Francuscy pomazańcy

Sporo z średniowiecznych archetypów – rycerskość, relacje feudalne, krucjaty – ściśle ‘przylega do’ Francji epoki Kapetyngów. Jeśli do tego dodamy powstanie gotyku, rozkwit monastycyzmu i ostatecznie piękny cykl powieści Druona, to historia Francji od X do XIV wieku stanowi atrakcyjny okres dla historycznej ciekawości. Na początek nie musi to być nawet francuska wielotomowa synteza, ale taka przykładowo panorama podana z perspektywy Albionu. Dwie angielskie mediewistyki Elizabeth Hallam i Judith Everard napisały kompendium dla zainteresowanych Kapetyngami niefrancuskojęzycznych czytelników. „Francja w czasach Kapetyngów 987-1328” to solidnie przeredagowane drugie wydanie pracy, pierwotnie pierwszej autorki. Everard dołożyła w niej elementy czysto polityczne to bardziej społecznej wersji Hallam.

Książka przypomina typowe podręczniki, z przewidywalną strukturą. Stąd dostajemy: wydzielone w paragrafy podsumowania, opisy zjawisk politycznych, zreferowanie działań kolejnych królów, zarys kulturowo-społeczny kolejnych epok. Czytanie jej, jako tekstu ‘do poduszki’, chyba się nie sprawdza. To typowy tekst stanowiący podstawę do pogłębionych studiów, szczególnie że zamieszczono rozbudowaną bibliografię sięgającą źródeł z epoki. Choć mam uwagi do tematyki wyselekcjonowanej do przedyskutowania przez mediewistki (o czym niżej),to bardzo dobrze spisały się w nakreśleniu kluczowych przemian w XII wieku, gdy dynastia okrzepła, Paryż stał się metropolią, a poddani zaczęli formować samorządowe struktury komunalne. Te dziesięć stron (str. 185-196) zasługuje na wyróżnienie. Często wieloaspektowe zwroty historyczne, które pociągają za sobą wzrosty/upadki dynastii i zamęt polityczny, zbywane są hasłami w stylu ‘gospodarka przyspieszyła/wyhamowała, ludność miała więcej/mniej pieniędzy,…’. U Hallam i Everard ten akurat fenomen epoki został dobrze uzasadniony, włącznie z ciekawie zasygnalizowaną ewolucją samoświadomości podwładnych króla. W efekcie tego, szczyt potęgi głównej linii Kapetyngów, przypadający na długie rządy Ludwika IX Świętego, staje się lepiej pojmowalnym następstwem. Przy okazji historyczki nieco urealniły postać tego króla, który jeszcze w opracowaniach z poprzedniego wieku często otaczany był przesadną aurą powagi i czci.

Trochę niedosytów pozostało po lekturze ostatnich partii tekstu, w których Hallam i Everard skupiły się na Filipie IV i jego synach, ‘przeklętych królach’. Walki frakcyjne, fiskalizacja i zadłużenie korony przypisuję im na plus. Jednak uwikłanie kościelne i likwidacja zakonu templariuszy wypadły słabo. Za bardzo nie wiadomo skąd się pojawił Awinion, a wplatanie dynastyczne w Sycylię pozostało w zawieszeniu. Trochę tu autorki poszły na skróty, szczególnie w porównaniu z wcześniejszymi ciekawymi opisami reguły kluniackiej czy powstania zakonów żebrzących. Z kolei całkiem ciekawie i w sposób zachęcający do poszukiwań dalszych lektur o wojnie stuletniej, nakreśliły XIV-wieczny odwrót od centralizacji Francji ku ponownemu wzmocnieniu prowincji.

Bardzo interesująco autorki opisały różnice między północą i południem kraju. Wstępny przegląd kluczowych prowincji (str. 49-92) stanowi ważne wprowadzenie w mechanizmy, które determinowały dynamikę kolejnych dwóch stuleci. Początkowa sakralna i reprezentacyjna rola Kapetyngów uwikłanych w senioralne relacje z książętami terytorialnymi czy baronami, musiała przekształcić się albo w zdegradowanie dynastyczne, albo w umocnienie centralnej władzy. W istocie książka jest próbą odtworzenia kroków podjętych przez Kapetyngów, by uniezależnić się od potężnego wasala angielskiego, nie dać sobie narzucić narracji papieskiej, podporządkować feudałów w prowincjach, stworzyć spójny system zarządzania centralnego i zapewnić trwałość dynastyczną. Moja ostatecznie zaledwie dobra nota, to przede wszystkim wynik dwóch elementów. Po pierwsze, jednak ogólna narracja skupiona jest niemal wyłącznie na klasycznym prześledzeniu faktów z poziomu królewskiego. Niewiele jest opowieści o codzienności życia średniowiecznego miasta czy wsi. Nawet w narracji o samych możnych, szczątkowo autorki piszą o prozie doczesności. Drugi składnik zniechęcający, to natłok przywołanych osób. Przytłaczają i nie sposób wszystkich zapamiętać; tworzą gąszcz tytułów i koligacji odwracający uwagę od zjawisk. Na szczęście rozpisane drzewa genealogiczne i kilka mapek feudalnego patchworku pomagają w poruszaniu się po tekście. Dziękuję również tłumaczom i korektorom merytorycznym, którzy wykazali czujność i w sposób jednoznaczny w przypisach kilkakrotnie zasygnalizowali: ’autorki się mylą’.

