Przypadający 29 października Dzień Internetu upamiętnia wysłanie pierwszej wiadomości pomiędzy dwoma oddalonymi od siebie komputerami. Właśnie tego dnia 1969 roku profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles (UCLA) Leonard Kleinrock połączył się za pośrednictwem uniwersyteckiej sieci ARPANET (protoplasta dzisiejszego Internetu) ze swoim studentem, Charlesem Klinem. Pierwszą wiadomością miało być słowo „login”, lecz system zawiesił się podczas wpisywania litery „g”. Stąd pierwszym, oficjalnie przesłanym za pośrednictwem sieci komputerowej komunikatem było „lo”. Projekt był finansowany przez amerykański Departament Obrony, były to w końcu czasy Zimnej Wojny, już po wysłaniu przez ZSRR na orbitę okołoziemską Sputnika i lądowaniu Neila Armstronga na księżycu. Każdy większy projekt uniwersytecki dotyczący nowych technologii był w Stanach Zjednoczonych pod nadzorem wojska. Dopiero w 1991 roku został zniesiony zakaz korzystania z Internetu w celach komercyjnych i reklamowych, dzięki czemu sieć mogła się swobodnie rozwijać; wtedy wykroczyła poza Stany Zjednoczone, powstały pierwsze graficzne przeglądarki i duże serwisy informacyjne. Internet zaczął stawać się takim, jakim go znamy dzisiaj.

Poniższe zestawienie pokazuje, że myśląc o Internecie, warto pamiętać nie tylko o geniuszach (oraz geniuszkach) informatyki i stworzonych przez nich technologii. Coś dla siebie znajdą również ci, którzy na Internet patrzą z socjologicznego punktu widzenia.

Łyk historii

„Innowatorzy”, Walter Isaacson (wyd. Insignis)

Ada Lovelace, Alan Turing, Doug Engelbart, Bill Gates i Larry Page. Przez książkę Issacsona przewijają się nazwiska wszystkich tych, którym możemy zawdzięczać kształt dzisiejszych technologii. W końcu jak wyglądałyby dzisiejsze komputery, gdyby nie umysłu Alana Turinga, jednego z twórców informatyki? Czy gdyby Bill Gates nie stworzył Microsoftu, komputery osobiste trafiłyby tak szybko i na masową skalę do domów zwykłych ludzi? I czy potrafimy sobie wyobrazić dzisiejszy świat bez wyszukiwarki Google?

Książka Isaacsona jest nie tylko historią cyfrowej rewolucji, lecz także jedyną w swoim rodzaju lekcją o innowacji. Jakie talenty i zdolności sprawiły, że niektórzy wynalazcy i przedsiębiorcy swoimi wizjami tak silnie wpłynęli na świat? Co wyzwoliło w nich pokłady kreatywności? Dlaczego udało się właśnie im? Walter Isaacson pisze o ludziach, którym zawdzięczamy nadejście i rozkwit ery informacji i cyfrowego świata. Ludziach, którzy zmienili świat.

„Pionierki Internetu”, Claire L. Evans (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Wbrew obiegowej opinii, technologowie i informatycy to nie tylko mężczyźni. Bez kobiet nie byłoby Internetu! To one położyły podwaliny pod nowoczesną informatykę. Jak pisaliśmy w artykule dotyczącym książki Evans:

„Pionierki Internetu” to pean na cześć kobiet, które skonstruowały płytę główną i inne niezbędne części komputera. To zbiór wciągających esejów o życiu mało znanych matematyczek, wynalazczyń i cyberaktywistek. Napisana z ogromnym poczuciem humoru książka Evans nie tylko odkrywa przed nami nieznane dotąd kobiece oblicze historii Internetu, lecz także przedstawia swoje bohaterki jako wzór kompetentnych, nieustępliwych i niezależnych kobiet na miarę XXI wieku.

Wizjonerzy XX wieku

„Człowiek, który wynalazł internet. Biografia Paula Barana”, Wojciech Orliński (wyd. Agora)

Pierwszą sieć komputerową stworzono według pomysłu, na który wpadł urodzony w polskim Grodnie amerykański inżynier żydowskiego pochodzenia. Wojciech Orliński przybliża nieco zapomnianą postać XX-wiecznego wizjonera Paula Barana. Człowieka, który pracował przy konstrukcji pierwszego komercyjnego komputera UNIVAC, pierwszej rakiety typu „cruise missile” i przy narodzinach technologii Hi-Fi. W swoim referacie „Marketing w roku 2000”  (wygłoszonym w roku 1968!) Baran przewidział działalność sklepów internetowych, a także kryzys w marketingu i związane z nim przenoszenie budżetów promocyjnych wielkich korporacji. Uważał również, że dzięki wynalazkowi telekonferencji firmy będą mogły znacznie ograniczyć wydatki związane z podróżami i delegacjami. Dzisiaj, w dobie pandemii koronawirusa, chyba nikogo nie trzeba przekonywać, że miał rację.

