Gustaw Holoubek czyta "Doktora Faustusa"

Zaczarowała mnie kiedyś "Czarodziejska Góra". Zostałem położony, łopatki, rozdarte dłonie... Było oczywistym, że sięgnę po kolejną sprawę Tomasza Manna. Doktor Faustus. Przełożyłem pierwsze strony. Taki wjazd. Zdychałem w łóżku. Ale podjąłem się czytania. Nic nie rozumiem. O czym to pisane? Kumpel, pisze o kumplu, trele morele. Dzień drugi. Leżę w łóżku. Nie mam problemów z oddychaniem. Jestem misiek, więc spodziewałem się tych problemów, skoro już mnie złożyło. Nie ma. Więc czytam dalej. Manna. Faustusa.
Adrian. Kompozytor, który pocałował szatana. Chory, cierpi. Była taka chwila, w nocy, trzeciego dnia, że tak bolało, że też bym pocałował szatana. Nie pojawił się. Niemiecka, ciężka mgła. Rozmawiają. Muskają. Bzdury. Za chwilę będzie Hitler, a oni, pitu, pitu. Miśki monachijskie.
Zrobiło mi się ciepło. Balkon. 3 nad ranem. To było 17 lutego. Zimno. Wykończy mnie ta zmora? Byłem na balkonie. 7-demka szumiała. Wróciłem do wyrka. Doktor Faustus. Zmarła siostra. Ta wysoka. Szkoda. Jestem znużony. Pisaniem o muzyce, bólem bohatera. Odkładam. Na chwilę.
Żona, do mnie, chcesz ten pulsometr? Czy ja, do cholery, chcę pulsometr? Czy ja chcę wiedzieć, co stanie się w arcydziele Manna, gdzie chory kompozytor skumał się z diabłem? Co mnie obchodzi Mann? Co mnie obchodzi żona? Czy się nie uduszę? Co mnie pulsometr?
Wszystko skończyło się dobrze. Prawie. Adrian, bohater Manna, skończył tak, jak kończą ci od Manna. Ja skończyłem tak, że żyję. Zawsze cztery łapy. Moja żona bardzo ciężko przeszła moje zmagania. Z Mannem. I z koroną.
Wciąż uważam, że "Czarodziejska..." jest lepsza niż "Faustus". Wciąż uważam, że dam radę. Ale już inaczej patrzę na świat. Po Faustusie...

Zaczarowała mnie kiedyś "Czarodziejska Góra". Zostałem położony, łopatki, rozdarte dłonie... Było oczywistym, że sięgnę po kolejną sprawę Tomasza Manna. Doktor Faustus. Przełożyłem pierwsze strony. Taki wjazd. Zdychałem w łóżku. Ale podjąłem się czytania. Nic nie rozumiem. O czym to pisane? Kumpel, pisze o kumplu, trele morele. Dzień drugi. Leżę w łóżku. Nie mam problemów z...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Moje gusty literackie są dość konwencjonalne, szczególnie jeśli chodzi o klasykę epiki. Dostojewski, Orwell, Gogol, Kafka, Tołstoj czy Fitzgerald wielkimi pisarzami byli i basta. Wielu z Państwa pewnie podobną estymą darzy Thomasa Manna. Mnie pierwsze zetknięcie z jego twórczością (Czarodziejska Góra) nie rozczarowało, ale i nie skłoniło do szybkiej kontynuacji znajomości, więc Doktor Faustus długo czekał na moje zainteresowanie. I w końcu nadszedł czas na długo odkładane spotkanie.

