Majstersztyk przewrotności, inteligencji i przenikliwości. Bernard Mandeville raczej nie należy do myślicieli znanych powszechnie, a wielka szkoda. Jego "Bajka o pszczołach" zasługuje bowiem na to, aby być czytaną na równi z co najmniej innymi dziełami wiodących filozofów epoki Oświecenia.
Pozornie nietrudna do sformułowania teza: przywary ludzkie, egoizm i wzajemna rywalizacja człowieka z człowiekiem są motorem postępu w rozwoju społeczeństw, i bez tego wszystkiego wzrost gospodarczy, a w szczególności handel, nie mogłyby się tak wznosić jak to się z nimi dzieje, gdy się na nią spojrzy nie okiem XXI wiecznego reprezentanta świata ponowoczesnego, ale spróbuje osadzić w mentalności, realiach i obyczajach ówczesnej (przełom XVII i XVIII wieku) sytuacji, wydaje się mocno ekscentryczna, jeśli nie wprost obrazoburcza. I tak też książka Mandeville'a została wtedy przyjęta. Szok jaki sprawiła swą śmiałą i bezpardonową argumentacją, równał się może tylko próbom "zatuszowania" faktu jej istnienia oraz sprowadzenia autora do szeregu wariatów, którzy za nic mają moralność, religię i święty konwenans. I właśnie to wszystko sprawia, że zarówno wtedy, jak i teraz, wszystkie rogate dusze, którym bliska jest idea niepodlegania utartym schematom myślowym, które kierują się w życiu zasadami krytycznego myślenia i patrzą na nie przez pryzmat "szkiełka i oka", powinny zapoznać się czym prędzej z "Bajką o pszczołach".
A teraz kilka złotych myśli z tegoż dzieła, tak, aby zadośćuczynić ewentualnemu zarzutowi gołosłowności powyższych twierdzeń:
"Oszczędność jest - podobnie jak uczciwość - cnotą mizerną i głodującą, odpowiednią jedynie dla niewielkich społeczności poczciwych, cichych ludzi, którzy godzą się na biedowanie, byleby mieć spokój";
"De gustibus non est disputandum jest równie prawdziwe w przenośni, co w dosłownym sensie, a im bardziej ludzie różnią się od siebie kondycją społeczną, majątkiem i sposobem życia, tym mniej są zdolni wzajemnie wydawać sądy o swoich kłopotach i przyjemnościach";
"W moralności jest tak jak w naturze: nie ma w istotach ludzkich nic tak doskonale dobrego, żeby nie mogło komuś w społeczeństwie zaszkodzić, ani też nic tak całkowicie złego, żeby nie mogło okazać się pożyteczne dla jakowejś cząstki stworzenia. Rzeczy bywają więc dobre i złe tylko w odniesieniu do czegoś innego i w zależności od tego, w jakim świetle i w jakim położeniu je umieścimy".
Wszelkiej maści świętoszki (których pełno w każdej epoce),oburzeni na szczerość autora (przypominało to trochę casus Machiavellego) i zarzucający mu skrajną degenerację, byli niezdolni do zrozumienia o co tak właściwie mu chodzi. Rzucali gromy, wzywali wszystkie świętości na pomoc w zwalczaniu bezbożnika, i w starym stylu braterskiej miłości do bliźniego swego - odsądzali go od czci i wiary.
Mandeville niejako przewidział możliwy rozwój wydarzeń, gdyż stwierdził następująco w swej "Bajce": "Ponieważ jednak nic tak dobitnie nie dowodziłoby niesłuszności moich wywodów, jak przyjęcie ich za prawdę przez ogół ludzi, przeto nie oczekuję aprobaty ze strony szerokich rzesz. Nie piszę dla wielu, a życzliwych sobie szukam jedynie wśród owych nielicznych, którzy umieją myśleć abstrakcyjnie i których umysły wznoszą się ponad pospolitość. Choć pokazałem drogę do świeckiej wielkości, przecieżem zawsze bez wahania wolał ścieżkę wiodącą do cnoty", i dalej: "Natomiast człowiek rozumny i mądry, który nie da się oszukać ani zagadać, człowiek o zdolnym i żywym umyśle, umiejący mówić rzeczy cięte i dowcipne chociaż chłoszcze tylko to, co na to zasługuje, człowiek honoru wreszcie, który ani sam nikogo nie znieważa, ani też nie pozwoli się znieważyć - może być szanowany, ale rzadko bywa tak lubiany, jak jego słabszy i mniej utalentowany kolega".
Z serii Biblioteki Klasyków Filozofii jest to bez wątpienia jedna z najlepszych pozycji.

Majstersztyk przewrotności, inteligencji i przenikliwości. Bernard Mandeville raczej nie należy do myślicieli znanych powszechnie, a wielka szkoda. Jego "Bajka o pszczołach" zasługuje bowiem na to, aby być czytaną na równi z co najmniej innymi dziełami wiodących filozofów epoki Oświecenia.
Pozornie nietrudna do sformułowania teza: przywary ludzkie, egoizm i wzajemna...