Gdy pojawia się wędrowny cyrk dla mieszkańców miasteczka zaczyna się radosny, wypełniony magią czas. Karawana cyrkowców przyjeżdża zawsze latem. Gasną światła, milknie widownia, kurtyna idzie w górę. Odświętnie ubrana publika niecierpliwe czeka na niezwykłe wydarzenia, wstrzymując oddech. Widzowie przyglądają się artystom z lękiem, ciekawością, ale i sympatią. Zawieszona gdzieś pomiędzy rzeczywistością a fantazją kolorowa galeria bajkowych cyrkowców zaprasza na przedstawienie!

Jest ich jedenaścioro, powstali w wyobraźni Emmanuelle Houdart, znakomitej ilustratorki i malarki. Wśród nich słynna Kobieta z Brodą, Kolos, Liliputki i Siostry Syjamskie. Niektóre wyposażyła w całkiem nowoczesne gadżety. Nasycona paleta barw i zdecydowana kreska uwydatniają charakterystyczne przymioty artystów. Marie Desplechin każdej postaci przydzieliła nietuzinkowy życiorys i nadała imię. Są one i wspaniałe, i straszne, na ilustracjach dziwność splata się z poezją. Choć razem tworzą cyrkową trupę osobliwości, każdy z nich to indywidualność. Byliśmy częścią tej samej rodziny, kimś kto różni się od reszty i komu nie zależy specjalnie na tym, by być jak inni.

To już nie są anonimowi cyrkowcy, zabawiający gawiedź sztuczkami. Galeria fizycznie niedoskonałych, a przez to wyjątkowych postaci jest wzruszająco cudowna. I już po kilku stronach wcale nie wydają się obcy, stają się czytelnikowi bliżsi, bardziej zwyczajni – inność zostaje oswojona. Właściwie czym mieliby się różnić od przeciętnego śmiertelnika? Nimi też targają namiętności, miłość i okrucieństwo, odwaga i tchórzostwo, cynizm i prostoduszność. W cyrku, jak w żadnym innym miejscu, mogą liczyć na chwilę zainteresowania, uwodzić osobliwym urokiem. Jest w tym czułym spojrzeniu autorek „Cyrkowców” głęboki humanitaryzm. Przecież za ułomnością skrywa się człowiek: wytatuowany kolos okazuje się być w głębi duszy romantycznym wrażliwcem.

Zapewne niektórym czytelnikom przypomni się inny cyrk: „Dziwolągi” („Freaks”, amerykański film z 1932 roku). Reżyser Tod Browning zatrudnił w filmowej trupie cyrkowej naturszczyków, ludzi z różnymi (prawdziwymi) fizycznymi deformacjami. Jako cyrkowcy wypadli bardzo przekonująco, ale widz odczuwa niepokój i dyskomfort zdając sobie sprawę, że nie jest to charakteryzacja na potrzeby filmu. Niesamowite postaci wywołują silne emocje, ale idąc do cyrku i kupując bilet płacisz za swój własny strach.

Wracając do książki – tego wielkoformatowego albumu – zachwyćmy się literacko-malarską wizją cyrku, jego surrealistyczną aurą. Narrator, który oprowadza czytelnika po cyrkowym taborze, z subtelnym acz ironicznym poczuciem humoru przedstawi każdego z osobna. Z wrażliwością na drugiego człowieka, dostrzegając charyzmę i przywary artystów, jest znakomitym obserwatorem ludzkiej natury. W jednej z opowieści odnajdziemy pochwałę czytania, gdzie książka staje się najpiękniejszym wyznaniem miłości.

Cyrkowcy mogą się wydawać dziwaczni, ale wprawne oko dostrzeże, że tekst i obraz budują wielowarstwowe portrety. Czyż nie ulegliśmy złudzeniu i daliśmy się wciągnąć w grę, którą prowadzą z czytelnikiem autorki wespół z cyrkowcami? Możemy im wierzyć lub nie, a cyrkowe opowieści interpretować na różne sposoby. Ktoś zachwyci się baśniową aurą taboru, inny dostrzeże w wędrownej mikrospołeczności piękną metaforę ludzkich losów. Cyrk ze swoją differentia specifica nieodmiennie fascynuje i przyciąga, urzeka magia święta i odwieczne czary twoje.1

Magdalena Świtała

*Cytat pochodzi z wiersza Bułata Okudżawy "Cyrk".
Pozostałe cytaty za "Cyrkowcy" Marie Desplechin, Format 2012.