Czasami mam ochotę zakrzyknąć wzorem dziecka z baśni Andersena: „Król jest nagi”. I tak będzie tym razem. Thomas Mann zmierzył się z wyborami Niemców, a opowieść o życiu Adriana Leverkühna miała być metaforą losu jego ojczyzny. Niestety Doktor Faustus jest eleganckim bełkotem, żeby nie rzec, że gówienkiem w pozłotku. Na poziomie narracyjnym opowieść Manna skrzy się erudycją, elegancją i galerią wspaniale wprowadzanych i opisywanych bohaterów drugoplanowych. Frapuje odgadywanie ile z losów Leverkühna zawdzięcza biografii Mozarta, a ile Nietzchego. Owszem mogą drażnić rozważania o technice kompozytorskiej, bliższe esejowi muzykologicznemu niż powieści, ale nie jest to największy problem.

Sama opowieść bowiem tchnie fałszem i do samego końca pozostajemy obojętni wobec losów głównego bohatera. Jestem przekonany, że wynika to z błędnej diagnozy stojącej za koncepcją opowieści o Niemczech i Niemcach pierwszej połowy XX w, której alegorią miał być żywot Doktora Faustusa. Diagnoza Manna zanurzona jest w XIX w. romantyzmie, podczas gdy wybory Niemców w pierwszych dekadach XX w. związane były ze zwulgaryzowanym darwinizmem i relatywizacją pojęcia indywidualnej wolności.

Moje gusty literackie są dość konwencjonalne, szczególnie jeśli chodzi o klasykę epiki. Dostojewski, Orwell, Gogol, Kafka, Tołstoj czy Fitzgerald wielkimi pisarzami byli i basta. Wielu z Państwa pewnie podobną estymą darzy Thomasa Manna. Mnie pierwsze zetknięcie z jego twórczością (Czarodziejska Góra) nie rozczarowało, ale i nie skłoniło do szybkiej kontynuacji znajomości,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Tomasz Mann zmusił mnie do odkurzenia wiedzy z teorii muzyki, zwłaszcza harmonii i kontrapunktu, wiodąc przez historię Adriana, tworzącego muzykę z pozaziemskiej inspiracji. Narrator komentując twórcze działania swego przyjaciela, pięknie wprowadza nas w mieszczańskie towarzystwo i muzyczną bohemę Lipska i Monachium pierwszych trzydziestu lat dwudziestego wieku, komentując je doświadczony okrucieństwami II wojny światowej. Opisy fikcyjnych przecież utworów: Apokalipsy, Kantaty czy dzieł kameralnych świadczy o fantastycznej znajomości rzeczy i geniuszu pisarskim jak i kontrowersyjnym muzycznym i filozoficznym spojrzeniu Autora. Powieść trudna, niecodzienna, ale zdecydowanie warta poznania.

Tomasz Mann zmusił mnie do odkurzenia wiedzy z teorii muzyki, zwłaszcza harmonii i kontrapunktu, wiodąc przez historię Adriana, tworzącego muzykę z pozaziemskiej inspiracji. Narrator komentując twórcze działania swego przyjaciela, pięknie wprowadza nas w mieszczańskie towarzystwo i muzyczną bohemę Lipska i Monachium pierwszych trzydziestu lat dwudziestego wieku, komentując...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Oceniać można książki innej klasy, niektóre trzeba przemilczeć, czytać i nie komentować. Taki jest właśnie " Doktor Faustus". Pisana przez pięćdziesiąt pięć lat, czytana jak najwolniej, by się delektować, a i tak bardzo trudno odłożyć ją na później. Nawet gdy czyta się ją ponad dobę.

Oceniać można książki innej klasy, niektóre trzeba przemilczeć, czytać i nie komentować. Taki jest właśnie " Doktor Faustus". Pisana przez pięćdziesiąt pięć lat, czytana jak najwolniej, by się delektować, a i tak bardzo trudno odłożyć ją na później. Nawet gdy czyta się ją ponad dobę.

