Gdyby ktoś poczuł niechęć przemożną wobec własnego przyrodzonego europocentryzmu albo gdyby ktoś chciał rozszerzyć swoją świadomość historyczną o niebywałą po prostu perspektywę, to, być może, nie ma dziś lepszego autora niż Jack Goody. Klasyk angielskiej antropologii od lat niestrudzenie tropi i piętnuje pozostałości ideologiczne w naukach historycznych, antropologicznych czy w ogóle humanistycznych po XIX-wiecznym "złotym wieku" Europy, gdy ta panoszyła się po globie butnie i z arogancją. Goody to Anglik i jest to znaczące, jeśli przypomnieć sobie perypetie brytyjskiego imperializmu i kolonializmu: widać, jak jesteśmy już daleko od Alfreda Radcliffe-Browna. Po lekturze książek Goody'ego tracimy grunt pod nogami, grunt urobiony na choćby wieloletniej edukacji szkolnej. Tak oto w "Kradzieży historii" zakwestionowano wyjątkowość "naszych" Greków, oryginalność naszej gospodarki "kapitalistycznej", a miasta, uniwersytety, nawet miłość przyszły ze Wschodu i nie są naszym wynalazkiem...

Nakładem wydawnictwa Czytelnik ukazała się kolejna pozycja brytyjskiego antropologa: "Renesans. Czy tylko jeden?" w tłumaczeniu Ireneusza Kani. Jak tytuł sugeruje, na warsztat został wzięty fenomen włoskiego renesansu i, jak można się domyślać, nie był to jedyny renesans w historiach rozmaitych cywilizacji. Goody za Arnoldem J. Toynbee (choć nie bezkrytycznie) traktuje renesans jako powtarzające się zjawisko, określane przede wszystkim przez płodne kulturowo nawiązanie do przeszłości. Na tym nie koniec podobieństw z dziełami Toynbee: w obu przypadku jesteśmy porażeni ogromem wiedzy autorów i panowaniem nad zebranym faktograficznym bogactwem. Tak też Goody porównuje renesans włoski z Chinami z czasów dynastii Song, z pewnymi zjawiskami z dziejów kultury arabskiej, indyjskiej i żydowskiej. Kto by jednak myślał, że Goody w trakcie swojego wywodu nie omieszkał poczynić znakomitych wycieczek w rejony starożytnych Greków, Neurów z południowego Sudanu czy uwag dotyczących "Orlanda Szalonego" Ariosta i setek innych spraw, ten by się głęboko mylił.

Pomijając liczne możliwe korzyści płynące dla naszej erudycji, której nigdy nie dość nam rozbudowywać, "Renesans" Goody'ego to przede wszystkim kolejny ważny zbiór racji, by przyznać, że żadna z nas awangarda ludzkości, i że uczciwiej byłoby to sobie uświadomić.

Tomasz Wiśniewski