Pochwała nieokreśloności. Zapiski o myśli i estetyce Chin

Kiedy różnorodne smaki przestają się sobie przeciwstawiać, tworzą jedność w obrębie całości: to nieokreśloność pozwala nam na dotarcie do niezróżnicowanego źródła wszystkich rzeczy; jej neutralność jest wyrazem właściwości przynależnych centrum. Na takim etapie rzeczywistość nie jest już „zablokowana” w swoich poszczególnych odrębnych przejawach. Materialna rzeczywistość staje się przejrzysta, otwarta na transformacje.

Nieokreśloność rzeczy wzywa nas do wewnętrznego oderwania. Ale jest zarazem zaletą moralną, zwłaszcza w naszych relacjach z innymi ludźmi, gdyż to ona jest gwarancją naszej autentyczności, powinna również stanowić podstawę naszej osobowości, bo tylko ona umożliwia współistnienie wszystkich naszych zdolności i pozwala na to, abyśmy mogli wykorzystywać każdą z nich, stosowanie do okoliczności.

Nieokreśloność to punkt wspólny, w którym spotykają się zgodnie wszystkie nurty myśli chińskiej: konfucjanizm, taoizm, buddyzm. Nie traktuje się w nich nieokreśloności w sposób abstrakcyjny, jak przedmiotu badań teoretycznych, ale też nie uważa się, że jest ona czymś niepoznawalnym, dostępnym jedynie mistyce. Także to ją właśnie ukazuje – poprzez surowość ujęcia i zarazem jego bogactwo – sztuka chińska: malarstwo, muzyka, poezja.

Nieokreśloność prowadzi nas do granicy rzeczywistości dostępnej zmysłom, tam, gdzie się ona zaczyna rozmywać, rozpływać: prowadzi nas „poza” ten świat. To przekraczanie nie wiedzie nas jednak do innego świata, w jego metafizycznym wymiarze, świata niedostępnego poznaniu zmysłowemu. Ukazuje nam ona ten tutaj świat (jedyny, jaki istnieje), ale oczyszczony z jego nieprzejrzystości, na nowo pełen możliwości, przeniknięty nieskończoną radością.