Historie takie jak ta w czasie wojny nie należały do rzadkości. Ale nieczęsto oglądają światło dzienne, bo Porajmos nie jest tak popularne w literaturze jak Holokaust. Mano Höllenreiner, mały niemiecki Rom, jest jednym z niewielu dzieci, które ocalało z Zagłady. Mimo tak młodego wieku zdążył doświadczyć grozy obozowej rzeczywistości. Udaje mu się przetrwać marsz śmierci i tuż po zakończeniu wojny trafia do Francji. Ale koszmar jeszcze się nie kończy.

Obozowe przeżycia odcisnęły ślad nie tylko na jego wyglądzie, ale zwłaszcza na psychice. I z tym poranionym, nieszczęśliwym chłopcem próbują sobie poradzić jego opiekunowie. To jest codzienna walka o odzyskanie dziecka, często zakończona porażką. Zadziwia ogromna cierpliwość opiekunów, ich wyrozumiałość. Autorka pokazuje codzienną walkę o powrót do normalnego, spokojnego życia, odyseję chłopca, która powinna zakończyć się szczęśliwie, choć Mano w to nie wierzy.

Chłopiec, prześladowany w czasie wojny za pochodzenie, również po jej skończeniu musi ukrywać swoją tożsamość. Kamufluje się tak dobrze, że sam zapomina (a może po prostu nie chce się zdradzić),skąd pochodzi i jak się nazywa. Jego nowi opiekunowie znają tylko jego imię – Mano. Mimo starań opiekunów poobozowa trauma wciąż daje o sobie znać. Mały Rom trafia w końcu do szpitala psychiatrycznego, gdzie spotyka się z niezrozumieniem, a jego trauma się pogłębia.

Ta poruszająca historia wydarzyła się naprawdę. Anja Tuckermann napisała książkę mądrą i ważną, poświęcając odtworzeniu historii Mano wiele godzin, spędzonych na rozmowach i przeszukiwaniu archiwów. Dzięki wnikliwości autorki czytelnik dostaje do rąk niemalże kronikę życia romskiego chłopca i może śledzić jego losy od czasów dzieciństwa aż po starość. Na końcu książki wydawca umieścił wkładki ze zdjęciami, z których patrzy radosny chłopiec o bystrym spojrzeniu. Taki, jakim Mano był przed wojną.

W trakcie lektury nasuwa się wiele pytań i gorzkich refleksji. Autorka pokazuje, jak tragiczne przeżycia potrafią wpłynąć na psychikę dziecka i zdominować niemalże całe życie - nie tylko ofiary wojny, bo Mano niestety jest jedną z jej wielu ofiar, ale i osób blisko z nim związanych. Opowieść o cygańskim chłopcu porusza jeszcze jedną ważną kwestię: syndromu KZ, czyli tzw. syndromu poobozowego, występującego u byłych więźniów obozów koncentracyjnych.

Przeraża ciągła walka o życie bez traumy, zmagania z wojennymi i obozowymi wspomnieniami, z tragiczną przeszłością. Wzrusza walka opiekunów o powrót do normalności, ich czułość i próby oswojenia dziecięcych lęków. Mano boi się wielu rzeczy, nie tylko utraty rodziców i ukochanej siostry, ale też obrazów, które podsuwa mu udręczony umysł. Z tych szczątkowych często reminiscencji – bo wiele potworności chłopiec wyparł – wyłaniają się upiorne obrazy.

Anja Tuckermann pisze oszczędnie, bez ozdobników i zbędnej egzaltacji, bez grania na emocjach. I między innymi z tego powodu tak precyzyjnie trafia do serc czytelników, którzy wzruszają się losem Mano. Udręczonego chłopca, któremu zabrano dzieciństwo i skazano na niebyt. Mano nie tylko nie wiedział, gdzie jest. On nie wiedział nawet, kim jest. W czasie wojny źle było być Cyganem, po wojnie już nie tylko Cyganem, ale i Niemcem strach się nazywać. I choć wojna skończyła się dawno temu, pogarda dla odmienności wciąż bywa odczuwalna.

Magdalena Świtała