Ostatni tom tetralogii jest finałem co się zowie – doskonale podsumowuje wszystko to, co do tej pory Ali Smith napisała w ramach cyklu. I to, co zaskakujące, nie tylko pod kątem znaczeń i problematyki, bo pod tym względem poprzednie trzy powieści także były bardzo spójne, ale także fabuły. Okazuje się, że szkocka pisarka miała dokładnie rozpisany plan, który konsekwentnie, aczkolwiek niemal potajemnie rozwijała, aby w czwartej części ujawnić go w pełnej krasie. „Pory roku” nie skrywają sekretów typowych dla oper mydlanych, nawet w bardziej wyrafinowanej wersji rodem z „Końca dnia” Billa Clegga, nie ma tu wielkich rewolucji ani kontrowersji, ale luźne splecenie wątków bohaterów wszystkich poprzednich części niesie sporo czytelniczej satysfakcji.

Ani o jotę nie różni się „Lato” od poprzednich powieści tym, że jest literaturą równie zaangażowaną. Tematy w pewien sposób rotują, co oczywiste w przypadku cyklu powstającego na przestrzeni kilku lat: raz w centrum jest brexit, innym razem kryzys uchodźczy czy klimatyczny, w końcu globalna pandemia – ale wypowiedzi autorki składają się w jedną spójną i kompleksową opowieść o teraźniejszości rozdzieranej przez problemy społeczne i polityczne o tak wysokiej intensywności, że wpływają na życie osób, które nie są nimi bezpośrednio zainteresowane. Smith, jak każdy, przedstawia problemy i nadaje im priorytety z pewnej perspektywy (na przykład bardzo dużo miejsca poświęca wspomnianemu już brexitowi czy historii ruchów migracyjnych, kiedy właściwie nie odnosi się do ewoluującego na przestrzeni lat społecznego stosunku do płciowości i seksualności), ale nieuczciwie byłoby oczekiwać od jakiegokolwiek twórcy, że będzie w stanie zająć się każdą możliwą kwestią w sposób, cokolwiek to znaczy, obiektywny. „Pory roku” poruszają pewne zagadnienia, a artystyczne stanowisko autorki w każdym właściwie wypadku opiera się przede wszystkim na empatii – to sam rdzeń tego, czego powinniśmy oczekiwać po literaturze zaangażowanej.

Nie żałuję, drodzy Państwo, że „Lato” jest ostatnim tomem tetralogii, mimo że ta bardzo mi się podobała. Uważam po prostu, iż Ali Smith powiedziała, co miało być powiedziane w ramach tego cyklu i zakończyła go w świetnym stylu: z bodaj najżywszą dotychczas fabułą, z jednym z najbardziej fascynujących bohaterów całej serii na pierwszym planie, z kolejną dawką smutnej refleksji doprawionej odrobiną nadziei. „Pory roku” to po prostu bardzo dobry cykl, a ostatni tom to satysfakcjonująca kropka nad i.

Bartosz Szczyżański