Jeśli nawet dziś ta cudownie śmieszna opowiastka z 17. wieku zadziwia, ujmuje, szokuje, a może nawet i obraża czyjeś "uczucia religijne” (choćby obrazem piekła jako miejsca budzącego poczucie humoru),to jak to musiał odbierać czytelnik w ówczesnej Hiszpanii, gdzie Przenajświętsza Inkwizycja – ten cudowny wynalazek Kościoła, bez którego nijak nie mógł się on obyć, skoro miał pozostać sobą – działała wszak najdłużej i z najgorszymi skutkami.

Świadomy zagrożenia de Quevedo – choć w pewien sposób i chroniony jako b. sekretarz króla – pokajał się przed kim trzeba. Zgodził się na ocenzurowanie dzieła i przygotowanie jego nowej edycji, bez wstawek „nieuczciwych wydawców, którzy w gorszący sposób zdeformowali jego niewinne przecież w intencji młodzieńcze figle”. Wypadło zatem wiele, w tym wszystko, co się odnosiło do realiów kościelnych. A była to i tak najniższa cena, którą Autor mógłby zapłacić (jak w starej anegdocie: „Lenin trzymał w ręku brzytwę, ale nie zarezał…).

Sam tekst to arcydzieło 17-wiecznej satyry społecznej i obyczajowej, a zarazem bezpardonowej krytyki ówczesnej rzeczywistości. „Każdy dostał, na co zasłużył” - jak wyjątkowo mądrze jak na siebie powiedział Mikotaj I po premierze „Rewizora”, choć zapomniał, kto stoi na czele rzeczywistości przedstawionej.

Spodoba się każdemu, kto ceni Rabelaisa, „Dekameron” czy inne ucieszne opowieści, a nie zniechęci się bujną barokowa frazą, zgoła niczego wspólnego z Remigiuszem Mrozem czy Blanką Lipińską nie mającą.

Uprzedzam tylko, że dziś tekst jednak razi brakiem „poprawności politycznej” – pełno tu mizoginii, a i antysemityzmu oraz podobnego stosunku do innych ras, kultur i religii niemało. Mimo ostrości widzenia wielu spraw, Autor był jednak nieodrodnym dzieckiem swych czasów i swego miejsca na ziemi.

Moje wydanie, pochodzące jeszcze z 1982 r., gdy jako student historii je czytałem, jest ilustrowane wybitnie tu pasującymi słynnymi grafikami Goyi. Nie wiem, czy jeszcze potem je wznawiano.

Jeśli nawet dziś ta cudownie śmieszna opowiastka z 17. wieku zadziwia, ujmuje, szokuje, a może nawet i obraża czyjeś "uczucia religijne” (choćby obrazem piekła jako miejsca budzącego poczucie humoru),to jak to musiał odbierać czytelnik w ówczesnej Hiszpanii, gdzie Przenajświętsza Inkwizycja – ten cudowny wynalazek Kościoła, bez którego nijak nie mógł się on obyć, skoro...