Ciekawa jest geneza tej książki, oto autor, wybitny historyk rosyjski, który opuścił ZSRR w roku 1957, ukończył ją w roku 1984, gdy nikomu się jeszcze nie śniło, że komunizm sowiecki upadnie za kilka lat.

Heller opisał proces tworzenia radzieckiego człowieka, czyli Homo Sovieticus. Bo bolszewicy, jak wszyscy prawdziwi rewolucjoniści, naprawdę myśleli, że ulepią kompletnie nową istotę ludzką. Dość powiedzieć, że pierwszym zdaniem po łacinie, które poznawali studenci medycyny w ZSRR było: Homo Sovieticus sum.

Można by powiedzieć: to rzecz historyczna i przebrzmiała, mówiąca o czasach minionych. Wcale nie! Książka jest bardzo na czasie, bo mentalność człowieka sowieckiego opisana jest w niej w sposób wyjątkowo przejrzysty. Pozwala też lepiej zrozumieć obecnych mieszkańców Rosji, ich apatię i poparcie dla wojny prowadzonej przez Putina.

Książkę Hellera można też traktować jako dokładny opis poczynań państwa totalitarnego w stosunku do własnego społeczeństwa. Specyfiką Sowietów było to, że ich system trwał ponad 70 lat, więc wiele udało się uczynić. Taka III Rzesza upadła już po 12 latach, ale oba reżimy wzajemnie się inspirowały, na przykład Stalin sporo się nauczył od Hitlera i Goebbelsa.

Wylicza autor metody tworzenia nowego człowieka, wymieńmy kilka. Po pierwsze infantylizacja. Tu świetnym narzędziem był terror, i tak po latach Wielkiego Terroru 1934-38: „wszyscy obywatele są zmienieni w dzieci, posłuszne woli groźnego i bezlitosnego ojca.” Owym tatą był oczywiście Józef Stalin. Innym narzędziem infantylizacji były łagry, wspomina jeden z więźniów Gułagu: „...Wyobraźcie sobie, że was zamknięto w jakimś przedszkolu dla dorosłych, w którym odmawia wam się prawa do samodzielnego postępowania, do własnych poglądów i nawet do własnego wyrazu twarzy.”

Innym ważnym narzędziem był język kompletnie zawłaszczony przez władzę totalitarną: „Państwo nadaje słowom sens i decyduje o ich użyciu, tworząc w ten sposób zaczarowany krąg, w który musi wejść każdy, kto chce rozumieć i być zrozumianym – w granicach systemu sowieckiego.” Tu ważną instytucją była cenzura, oficjalna i nieoficjalna.

Był jeszcze system edukacji, kultura, praca i relacje ekonomiczne, rodzina. Wszystkie te instytucje były kontrolowane i kształtowane przez partię komunistyczną, nic nie mogło pozostać niezależne od polityki. A mimo to ten olbrzymi eksperyment społeczny zakończył się klęską, czy naprawdę klęską? Nie jestem pewien... W każdym razie doświadczenia sowieckie są z pewnością inspiracją dla wielu obecnych i przyszłych dyktatorów.

Książkę i wiele innych ciekawych dzieł, można ściągnąć (w wersji pdf) ze strony Kultury paryskiej: https://kulturaparyska.com/pl/publication/4/year/1988

Ciekawa jest geneza tej książki, oto autor, wybitny historyk rosyjski, który opuścił ZSRR w roku 1957, ukończył ją w roku 1984, gdy nikomu się jeszcze nie śniło, że komunizm sowiecki upadnie za kilka lat.

Heller opisał proces tworzenia radzieckiego człowieka, czyli Homo Sovieticus. Bo bolszewicy, jak wszyscy prawdziwi rewolucjoniści, naprawdę myśleli, że ulepią kompletnie...