Pokaż mimo to

Absolutnie rewelacyjna pozycja, szkoda, że nie przeczytałem wcześniej. Interesujące spojrzenie na niemiecką perspektywę początku wojny, na muzykę... Muszę poszperać, czy rzeczywiście na Uniwersytecie w Krakowie wykładano magię! Zrobiłem szereg notatek, zaznaczeń.... Słowem: rewelacja

Absolutnie rewelacyjna pozycja, szkoda, że nie przeczytałem wcześniej. Interesujące spojrzenie na niemiecką perspektywę początku wojny, na muzykę... Muszę poszperać, czy rzeczywiście na Uniwersytecie w Krakowie wykładano magię! Zrobiłem szereg notatek, zaznaczeń.... Słowem: rewelacja

Pokaż mimo to

Dla mnie — to książka jest absolutnym arcydziełem w każdym jej aspekcie. Niezwykle trudna oraz złożona, dla wielu z pewnością nudna. Ale gwarantuję, że naprawdę warto przebrnąć przez wszelkie wątpliwości, bowiem każda kolejna strona przynosi nową wiedzę. I to z tylu różnych pól, tylu różnych dziedzin! Zazdroszczę każdemu, kto sięga po „Doktora Faustusa” pierwszy raz. Niezapomniany moment, chciałabym go poczuć znowu.

Dla mnie — to książka jest absolutnym arcydziełem w każdym jej aspekcie. Niezwykle trudna oraz złożona, dla wielu z pewnością nudna. Ale gwarantuję, że naprawdę warto przebrnąć przez wszelkie wątpliwości, bowiem każda kolejna strona przynosi nową wiedzę. I to z tylu różnych pól, tylu różnych dziedzin! Zazdroszczę każdemu, kto sięga po „Doktora Faustusa” pierwszy raz....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Jakże prosta może być droga do potępienia i jak bardzo musiał sobie z tego zdawać sprawę twórca tego kunsztownie wykończonego pojęciami muzycznymi dzieła. Jednak w tych orkiestrowych popisach nie ginie szerszy wydźwięk a muzyka jest tylko tłem do ukazania upadku ludzkiej godności. Kto umie słuchać, ten usłyszy szatański śmiech, drwinę z jednostki i całego narodu. Ale wystarczy się dobrze wczytać w tę smutną historię wielkości aby poczuć kiełkującą nadzieję. Bo kiedy wybrzmią ostatnie akordy dramatu, gdy bez wyjątku wszyscy zostaną wtajemniczeni w tę monstrualną hekatombę, to nie będzie ani jednej osoby, która by nie zdawała sobie sprawy ze stopnia pohańbienia historii. Jak bardzo się przejąłem dziełem upadku człowieka. Jak mocno wziąłem do siebie złożenie geniuszu narodu myślicieli na ołtarzu fałszywej ofiary. Bo to przecież może się przytrafić wszystkim pozostałym, którzy w potrzebie megalomanii odrzucą rady adeptów humanizmu.

Wraz z dojrzewaniem koncepcji apokaliptycznego oratorium, przeraźliwie odczuwałem złożoność tego wiekopomnego dzieła. Ponieważ Adrian Leverkühn stworzył pomnik samotności i wyobcowania jednostki. Natomiast Tomasz Mann, wtórując swojemu uzdolnionemu bohaterowi poszedł dalej i nakreślił granicę boleści w wymiarze masowym. Obaj określili stosunek sztuki do życia w stopniu dotychczas mi nieznanym. Obaj przeszli poniżające męki, pierwszy w charakterze ofiary jednostkowej ambicji a drugi jako mimowolny świadek tragedii całych zbiorowości. "Doktora Faustusa" nazwałbym muzyczną prozą, tak wiele zawiera trudnych w odbiorze szeregu dźwięków, tak mocno swoją tonacją podkreśla, że chodzi mu jedynie o słabość ludzkiej istoty do bycia sławnym. Trzeba jednak pamiętać, że to co odnosi się do wspaniałego kompozytora, tak samo ma znaczenie w skali całego społeczeństwa.

