„Saturnalia” to moje pierwsze spotkanie z Decjuszem Metellusem, arystokratycznym detektywem hobbystą. Książka jest piątą częścią cyklu zatytułowanego SPQR (skrót od Senatus Populusque Romanus - senat i naród rzymski). W fabule „Saturnaliów” jest bardzo niewiele nawiązań do wcześniejszych części, można więc, jak sądzę, bezproblemowo rozpocząć przygodę z serią Johna Maddoxa Robertsa od dowolnej części.

Czasy starożytnego Rzymu uwielbiam, po historie z tego okresu (książkowe i filmowe) sięgam bez namysłu, jednak rezultaty bywają różne. Od zachwytu (cykl „Roma sub roa” Stevena Saylora) przez szczery podziw (cykl „Wojownik Rzymu” Sidebottoma) aż do rozczarowania, jak w przypadku uproszczonej, na siłę żartobliwej, zaludnionej płaskimi postaciami prozy Lindsey Davis. Początkowo podczas lektury „Saturnaliów” niepokojąco często przychodziła mi na myśl właśnie Davis (krótkie, proste zdania, dużo dialogów, mało opisów, język niemal współczesny). Nie takiego Rzymu oczekiwałem.

A przecież formuła kryminału retro pozwala przyjrzeć się zarówno kryminalnej intrydze, jak też rzymskim placom i zaułkom. Pokazać codzienność biedaków i bogaczy, Rzymian i cudzoziemców. A także wprowadzić na scenę historyczne postaci oraz zaprezentować je w sytuacjach, o których historia milczy. Przez pierwszych kilkadziesiąt stron obawiałem się, że autor „Saturnaliów” nie zamierza skorzystać z tych wszystkich możliwości, gdyż po naszkicowaniu intrygi (niespodziewanie umiera mąż pieknej Klodii, arystokratki i skandalistki, która jest podejrzewana o jego otrucie, a tropy prowadzą do znachorek i „czarownic”) akcja toczy się dość niemrawo. Sympatia czytelnika dla Decjusza nie rośnie, podobnie jak zaangażowanie w jego śledztwo.

Muszę jednak przyznać, że w miarę rozwoju fabuły moje wrażenia były coraz lepsze. Gdy śledztwo nabiera tempa, intryga zaczyna zaskakująco meandrować, pojawiają się wreszcie ciekawe, dobrze sportretowane i skontrastowane postacie. Mamy też okazję zapoznać się bliżej z zielarkami – znachorkami, budzącymi lęk przesądnych Rzymian, z arystokratami i ich lekarzami. A gdy na scenie pojawia się sam Juliusz Cezar, „Saturnalia” osiągają poziom dobrej klasy powieści historycznej. Autor zdołał przekonująco ukazać charyzmę i zręczność retoryczną Cezara. Potrafił też oddać atmosferę tytułowego święta, całkiem dosłownie ścinającego Rzym z nóg, a także złożoność i dynamikę walki politycznej u schyłku Republiki.

Tak więc „Saturnalia” w ostatecznym rozrachunku okazują się solidną propozycją kryminału retro w dekoracjach starożytnego Rzymu. Nie dorównują wprawdzie powieściom mistrza tego gatunku – Stevena Saylora, ale i tak całkiem dobrze sprawdzają się w roli niezobowiązującej lektury, w podróży czy każdej innej sytuacji, gdy nie szukamy arcydzieł, ale jedynie nieobrażającej naszej inteligencji rozrywki.

Bogusław Karpowicz