Książka, „Stalin. Twórca i dyktator supermocarstwa”, była drugą książką o Stalinie, którą miałam przyjemność przeczytać. I o ile biografię napisaną przez Montefiore czytałam trochę jak powieść, o tyle monografia Duraczyńskiego, przypomina niezwykle rzetelną pracę na temat dyktatora. Nie opuszczał mnie podziw dla skrupulatności w dociekaniu prawdy, nieuleganie prawdopodobieństwu zdarzeń (które niejednokrotnie miały wiele wersji),tylko dlatego, że powtórzyło je kilka osób. Niezwykła dbałość o prawdę, rzetelność, ostrożność w interpretacji, a jednocześnie ogromna wiedza i niewyobrażalna biblioteka przestudiowanych wnikliwie dokumentów, których kurz czuje się niemal pod palcami, czynią z tej książki niezwykle wiarygodne źródło wiedzy na temat czerwonego cara. Duraczyński zdaje się nie pomijać żadnego, nawet najdrobniejszego szczegółu z życia Stalina, ponieważ doskonale wie, że to z tych drobnych detali powstała niezwykła, choć odrażająca konstrukcja. Ta wiedza uwypukla się w szczególności przy okazji przytaczania rozmaitych prac innych historyków, które autor wnikliwie porównał, sprawdził i przymierzył do reszty żołnierskiego uniformu. W konsekwencji czytelnik otrzymuje logiczne, niepodważalne wnioski, niezaprzeczalne fakty, jeśli udało się je ustalić, lub kilka prawdopodobnych scenariuszy, jeżeli czegoś nie udało się potwierdzić. Nie ma żadnej interpretacji na czucie ani szafowania własnym nieomylnym przeświadczeniem jedynego człowieka, który zna prawdę. I obiektywizm ten oraz niezwykła skromność autora (ale w żadnym razie nie jest to niepewność) wzbudzają ogromny szacunek i podziw.

W książce doskonale widać jak z drobnych ziaren piasku, z pozornie błahych zdarzeń, zbiera się wielka lawina, która pewnego dnia z całą swoją mocą i impetem wtoczy się do Moskwy. Myślę, że zbędnym jest przytaczanie, nawet pokrótce, życiorysu Stalina, w końcu wszyscy wiemy, kim był i co zrobił. Natomiast jeśli ktoś zafascynowany zarówno jego postacią, jak i historią z tamtych lat, szuka rzetelnej relacji, przyczyn, które doprowadziły ludność rosyjską do głodu, do wzajemnego donoszenia, zastraszania, z czystym sumieniem polecam pozycję Eugeniusza Duraczyńskiego. Jeszcze chyba nigdy, w jednej tylko książce, nie znalazłam tak kompetentnego źródła wiedzy na podjęty temat. Myślę, że te siedemset stron jest równowarte kilku półkom w dobrze zaopatrzonej bibliotece.

Zainteresowanym historią, ale niekoniecznie fanom spiskowej teorii dziejów, polecam.

Monika Stocka