Nie potrzeba było czarnoksięskich zaklęć aby zaciągnąć na tę powieść kurtynę duchowego mroku. Otulona szczelnymi kotarami demonicznego triumfu potrzebowała tylko osobliwego natchnienia. Stawiając na głowie logikę, wchodząc w dyskurs ze złem, zaczęła żyć tą ekstrawagancką egzystencją powieści stworzonej przez mistrza XX-wiecznej prozy. W swych artystycznych wizjach doszła do mrocznych zakątków nacjonalizmu a estetycznej satysfakcji poszukiwała w symfonicznych dźwiękach. Jej słowa są dalekie od pospolitości. Każdy, kto przeczytał "Czarodziejską górę" wie, jak wiele światopoglądowych dysput można prowadzić z niemieckim noblistą. Od niego właśnie warto się uczyć tego, czym jest człowieczeństwo. Pośród filozoficznych i psychologicznych dociekań pisarz ten zawarł wszystko, co składa się na całokształt głębokiego humanistycznego przesłania.

Zapewne humanistyczna wiedza nie pierwszy i nieostatni raz przyszła na ratunek ideałowi wolnego człowieka. Co najciekawsze, ta nieco metafizycznie ubarwiona sfera, co jakiś czas przeplata się z domeną wenerologii. Oczywiście można to złożyć na karb chęci uatrakcyjnienia fabuły książki lub ciekawie przemyconego powodu zbiorowego szaleństwa. W każdym razie łacińskie "ecce homo" wyraża się tu w bardzo tragicznym wymiarze życia jednostki i narodu. Niektórych czytelników "Doktora Faustusa" być może znuży mnogość muzycznych terminów, jednak satysfakcja z przeczytania tej książki może się okazać wystarczająca do tego, żeby ocenić to dzieło jako wybitne. Dla mnie dzieło Manna stanowi synonim intelektualnej pieszczoty, trudnej i wyrafinowanej ale ukazującej w tak interesujący sposób problem piękna i dobra, że nie potrafię odmówić najlepszej z możliwych ocen.

Jakże prosta może być droga do potępienia i jak bardzo musiał sobie z tego zdawać sprawę twórca tego kunsztownie wykończonego pojęciami muzycznymi dzieła. Jednak w tych orkiestrowych popisach nie ginie szerszy wydźwięk a muzyka jest tylko tłem do ukazania upadku ludzkiej godności. Kto umie słuchać, ten usłyszy szatański śmiech, drwinę z jednostki i całego narodu. Ale...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Ciekawa, ale niełatwa książka, która wymaga od czytelnika pracy, a nie tylko przerzucania kolejnych stron. Historia Adriana Leverkühna, który sprzedaje duszę za umiejętność komponowania genialnej muzyki. Jego historię opowiada przyjaciel z dzieciństwa Serenus Zeitblom, który przedstawia także zmiany w niemieckiej kulturze XXw., kończąc na bombardowaniu Niemiec przez aliantów i wkraczającej armii rosyjskiej. Przy takim tle, nic dziwnego, że książka jest wypełniona dygresjami i dyskusjami oraz nieuniknionym poczuciem, że świat pogrąża się w szaleństwie i zmierza do zguby.

To nie jest książka do przeczytania za jednym razem. Tu trzeba często zatrzymać się, przemyśleć to, co mówił Mann, przeanalizować i przetrawić jego słowa. To książka, z którą można prowadzić dyskusję. I nawet jeśli się z Mannem nie zgodzimy (co ja ośmieliłem się w kilku przypadkach), to i tak będzie to ciekawa rozmowa.

Ciekawa, ale niełatwa książka, która wymaga od czytelnika pracy, a nie tylko przerzucania kolejnych stron. Historia Adriana Leverkühna, który sprzedaje duszę za umiejętność komponowania genialnej muzyki. Jego historię opowiada przyjaciel z dzieciństwa Serenus Zeitblom, który przedstawia także zmiany w niemieckiej kulturze XXw., kończąc na bombardowaniu Niemiec przez...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

W mistrzowski sposób Mann nawiązał w swojej powieści do historii XX wieku. Zadziwiło mnie przenikliwe porównanie dwóch wydawałoby się sprzeczności – narodu niemieckiego i żydowskiego. Mann znalazł wspólny czynnik w ... nacjonalizmie. Z jednej strony niemiecki – wojujący, dążący do podboju świata, a z drugiej strony żydowski – religijny, głoszący iż Izrael jest narodem wybranym przez Boga.