„Steve Jobs”, Walter Isaacson (wyd. Insignis)

Głośna biografia człowieka, który zmienił świat technologii. To Jobsowi możemy zawdzięczać postawienie na prostotę użytkowania i jakość projektowania. Ktoś jeszcze pamięta, jak topornie wyglądały pierwsze telefony komórkowe z początku lat 90. ubiegłego wieku? Sprzedaż aparatów marki iPhone doprowadziła do prawdziwej rewolucji w świecie telefonii komórkowej i urządzeń mobilnych.

„Steve Jobs” to książka opierająca się na ponad czterdziestu rozmowach autora z Jobsem, przeprowadzonych w ciągu dwóch lat, a także na wywiadach z ponad setką osób: członkami rodziny, przyjaciółmi, przeciwnikami, konkurentami i kolegami Jobsa. Wspomniany już wyżej w zestawieniu Walter Isaacson spisał wciągającą opowieść o pełnym wzlotów i upadków życiu oraz płomiennej osobowości twórczego przedsiębiorcy, którego wykraczająca poza wszelkie schematy pasja i perfekcjonizm zrewolucjonizowały sześć branż: komputery osobiste, filmy animowane, muzykę, telefony, tablety i publikacje cyfrowe.

Internet jako społeczność

„Sieci oburzenia i nadziei. Ruchy społeczne w erze Internetu”, Manuel Castells (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Manuel Castells, jeden z najczęściej cytowanych światowych naukowców z dziedziny nauk społecznych, autor „Galaktyki Internetu”, wydał książkę, w której opisał pełne niepokojów społecznych lata 2011-2012. Castells zauważa, że był to pierwszy w historii świata czas, gdy Internet zmieniał reguły gry i stawał się podstawowym narzędziem komunikacji; tak pomiędzy uczestnikami demonstracji, jako najszybszy sposób rozmowy i wzajemnego zwoływania się i ostrzegania, jak i jako forum wymiany myśli i poglądów, już nie tylko akademickie, ale ogólnoświatowe. Castells, wykorzystując wypracowane przez siebie narzędzia analityczne, krytycznie przygląda się owym wystąpieniom, odbywającym się z jednej strony w autonomicznej przestrzeni internetu, z drugiej zaś na placach i głównych ulicach miast. Ich cechą charakterystyczną było wykorzystanie nowych (wówczas) środków komunikacji, takich jak portale społecznościowe. Na książkę Castellsa warto zwrócić uwagę zwłaszcza dzisiaj: po tych niespełna 10 latach, zjawiska, o których pisał hiszpański badacz, są jedną z najważniejszych składowych protestów, ruchów społecznych i demonstracji na całym świecie, także w Polsce.

„Wszyscy jesteśmy cyborgami. Jak internet zmienił Polskę”, Michał R. Wiśniewski (wyd. Czarne)

O Polsce, o tym, jak zmienił się nasz kraj pod wpływem Internetu, Michał R. Wiśniewski napisał książkę reporterską. Miłość, polityka, kultura, media – globalna sieć odmieniła wszystko. Internet stał się miejscem, w którym żyjemy, bawimy się, kochamy, walczymy i nienawidzimy. Czytamy fake newsy, tweetujemy, share’ujemy kontent, lajkujemy… Stanowimy konglomerat umysłów, ciał i maszyn.

Wiśniewski uważa, że wszyscy jesteśmy cyborgami. Stanowimy jedno wielkie ciało, zbiorowy umysł połączony światłowodami. Czy naprawdę jest aż tak źle?

