Na epokę kolonialną spoglądano przez różowe okulary...
Owszem, kolonista pracował ciężko: prześladowany przed wyjazdem w swoim własnym kraju, przybył zamieszkać tam gdzie Bóg go zaprowadził. Zamierzał uprawiać ziemię, wzrastać i rozmnażać się, ale "musiał bronić się przed napastnikami". Jakże wielka była chwała zdobywcy, jakże zasługiwały na uznanie jego cierpienia!

Dziś ton zmienił się przyszedł czas na nieczyste sumienie. Przed trybunałem historii staja po kolei straszliwe zbrodnie handlu niewolnikami, tragiczny bilans robót przymusowych i cóż jeszcze ? Tak wiec jako ostateczny przejaw pychy europejska tradycja historyczna pozostawiła sobie ostatni przywilej, mówić źle o własnych występkach, samemu je oceniać z niezrównaną bezkompromisowością.

Tymczasem ta śmiałość budzi wątpliwości. Owi Annamici,Murzyni i Arabowie, też odgrywali pewną rolę.
Wypada udzielić im głosu. ponieważ jeśli przypominają sobie zbrodnie o których mowa, wspominają także ze wzruszeniem swojego nauczyciela i swego tubiba, malarię, i białych ojców. To także była kolonizacja. Podobnie walka o niepodległość, nie była tylko "dekolonizacją" .