej”, gdyby nie fakt, że celem powieści Romaina Gary nie jest relacjonowanie przebiegu jednego z najstraszniejszych światowych konfliktów, ale psychika jednostki w ekstremalnych warunkach, czego brak w wielu utworach o tematyce wojennej. Człowiek stanowi źródło wszystkiego, co niegodziwe – nieważne czy wróg, czy sprzymierzeniec. W „Edukacji europejskiej” losy ogółu ulokowano w postaci Janka Twardowskiego, którego błyskawiczna przemiana z zahukanego dziecka w sprytnego partyzanta może zaskakiwać, choć Gary przekonuje odbiorcę, że w ekstremalnych warunkach wszystko jest możliwe. Autor wyczuwa ludzkie instynkty i żądze. Jego przekaz jest jednoznaczny. Przekraczaj granice, nie oglądaj się za siebie, miej oczy dookoła głowy. Bohaterowie powieści zrobią wszystko, byleby przetrwać dramatyczny dla świata okres. „Edukacja europejska” to swoista mozaika ludzkich postaw. Od heroizmu do kolaboracji, przez zaciekłość po uległość. Każda z nich przybiera inny kształt i rezonuje w czynach bohaterów powieści, wśród których dominują ludzie młodzi, pełni witalności, a przez to pozbawieni strachu przed niemieckim oprawcą, co objawia się nieustannymi represjami ze strony okupanta, wymierzonymi głównie w ludność cywilną Wileńszczyzny. Gary nie pozbawia ich jednak skłonności do zadumy, czego dowodzi zjednoczenie partyzantów we wspólnym marzeniu rozgromienia Niemców pod Stalingradem, upatrując w jego obronie momentu przełomowego dla nich samych, jak i pogrążonego w wojnie świata. „Edukacja europejska” to świetna książka, potwierdzająca stanowisko, zgodnie z którym o jakości utworu nie świadczy jego objętość, ale konsekwencja z jaką autor kreśli obraz rzeczywistości.

II wojna światowa, leśne ostępy Wileńszczyzny, w których kryją się partyzanci. Powyższe wystarczyłoby do opisania „Edukacji europejskiej”, gdyby nie fakt, że celem powieści Romaina Gary nie jest relacjonowanie przebiegu jednego z najstraszniejszych światowych konfliktów, ale psychika jednostki w ekstremalnych warunkach, czego brak w wielu utworach o tematyce wojennej....

Ta powieść ma tyle oblicz, ile oblicz ma Europa i jej edukacja (nie tylko ta formalna). Przestrogi, które niosą "zwykłe" doświadczenia "zwyczajnych ludzi" lub wydarzenia dziejowe. Ma swój aspekt wychowawzy - napiętnowanie naszych wad. Z pozoru przygnębiająca, ale nie brakuje w niej również wyważonego humoru, promieni nadziei. Warta przeczytania i namysłu nad jej treścią. Nawet wówczas, gdy wskutek oddziaływań wychowawczym, którym podlegaliśmy, nie do końca zgadzamy się z jej treścią.

Ta powieść ma tyle oblicz, ile oblicz ma Europa i jej edukacja (nie tylko ta formalna). Przestrogi, które niosą "zwykłe" doświadczenia "zwyczajnych ludzi" lub wydarzenia dziejowe. Ma swój aspekt wychowawzy - napiętnowanie naszych wad. Z pozoru przygnębiająca, ale nie brakuje w niej również wyważonego humoru, promieni nadziei. Warta przeczytania i namysłu nad jej treścią....

Opowieść o nadziei. I bynajmniej nie o Partyzancie Nadziei ;) ale o jej braku, jej odzyskiwaniu i o tym, że to ona umiera ostatnia. To także studium zderzenia niewinności z rzeczywistością wojny - trudną, niezrozumiałą i okrutną - i to nie tylko niewinności dziecięcej czy młodzieńczej, ale po prostu ludzkiej, która nie potrafi zrozumieć innego świata, jaki stanowi wojna. Można się doszukać też śladów wątków autobiograficznych autora w powieści, co chwilami rzuca na nią ciekawe światło. Jest to więc opowieść mądra, wzruszająca, momentami baśniowa i przede wszystkim niezwykle smutna, niosąca proste, może naiwne, ale pełne nadziei przesłanie. Warto po nią sięgnąć.

Opowieść o nadziei. I bynajmniej nie o Partyzancie Nadziei ;) ale o jej braku, jej odzyskiwaniu i o tym, że to ona umiera ostatnia. To także studium zderzenia niewinności z rzeczywistością wojny - trudną, niezrozumiałą i okrutną - i to nie tylko niewinności dziecięcej czy młodzieńczej, ale po prostu ludzkiej, która nie potrafi zrozumieć innego świata, jaki stanowi wojna....

Romain Gary opowiedział o cierpieniu, nienawiści, zimnie, głodzie i miłości. Nauczył dramatu tych ludzi, myślę, że każdy powinien sięgnąć po "Edukację Europejską".

Romain Gary opowiedział o cierpieniu, nienawiści, zimnie, głodzie i miłości. Nauczył dramatu tych ludzi, myślę, że każdy powinien sięgnąć po "Edukację Europejską".