„Gdyby nazwać to wszystko co wyszło na światło dzienne ujawnieniem najmroczniejszej możliwości natury ludzkiej w ogóle – to jednak właśnie NIEMCY, dziesiątki i tysiące Niemców dokonały tego, przed czym ludzkość się wzdryga, a wszystko co żyło na modłę niemiecką, stanęło oto przed światem jako obrzydliwość i jako przykład zła. Jakże będzie można przynależeć do narodu, którego historia ciężarna jest tak ohydną klęską, do narodu obłąkanego z własnej przyczyna i wypalonego duchowo, który sam przyznaje, że w rozpaczy zwątpił, aby sobą mógł rządzić, i za rzecz najlepszą uważa przeistoczenie się w kolonię obcych mocarstw; do narodu, który w zamknięciu będzie musiał żyć sam ze sobą, podobnie Żydom w getcie, ponieważ straszliwie wokół niego narosła nienawiść nie pozwoli mu ukazać się poza granicami własnego kraju; do narodu – który nie będzie mógł pokazać się innym na oczy” (str. 494 – 495).

Niemiecki prozaik zgrabnie łączy historię narodu niemieckiego ze sztuką – bohaterem powieści jest w końcu genialny kompozytor, zaprzedający duszę diabłu. Jest to oczywiste odniesienie do nazistowskich Niemiec, które rozpętując drugą wojnę światową również zawarły swego rodzaju pakt z diabłem i podobnie jak główny bohater zapłaciły za to najwyższą cenę.

Odniesieniem do wspomnianej sztuki jest choćby drugi ważny cytat, który wyłuskałem z Faustusa, nad którym warto się choć chwilę pochylić:

„Wszystko co nie przemawia do ducha i prócz zmysłowych, innych zainteresowań nie wzbudza jest wulgarne” (str. 425).

Ciekawą przypowieścią z „Doktora Faustusa” jest opowieść o tragicznych losach dwójki młodych zakochanych ludzi, ukazującą ciasnotę umysłową i fanatyzm religijny, co również można odnieść do historii. Niekoniecznie Niemiec. Chłopak w trakcie popijawy z kolegami, namówiony przez podchmielonych towarzyszy postanawia odbyć stosunek z prostytutką. Okazuje się, że mężczyzna nie może tego zrobić z powodu braku sił witalnych. Przerażony młodzieniec spowiada się księdzu z tego faktu. Duchowny zarządza śledztwo, w którym okazuje się, że narzeczona w trosce o wierność, wspomogła się porady czarownicy. Wiedźma rzuciła urok na chłopaka, aby z żadną inną kobietą nie współżył oprócz narzeczonej. W konsekwencji ksiądz – inkwizytor zarządza wyrok śmierci dla dziewczyny za konszachty z siłami piekielnymi.

Analizując przypowieść można dojść do wniosku, że każdy z bohaterów ponosi w jakiejś mierze winę za ostateczny dramat. Ksiądz za zacietrzewienie religijne, chłopak za zdradę, koledzy za podjudzanie do zdrady, dziewczyna za konszachty z czarownicą, czarownica za rzucenie uroku. Wyborny arcydramat niczym szekspirowski „Hamlet”. Nie widzę tu żadnego w pełni pozytywnego bohatera, każdy ma coś na sumieniu.