Ciemna strona Internetu

„Nie krzycz”, Marcel Moss (wyd. Filia)

Powieść Marcela Mossa to pierwsza w naszym zestawieniu książka beletrystyczna. Thriller tego autora, tak jak i całą „Trylogię hejterską”, warto odczytywać jako książkę z drugim dnem. Jest to nie tylko wciągająca historia sensacyjna, ale również obraz mechanizmów, którymi rządzi się sieć. Opłacani hejterzy naprawdę istnieją: są anonimowi, pracują w dużych grupach, czyli tak zwanych farmach, których głównym zadaniem jest wpisywanie setek szkalujących komentarzy na przeciwników politycznych, społecznych czy gospodarczych. Używają rozmaitych platform społecznościowych, począwszy od Facebooka i Twittera, a kończąc na komentarzach pod największymi portalami internetowymi. Ich celem jest podsycanie konfliktu społecznego. A co najważniejsze, nie są już tylko ciekawostką z pogranicza marketingu internetowego i public relations, a realnym (chociaż sieciowym) narzędziem uprawiania polityki, wygrywania wyborów i dezinformacji. Powieść Mossa warto przeczytać by dowiedzieć się, jak działają mechanizmy, dzięki którym ta ciemna i anonimowa strona Internetu zyskuje na coraz większym znaczeniu geopolitycznym.

„50 twarzy Tindera”, Joanna Jędrusik (wyd. Krytyka Polityczna)

Reportaż uczestniczący Joanny Jędrusik. Po rozwodzie z mężem autorka rzuciła się w wir tinderowych randek. Swoje przygody opisywała najpierw na stronie facebookowej, a następnie spisała w formie książki. Jak sama pisze: „Szukasz sensu na jedną noc? A może seksu na całe życie? Polizwiązku z kilkoma fajnymi osobami? Stałej, monogamicznej relacji? Dalej nie możesz znaleźć miłości? A może była, ale się skończyła? Na Tinderze możesz znaleźć to wszystko, a nawet więcej”.

W książce Jędrusik czasem jest śmiesznie, czasem przykro. Jak to w życiu: nie wszystkie randki się udają tak, jak sobie zaplanowaliśmy. Z publikacji wyłania się smutna konstatacja, że Internet i aplikacje randkowe nie są idealnym rozwiązaniem do szukania miłości na całe życie. Smutna o tyle, że w coraz bardziej izolujących się społecznościach tych możliwości innych niż zapośredniczone Internetowo zaczyna brakować.

„Brotopia”, Emily Chang (Wydawnictwo Jackfruit)

Dlaczego w Dolinie Krzemowej jest tak mało kobiet? Odpowiada na to pytanie dziennikarka ekonomiczna Emily Chang, która stara się też zrozumieć, dlaczego w XXI-wieku i w technologicznej kolebce świata wciąż silne są uprzedzenia i stereotypy na temat płci. Portretując najważniejsze menedżerki Doliny Kremowej, pracujące w światowych korporacjach, czyli Sheryl Sandberg (Facebook), Susan Wojcicki (YouTube), Marissa Mayer (Yahoo!) i Susan Fowler (Uber) Chang nie ucieka od pytań o seksizm i o horror kobiet, zgotowany im przez mężczyzn. Spotkania w klubach ze striptizem, typowe „męskie rozrywki” czy chociażby nieuwzględnianie urlopów macierzyńskich to przykłady, z czym świetnie wykształcone i pracujące w spółkach technologicznych kobiety muszą się stykać na co dzień.

Czy Internet spowoduje zakończenie świata, jaki znamy?

„Po piśmie”, Jacek Dukaj (Wydawnictwo Literackie)

Jacek Dukaj wieszczy koniec świata. Koniec świata opartego na piśmie. Przez ostatnich kilka tysięcy lat pismo, książki i biblioteki były nośnikami i skarbnicami wiedzy. Technologia pisma stworzyła cywilizację człowieka. Myślenie pismem oznacza myślenie symbolami, ideami i kategoriami. Daje bezpośredni dostęp do wnętrza innych: ich emocji, przeżyć i poczucia „ja”. Wyniósłszy tę umiejętność na wyżyny sztuki, w istocie tworzy nasze życie duchowe. Według Dukaja ten czas już się kończy. Nie notujemy, a fotografujemy, nie wyrażamy sprzeciwu pisząc artykuł lub list, tylko nagrywając film na media społecznościowe. Kolejne technologie bezpośredniego transferu przeżyć – od fonografu do telewizji, internetu i virtual reality – wyprowadzają nas z domeny pisma. Stopniowo, niezauważalnie odzwyczajamy się od człowieka, jakiego znaliśmy z literatury – od podmiotowego „ja”. Jak pisze Dukaj:

Internet zmienia nie tylko nasze sposoby postrzegania, ale także nas samych. Książki pozwalają to zrozumieć. Jakie inne publikacje dotyczące Internetu możecie polecić?

Fotografia otwierająca: Tranmautritam / Pexels

[aj]