Sprawnie napisany, pomysłowy zbiór opowiadań, w których autor sięga po fantastyczne motywy, bawiąc się w literackie gry. Nie sposób pominąć wyraźnej inspiracji twórczością Borgesa. Nawet jeżeli to nie jest ten poziom, to jest to bardzo dobry zbiór tekstów bawiących się konwencjami, wątkami, pewną samoświadomością tekstów, bohaterów, którzy np. będąc pisarzami stają się bohaterami własnych literackich poszukiwań i twórczości. Wychodzi to bardzo świeżo, oryginalnie, w części tekstów bardzo porywająco, a w innych bardziej melancholijnie, z naciskiem wyraźniejszym na klimat.
Do tego dostajemy literaturę zakorzenioną jednocześnie w tej postmodernistycznej tradycji, ale i węgiersko-słowackiej glebie, z mocnym osadzeniem w kulturze i tym rozdźwięku politycznym autora, jest on bowiem Słowakiem narodowości węgierskiej.
Zbiór jest ułożony tak, że pierwsze teksty są najbardziej przystępne, łatwo zrozumiałe, oparte na fajnych zwrotach akcji, puentach wyraźnych i dość oczywistych, a im bliżej do końca książki tym bardzie dostajemy zmiany formy, żonglowanie postaciami, narratorami, miejscami, a punkt wejścia, zrozumienia zwiększa się.
Całość bardzo na plus, niewielka antologia, która przekonała mnie do autora i nie omieszkam sięgnąć po inne jego tytuły.

Sprawnie napisany, pomysłowy zbiór opowiadań, w których autor sięga po fantastyczne motywy, bawiąc się w literackie gry. Nie sposób pominąć wyraźnej inspiracji twórczością Borgesa. Nawet jeżeli to nie jest ten poziom, to jest to bardzo dobry zbiór tekstów bawiących się konwencjami, wątkami, pewną samoświadomością tekstów, bohaterów, którzy np. będąc pisarzami stają się...

PROZA ROZWIDLAJĄCYCH SIĘ ŚCIEŻEK

Po nadzwyczaj udanym pierwszym zetknięciu się z prozą Lajosa Grendela (ur. 1948),jakiego doświadczyłem za sprawą powieści pod tytułem „Dzwony Einsteina”, postanowiłem nie rozstawać się przedwcześnie z twórczością węgierskiego pisarza i od razu przeczytać drugą (a chronologicznie pierwszą, 2014 rok) jego książkę wydaną w języku polskim. „Poświęcenie hetmana” to zbiór piętnastu opowiadań, powstałych w latach 1984-1992. To zupełnie inny rodzaj prozy, Grendel miesza w niej elementy realistyczne z surrealistycznymi. Pierwsze opowiadanie zbioru, zatytułowane „Zawartość walizek”, dedykowane jest Jorge Luisowi Borgesowi – dedykacja ta już na samym początku odpowiednio „ustawia” zbiór, orientując go w kierunku egzystencjalnej polifonii. Proza Grendela w tym wydaniu to bowiem prawdziwy „ogród o rozwidlających się ścieżkach”. Spora część akcji opowiadań rozgrywa się na przestrzeni snu, a dokładniej sennego koszmaru. W niniejszym zbiorze znajduje się cykl czterech małych form prozatorskich, zatytułowanych „Wybryki oniryzmu” – to mógłby być również adekwatny tytuł dla całego zbioru. Granice między obiema płaszczyznami są u węgierskiego pisarza bardzo płynne. Nie na darmo francuski poeta Gérard de Nerval mawiał, że „sen jest drugim życiem”.