Język książki jest niestety suchy i sformalizowany (choć to niekoniecznie obiektywna wada). Nie dało się wyczuć ducha epoki, subtelności fałszerstw opata Sugera czy cynizmu finansowych machinacji Nogareta. Trzy synowe Filipa IV oskarżone w skandalu o cudzołóstwa nie doczekały się ciekawej narracji. Dominują wyliczanka faktów i geopolityczne puzzle. Jedynie podczas czerpania z kluczowych pamiętników Joinville’a, biografa i bliskiego Ludwikowi IX dworzanina, autorki potrafiły stworzyć bardziej krwisty obraz monarchy, moralnie skomplikowanego króla. Z drugiej strony, taka sztywna opowieść może po prostu budować fundamenty do knowań, zawiści i miłości z powieści Druona.

„Francja w czasach Kapetyngów 987-1328” to podobno unikatowy dostępny po polsku tekst w temacie. Jeśli ktoś szuka zawiłości dynastycznych, pokrętnych relacji senioralnych, to będzie zadowolony. Jeśli pyta o przyczyny sukcesu dynastii, która w chwili upadku Karolingów zarządzała niewielkimi obszarami w okolicy Paryża, a od pocz. XIV wieku wpływała na papiestwo epoki awiniońskiej czy rozpoczęła stuletnią wojnę z Anglią, to znajdzie odpowiedzi. Ale zainteresowany popularną ostatnio techniką opowiadania przeszłości w sposób mniej formalny, skupiony na egzystencji różnych warstw społecznych z ich obyczajowością – będzie nieco rozczarowany.

DOBRE z minusem – 7/10

Francuscy pomazańcy

Sporo z średniowiecznych archetypów – rycerskość, relacje feudalne, krucjaty – ściśle ‘przylega do’ Francji epoki Kapetyngów. Jeśli do tego dodamy powstanie gotyku, rozkwit monastycyzmu i ostatecznie piękny cykl powieści Druona, to historia Francji od X do XIV wieku stanowi atrakcyjny okres dla historycznej ciekawości. Na początek nie musi to być nawet...

Czytałem tę książkę bardzo długo. Temat jest ciekawy, tylko książce brakuje werwy. Jak dla mnie jest stanowczo za sucha. Tym niemniej jest to przyjemne wprowadzenie do tematu, bo książka mogłaby być nawet bardziej szczegółowa. Podobały mi się opisy poszczególnych części - Blois, Szampanii etc. Ciekawe są różnice między północą a południem Francji. Północ - bardzo sfeudalizowana, a na południu prawie nie znano lenna i wasalstwa. Początek - X/XI wiek to ograniczone wpływy monarchy, na tle anarchii feudalnej, którą z kolei starał się powstrzymać Kościół. Wprowadzając instytucję Pokoju i Rozejmu Bożego czy nawet poprzez utworzenie zakonów rycerskich. Kościół przejął rolę stróża sprawiedliwości i pokoju. Chyba tylko dzięki temu udała się I krucjata ! Ciekawe, że w 993 roku, synod w Chelles orzekł, że jeśli papież wyda opinię sprzeczną z Pismem Świętym to jest ona nieważna. Również w późniejszym okresie Kościół francuski pozostał w dużej mierze niezależny od papiestwa i swą lojalność wobec króla przenosił nad tą wobec papieża. Warto zwrócić uwagę na ciągłe ekskomuniki królów francuskich. Nie ukrywam, że dla mnie najciekawsze były opisy panowania ostatnich Kapetyngów. Ludwik IX Święty - silny władca, nowatorski prawodawca, troskliwy administrator … Mimo nieudanych krucjat. Zabawny jest opis rywalizacji w pobożności Ludwika IX i władcy Anglii Henryka III. Ludwik ubierał się bez ostentacji, był umiarkowany w jedzeniu i mowie. Co było uważane za niestosowne dla władcy - który powinien wykazywać się pewnym przepychem ? Nie był jednak władcą słabym. Był impulsywny i łatwo wybuchał gniewem. Wbrew wielu poddanym opierał się też na zakonach żebraczych. Z których wywodzili się enqueteurs - kontrolerzy administracji królewskiej. Popierał Inkwizycję, wystrzegał się świeckich pieśni, całował ręce trędowatych :). Swoim zachowaniem zawstydzał wielu duchownych. Może dlatego wysokie podatki jakie nakładał na Kościół nie wywoływały sprzeciwu. Prowadził też spory z papiestwem, np. o ważność ekskomunik. Za jego rządów nastąpił wzrost dobrobytu we Francji. Ciekawe jest porównanie rządów Ludwika z rządami jego wnuka - Filipa IV Pięknego. Ten ostatni na tle dziadka jawi się niemal jak typ Antychrysta, zbliżony do Teodoryka Wielkiego. Filip musiał się zmagać z buntem we Flandrii, na karku miał konflikt z królem Anglii, który sam sprokurował. Dokonywał rozlicznych manipulacji pieniężnych, nakładając też nadzwyczajne podatki. W 1295 roku przeniósł skarb z Le Temple do Luwru. W końcu zaś zerwał sojusz z papiestwem. Z czego papiestwo nie otrząsnęło się do czasów kontrreformacji (pomijam tu drażliwą kwestię krucjat aragońskich). Krytycy twierdzili, że za jego czasów Żydów, templariuszy, chrześcijan rzucano lwom na pożarcie. Po kryzysie z lat 1305-1307 nastąpiła klęska głodu w latach 1315-1317, a wkrótce wybuchła wojna stuletnia. Wraz z nią przyszła czarna śmierć, która w moim mniemaniu jest plagą apokaliptyczną. Ludność Francji z 20 milionów na początku XIV wieku w ciągu stu lat zmniejszyła się o połowę. Książka napisana przez Brytyjki, wydana w 1980 roku - zawiera kilka kuriozalnych błędów.