Rewelacyjna książka radzieckiego (rosyjskiego) dysydenta, pisana jeszcze za komuny i wydana po polsku przez paryską „Kulturę”.
Autor, znając temat nie tylko z książek i innych źródeł, ale i z autopsji, opisuje proces formowania „człowieka radzieckiego” czyli próby stworzenia i nadania nowej świadomości społeczeństwu radzieckiemu.
Przedmiotem analizy są niemal wszystkie aspekty życia ludzkiego, szczególnie publicznego, począwszy od seksu, poprzez edukację, higienę, prawo, sztukę aż do wszelkich form aktywności publicznej.
Co najciekawsze, stanowiska w tym zakresie podlegały zmianom. Po zdobyciu władzy przez bolszewików w latach dwudziestych w wielu dziedzinach życia realizowano różne awangardowe przedsięwzięcia, nierzadko importowane z myśli radykalnych intelektualistów zachodu. Wielu z nich przyjeżdżało tez pomagać je wdrażać, licząc na to, że uczestniczą w trwałej zmianie. Część z tych działań była sprzeczna z innymi i często później zarzucona. Chociażby w zakresie edukacji przez lata 20-te ubiegłego stulecia lansowano model nastawiony na zerwanie więzi z rodzicami, osłabienie ich autorytetu i odebranie im możliwości wychowania własnych potomków. Szkoły realizowały różne eksperymentalne sposoby nauczania z dużą swobodą uczniów i możliwością rozwoju ich aktywności. Ale nie był to model docelowy. Gdy starych nauczycieli zastąpili nowi, pozbyto się wpływu „burżuazyjnych” rodziców, a bolszewicy sami weszli w ich rolę - dokonano totalnej roszady. W latach 30-tych dzieci na powrót podporządkowano we wszystkim rodzicom (już komunistycznym),a szkoła stała się jeszcze bardzie konserwatywna, niż była za cara.
Także jeśli chodzi o sferę intymną miała miejsce podobna sytuacja. Początkowo bolszewicy lansowali rozbicie dotychczasowego modelu rodziny, na rzecz „wolnej miłości”, zgodnie z „teorią szklanki wody” Aleksandry Kołlontaj (szklanki wody też byś odmówiła towarzyszowi w potrzebie),popierali i ułatwiali rozwody czy aborcję. Ale gdy tylko umocnili się u władzy, zlikwidowali wewnętrzną opozycję, stali się nagle konserwatystami obyczajowymi. Aborcji zakazano, na rozwody krzywo patrzono, zachęcano do jak najrzadszej aktywności seksualnej. Także w sztuce – miejsce awangardy – twórczo rozwijającej się w latach 20-tych XX wieku - dekadę później zajął realizm socjalistyczny, czyli powrót do form sprzed dwóch pokoleń wstecz, z tym że wypełniony inną treścią.
Trudno stwierdzić, na ile było to zamierzone już wcześniej, a na ile zmiany strategii były de facto działaniami taktycznymi.
Tym niemniej koniecznie warto o tym – i nie tylko – poczytać w tej znakomitej, ale bardzo trudno dostępnej pozycji.

Rewelacyjna książka radzieckiego (rosyjskiego) dysydenta, pisana jeszcze za komuny i wydana po polsku przez paryską „Kulturę”.
Autor, znając temat nie tylko z książek i innych źródeł, ale i z autopsji, opisuje proces formowania „człowieka radzieckiego” czyli próby stworzenia i nadania nowej świadomości społeczeństwu radzieckiemu.
Przedmiotem analizy są niemal wszystkie...

Świetna książka. Bardzo szczegółowo opisana specyfika Związku Radzickiego w różnych okresach i pod różnym kątem (socjologicznie, językowo, politycznie itd.). Naprawdę pozycja godna uwagi, gdyż jest to jedno z lepszych opracowań tego tematu, jeśli nie najlepsze. Szczegółów i przykładów jest sporo, ale czyta się to płynnie, a lektura wciąga. Polecam!

Świetna książka. Bardzo szczegółowo opisana specyfika Związku Radzickiego w różnych okresach i pod różnym kątem (socjologicznie, językowo, politycznie itd.). Naprawdę pozycja godna uwagi, gdyż jest to jedno z lepszych opracowań tego tematu, jeśli nie najlepsze. Szczegółów i przykładów jest sporo, ale czyta się to płynnie, a lektura wciąga. Polecam!