Kwestią, do której Lajos Grendel często odnosi się w swoich opowiadaniach, a zarazem kluczem do ich pełnego zrozumienia, są granice pomiędzy rzeczywistością a fikcją w pisarstwie. „Jakie to szczęście, mógłbym powiedzieć, że na granicy rzeczywistości i fikcji nie ma odprawy celnej ani paszportowej” – tak brzmi pierwsze zdanie opowiadania otwierającego zbiór „Poświęcenie hetmana”. Choć Grendel nie udziela na to pytanie odpowiedzi wprost, to jednak nie ulega wątpliwości, że owe granice zacierają się. Jak choćby w opowiadaniu „Zakończenie powieści brukowej”, opisującej historię pisarza, który przerywa pracę nad powieścią i udaje się w podróż na spotkanie autorskie do prowincjonalnego miasteczka… które jest jednocześnie miejscem akcji powieści, nad którą pracuje. Spotyka tam swoich bohaterów, a zakończenie powieści dopisuje już za niego życie. Samo narzuca się w tym kontekście skojarzenie z dwoma słynnymi dziełami literatury z przeszłości: „Sześć postaci w poszukiwaniu autora” Luigiego Pirandello (1921) i szczególnie mi bliskie «Le Vol d’Icare» („Kradzież/ lot Ikara) Raymonda Queneau (1968). Część opowiadań zamieszczonych w „Poświęceniu hetmana” doskonale wpisuje się w ten metaliteracki poziom.

I jeszcze jeden cytat: „Obowiązkiem pisarza jest „za wszelką cenę wywalczyć sobie tę wolność i nie cofnąć się, nawet jeśli dla zrealizowania siebie będzie musiał powołać do życia nowe słowa i nową gramatykę”. Lajos Grendel realizuje tę misję konsekwentnie – stworzył bowiem może nie tyle nowe słowa i gramatykę, ile niezwykle sugestywnie przemawiający do wyobraźni świat. W „Poświęceniu hetmana” robi to jednak w zupełnie inny sposób niż w „Dzwonach Einsteina” – zamiast groteski i absurdu mamy tu zatęchły świat Bratysławy lat osiemdziesiątych, pełen rozmaitych wykolejeńców i psychopatów – zupełnie inną tonację i temperaturę prozy. Grendel, jako przedstawiciel mniejszości węgierskiej zamieszkującej Słowację, jest sprawnym obserwatorem rzeczywistości. W jednym z opowiadań przemawia ustami narratora mówiąc: „Żyję w kraju zmarnowanych szans. (…) Tylko tutaj może się zdarzyć coś takiego, że wielki poeta nie widzi sensu w publikowaniu swoich wierszy, tylko tutaj wielkiego poety można się wyprzeć i z czasem wymazać go z pamięci”.

To właśnie prawdopodobność opisywanej rzeczywistości staje się u Grendela przyczynkiem do wprowadzenia elementu surrealistycznego, onirycznego. Czasem jednak z trudnością przychodzi czytelnikowi uchwycić ten moment transgresji między rzeczywistością a koszmarem – sprawia to, że proza Węgra jest tak nieprzewidywalna i przez to – ciekawa. I mimo iż, moim skromnym zdaniem, zbiorowi opowiadań „Poświęcenie hetmana” brakuje pewnego rodzaju „literackiego błysku”, obecnego w „Dzwonach Einsteina”, to nadal jest to bardzo intrygująca, oryginalna i – nade wszystko – godna polecenia proza. Lajos Grendel, poza dwiema książkami, jakie ukazały się dotychczas w Polsce, jest autorem jeszcze kilkunastu pozycji – powieści, nowel, zbiorów opowiadań, esejów – miejmy zatem nadzieję, że na kolejne polskie przekłady jego dzieł nie przyjdzie nam długo czekać.

PROZA ROZWIDLAJĄCYCH SIĘ ŚCIEŻEK

Po nadzwyczaj udanym pierwszym zetknięciu się z prozą Lajosa Grendela (ur. 1948),jakiego doświadczyłem za sprawą powieści pod tytułem „Dzwony Einsteina”, postanowiłem nie rozstawać się przedwcześnie z twórczością węgierskiego pisarza i od razu przeczytać drugą (a chronologicznie pierwszą, 2014 rok) jego książkę wydaną w języku polskim....