Choć skromność autora każe mu nazywać własne dzieło zapisem wspomnień dotychczas pojawiających się jedynie w rozmowach z przyjaciółmi, to recenzent ma prawo mówić pełnym głosem. I mówi. Książka Józefa Wójcika powstała jako świadectwo jednego człowieka i reprezentacja nieprzebranej rzeszy Mazowszan. Być może takich historii usłyszymy jeszcze wiele - ta, o której mowa dzierży nie tylko palmę pierwszeństwa, ale również laur niebywałej, bo nieużywanej dotąd, literackiej staranności. Opowieści Józefa Wójcika czyta się z niesłabnącym zainteresowaniem, co powodują nie tylko meandry historii, na których tle członkowie jego rodziny dokonują rzeczy niezwykłych i zupełnie pospolitych; czyta się je jednym tchem z uwagi na epicką swadę autora. Dykteryjki mieszają się tu z poważną analizą sytuacji chłopstwa, opowieści o robieniu na złość niemieckim oficerom z poważnymi diagnozami politycznej sytuacji. Trzeba zaznaczyć, że autor stanowczo podkreśla świadomość okupacyjną mazowieckich chłopów, ćwiczoną wcześniej wielokroć przez koło zamachowe historii.

Jeśli wierzyć zapewnieniom Wójcika, nie zależało mu jednak na literaturze, ale właśnie na historii. Dał się skusić namowom przyjaciół, uwierzył, że jego opowieść o faszyzmie, rodzącym się powojennym państwie komunistycznym a także wspomnienia z lat dzieciństwa mogą przydać się dokumentatorom lokalnej historii. Z pewnością jednak nie tylko. To dobry moment, by proklamować ponadlokalny charakter zbioru, by wywieść je - jeśli nie na literacki parnas - to na półkę z napisem: istotne. Ile bowiem mamy dzieł, które mówią o mazowieckich trudnościach z obroną tożsamości w czasie II wojny światowej? A ile takich, które mówiąc o polskiej wsi, nie skupiają się jedynie na kwestiach żydowskich? Być może teraz, w ogniu dyskusji o zachowaniach polaków na prowincji spowodowanej książką Jana Tomasza Grossa jest dobry moment, by rozszerzyć pole obserwacji i o tę kwestię? O kwestię bohaterskiej obrony polskości w miejscach, gdzie Niemcy czują się od początku wyraźnie u siebie, czyli na przykład w powiecie makowskim? Nie można wszak mówić o zachowaniach chłopów pod okupacją jedynie z lupą przypatrując się okolicom Treblinki...

Być może jest jednak tak, że recenzent jest zbyt zachłanny, że buduje swe teorie co do funkcji poznawczych dzieła nazbyt ambitnie, że wyobraża sobie, że książki wciąż mogą zaznaczać się w dyskursie publicznym nawet jeśli nie noszą na okładce znanych nazwisk. Nawet jeśli kreślę plany niedosiężne, to jednak pozostanę przy swoim zdaniu. Państwu polecam wyrobienie sobie własnego. Zapewniam, że materiału do refleksji po lekturze „Wspomnień o latach, które dawno minęły” nie zabraknie.