Czytałem tę książkę bardzo długo. Temat jest ciekawy, tylko książce brakuje werwy. Jak dla mnie jest stanowczo za sucha. Tym niemniej jest to przyjemne wprowadzenie do tematu, bo książka mogłaby być nawet bardziej szczegółowa. Podobały mi się opisy poszczególnych części - Blois, Szampanii etc. Ciekawe są różnice między północą a południem Francji. Północ - bardzo...

Kapitalna książka. W skrócie można by powiedzieć, że jest odpowiedzią na pytanie - jak królowie Francji, dysponując małym skrawkiem ziemi(w XI, XII wieku),uczynili królestwo Francji najbogatszym i najsilniejszym w Europie.
Dobrze zarysowany opis poszczególnych księstw i hrabstw francuskich. Udowodniona, przez autorki, rola dyplomacji i prestiżu w zbudowaniu silnego i scentralizowanego państwa.

Kapitalna książka. W skrócie można by powiedzieć, że jest odpowiedzią na pytanie - jak królowie Francji, dysponując małym skrawkiem ziemi(w XI, XII wieku),uczynili królestwo Francji najbogatszym i najsilniejszym w Europie.
Dobrze zarysowany opis poszczególnych księstw i hrabstw francuskich. Udowodniona, przez autorki, rola dyplomacji i prestiżu w zbudowaniu silnego i...

Po przeszło roku od zakupu sięgnąłem wreszcie po pracę E. Hallam i J. Everard. Mogę złożyć samokrytykę, że tak długo z tym zwlekałem, bowiem książka ta jest bardzo dobrym opracowaniem dziejów Francji za Kapetyngów. Autorkom udało się zachować równowagę między tematyką polityczną a społeczno-gospodarczą. Sporo miejsca poświęcono zwłaszcza dwóm zagadnieniom: relacjom Kapetyngowie-Kościół oraz Kapetyngowie-wielcy wasale królestwa. Mniej miejsca poświęcono na opis wypraw krzyżowych, czy to do Ziemi Świętej czy tych skierowanych przeciw heretykom. Bardzo interesujący jest zwłaszcza rozdział poświęcony rządom świętego Ludwika. Dodatkowym atutem książki jest staranność edycji (nie znalazłem żadnej literówki!) oraz duża ilość map i tabel ułatwiających uważną lekturę. Na minus autorkom trzeba zapisać kilka błędów merytorycznych, które wychwycił i wskazał polski redaktor wydania - dr hab. Jerzy Pysiak. Mimo tych drobnych niedociągnięć (choć J. Pysiak punktuje je naprawdę zawzięcie!) jest to z pewnością bardzo dobra książka, która w przeciwieństwie do wielu opracowań dziejów średniowiecznej Francji nie skupia się tylko na polityce zagranicznej i wojnach.

Tomasz Babnis

Po przeszło roku od zakupu sięgnąłem wreszcie po pracę E. Hallam i J. Everard. Mogę złożyć samokrytykę, że tak długo z tym zwlekałem, bowiem książka ta jest bardzo dobrym opracowaniem dziejów Francji za Kapetyngów. Autorkom udało się zachować równowagę między tematyką polityczną a społeczno-gospodarczą. Sporo miejsca poświęcono zwłaszcza dwóm zagadnieniom: relacjom...