Zbiorek opowiadań "Nocna dorożka" autorstwa Vlady Uroševića - urodzonego w 1934 roku w Skopje, macedońskiego pisarza, poety, eseisty, krytyka literatury i sztuki - wpadł mi w ręce zupełnym przypadkiem. Będący w posiadaniu książki znajomy pewnego dnia wręczył mi ją, mówiąc przy tym: "Myślę, że tego jeszcze nie poznałeś. Spróbuj, warto, bo to coś innego". Odpowiedź na pytanie o pochodzenie autora (Urošević przyszedł na świat w byłej Jugosławii) wywołała we mnie raczej pozytywne skojarzenia kulturowe. Tak więc spróbowałem. I nie żałuję.

Urošević upodobał sobie krótkie formy literackie i z tego, co udało mi się dowiedzieć na nich oparł swoje beletrystyczne dokonania. "Nocna dorożka" składa się z dwudziestu opowiadań, w większości z narracją pierwszoosobową, dość mocno osadzonych w kontekście historycznym. Przez to zbiór zyskuje wydźwięk dydaktyczny. Urošević rysuje obraz powojennej Jugosławii i portretuje ówczesne społeczeństwo, ludzi, między którymi prawdopodobnie żył i dorastał. Nie dotarłem do potwierdzających takie przypuszczenia źródeł, mniemam jednak, że w niejedno opowiadanie autor wplótł wątki biograficzne.

Konterfekt to jednak specyficzny. Urošević głównymi bohaterami swoich historii czyni bowiem albo kilkunastolatka, albo mężczyznę w średnim wieku, lecz o cechach autsajdera. Panorama ludzi i miejsc jest przez to jakby zamglona, oglądana przez zabrudzoną szybę lub dziurkę od klucza; pełno w niej osób nazwanych, ale niby bez twarzy, swego rodzaju widm, cieni. Protagoniści miotają się w tym onirycznym świecie, "płynnej" rzeczywistości. A autor wrzuca ich jeszcze w wir dziwacznych wydarzeń (części z nich zapewne na podbudowie miejscowych legend, tradycyjnych przesądów czy ludowych wierzeń). Zszargana prowincja i miasta w powijakach potrafią "mistycznie zakręcić". W opowiadaniach Uroševića czas traci swoje właściwości, efekt "déja vu" nabiera pełni znaczenia, a tajemnica jest pełnoprawnym bohaterem.

Mimo powtarzalności motywów i wtórności wniosków, opowiadania z "Nocnej dorożki" pozostają z czytającym po lekturze. Są wśród nich lepsze i gorsze (do wyróżniających się zaliczyłbym wszystkie z rozdziału "Moja krewna Emilia" oraz m.in. "Zdjęcie", "Sezon wyścigów rowerowych", "Wakacyjna przygoda", "Opowiadanie o mieście"), lecz praktycznie każde jest jak mała, ale odczuwalna zadra w pamięci czytelnika. Prosto acz obficie napisane przenikają nieomal namacalną aurą tajemniczości, niewytłumaczalności, mistycyzmu. Czasem są jak realistyczny sen, kiedy indziej jak spojrzenie załzawionych oczu. Frapujące.

Zachęcam do zapoznania się, jeśli traficie na tę dwustustronicową książeczkę w jakimś antykwariacie. A rekomendacją niech będą przywołane słowa mojego znajomego: "warto, bo to coś innego".

Zbiorek opowiadań "Nocna dorożka" autorstwa Vlady Uroševića - urodzonego w 1934 roku w Skopje, macedońskiego pisarza, poety, eseisty, krytyka literatury i sztuki - wpadł mi w ręce zupełnym przypadkiem. Będący w posiadaniu książki znajomy pewnego dnia wręczył mi ją, mówiąc przy tym: "Myślę, że tego jeszcze nie poznałeś. Spróbuj, warto, bo to coś innego". Odpowiedź na...