Czas na krytykę. „Doktor Faustus” to wybitna powieść, jednak mam zastrzeżenia co do ogólnej konstrukcji. Olbrzymia część książki wydaje się przegadana, wręcz niepotrzebna. Sporymi fragmentami trzeba się zmuszać do lektury, książka jest aż nadto szczegółowa. Nużące przestoje powodują zmęczenie, zniechęcenie do czytania, a tym samym słabszą percepcje dzieła. Nie wspominałbym gdyby to dotyczyło tylko małych fragmentów, jednakże uważam, że takich mdłych opisów jest wyjątkowo dużo. Utwór był planowany na krótkie opowiadanie. Dobrze, że powstała powieść, ale jest ona zdecydowanie za długa. Nawet ośmielę się zasugerować, że o połowę za długa. Tym bardziej to dziwi, biorąc pod uwagę fakt, że książka powstała pod koniec życia pisarza. Niemalże 20 lat po otrzymaniu nagrody Nobla, a więc gdy Mann był już doświadczonym pisarzem. Wydaje się, że na tym etapie nie powinien mieć problemu z ułożeniem odpowiedniej konstrukcji książki. Przypuszczam, że niemiecki prozaik chciał jak najwięcej informacji, szczegółów przekazać w swoim dziele, co nie do końca wyszło ostatecznie na plus...

Mam także mieszane odczucia odnośnie kluczowej sceny rozmowy Adriana Leverkuna z diabłem. Jest to uważam ewidentne nawiązanie do „Braci Karamazow” Dostojewskiego, gdzie ateiste Iwana nawiedza szatan. Jednak w przeciwieństwie do geniuszu Dostojewskiego, u Manna ta scena wydaje się niedopracowana.

Dla krytyków, intelektualistów literackich, analiza „Doktora Faustua” musi być wybornym wyzwaniem. Jednakże dla zwykłego czytelnika lektura tej książki, choć wyśmienitej jest sporymi fragmentami niezwykle nużąca. Dlatego też zamiast maksymalnej noty daję ‘tylko’ 9/10. Wybitna książka. Może nie wciągająca aż tak bardzo jak „Czarodziejska góra” ale generalnie literatura z wysokiej półki.

W mistrzowski sposób Mann nawiązał w swojej powieści do historii XX wieku. Zadziwiło mnie przenikliwe porównanie dwóch wydawałoby się sprzeczności – narodu niemieckiego i żydowskiego. Mann znalazł wspólny czynnik w ... nacjonalizmie. Z jednej strony niemiecki – wojujący, dążący do podboju świata, a z drugiej strony żydowski – religijny, głoszący iż Izrael jest narodem...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

"Doktor Faustus" dzieło bez wątpienia,napisane przez geniusza,dla wymagającego czytelnika,który ma jakieś przygotowanie edukacyjne,a jego poziom intelektualny,będzie na tyle wydajny,że podoła za tokiem myślowym autora.Osobiście przyznam że książka trudna,bardzo wymagająca i wielokrotnie musiałem zaglądać do słownika wyrazów obcych,aby w pełni pojąć sens niektórych słów.Thomas Mann-jeden z najwybitniejszych pisarzy ,którego nie musimy czytać,jeśli nie chcemy; ale wypadało by,aby mieć szersze spojrzenie na literaturę ,to po pierwsze,a po drugie to próba sił intelektualnych naszego umysłu,którą -jeśli przejdziemy,zamknąwszy tą księgę na ostatniej stronie,to poczujemy ,że zrobiliśmy,coś ciekawego i dobrego dla siebie samych i dla ubogacenia własnego wnętrza.Polecam jeśli chcecie się rozwijać i lubicie wyzwania.

"Doktor Faustus" dzieło bez wątpienia,napisane przez geniusza,dla wymagającego czytelnika,który ma jakieś przygotowanie edukacyjne,a jego poziom intelektualny,będzie na tyle wydajny,że podoła za tokiem myślowym autora.Osobiście przyznam że książka trudna,bardzo wymagająca i wielokrotnie musiałem zaglądać do słownika wyrazów obcych,aby w pełni pojąć sens niektórych...

więcej

mniej

Pokaż mimo to