A serię artykułów o tłumaczeniach poproszę! Skończył się dawno temu kurs pisania Remigiusza Mroza i brakuje jakiegoś ciekawego cyklu, na którego odcinki można byłoby czekać, który zawsze czytałoby się z przyjemnością, który dawałby pewną gwarancję ciekawego tematu i fajnej rozrywki. Bo te wszystkie aktualności czy inne teksty publicystyczne to czasem są interesujące, ale chyba częściej takie byle jakie i o niczym - otwieram, żeby zobaczyć o czym, ale jakoś nie czuję do nich pociągu, za często zamiast zapewnić rozrywkę intelektualną zwyczajnie mnie nudzą.

Poproszę więcej tekstów na poziomie zbliżonym do tego tutaj, tylko błagam, nie wszystkie o Małym Księciu - fajna książka, ale są i inne, a mi daleko do aż takiego uwielbienia jakiegokolwiek dzieła, jakie Róża_Bzowa przejawia wobec tej jakże króciutkiej książeczki. Różo: podziwiam taką pasję, ale chyba nigdy nie zrozumiem!

A serię artykułów o tłumaczeniach poproszę! Skończył się dawno temu kurs pisania Remigiusza Mroza i brakuje jakiegoś ciekawego cyklu, na którego odcinki można byłoby czekać, który zawsze czytałoby się z przyjemnością, który dawałby pewną gwarancję ciekawego tematu i fajnej rozrywki. Bo te wszystkie aktualności czy inne teksty publicystyczne to czasem są interesujące, ale...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

2. Wieloznaczności. Znów dwie możliwości:

a) Tłumacz zawęża wyrażenie w oryginale wieloznaczne do jednego tylko znaczenia. Autor po to napisał wieloznacznie, żeby czytelnik miał problem, żeby się głowił. Albo żeby przeczytał nie myśląc, wytworzył sobie w głowie jakiś najprostszy, najoczywistszy, najdosłowniejszy obraz i tego się trzymał. A potem autor w kluczowym momencie go zaskoczy! I jeszcze będzie się śmiał: przecież to napisałem, trzeba było czytać uważniej!
Wiem, że tłumaczenie takich wyrażeń, zdań, sytuacji jest trudne. Cholernie trudne, czasem niemożliwe. A ja jeszcze chciałabym wierności. W najgorszych przypadkach, gdy już nic nie da się zrobić, przełknę nawet przypis i podanie wszystkich możliwości - trudno, nie dane mi będzie przemknąć bez zastanowienia, od razu skumam, że coś w tym miejscu jest ważne, ale chociaż pojmę trudności bohaterów.
Ale obcięcie możliwości do tej “słusznej”, podczas gdy bohaterowie zasugerowali się jakąś inną i podążają błędnym tropem, to tragedia. Niewiele zresztą lepiej jest, kiedy dostaniemy to tak, jak bohaterowie zrozumieli - wtedy co prawda rozumiemy ich zachowanie, idziemy wraz z nimi, ale nie mamy szans ich wyprzedzić, bo od informacji, od których ich oddziela wyłącznie ich ignorancja czy nieuwaga, nas tłumacz odciął całkowicie. I nie zawsze się do tego przyzna, nie zawsze wytłumaczy nawet wtedy, gdy już bohaterowie odkryją prawdę.
Tłumaczenie to trudna sztuka. Ale czasem, niestety zdecydowanie za często, tzw. tłumacze zwyczajnie olewają sprawę, piszą byle co nie pamiętając o kontekście, nie czytają swoich wypocin po skończeniu. Czasem czytając tłumaczenie nie tylko widzę, że coś jest nie tak. Widzę co było w oryginale. I w dziewięciu przypadkach na dziesięć potrafię bez większego wysiłku wymyślić takie tłumaczenie, które zachowa pierwotną wieloznaczność. Dlaczego tak wielu nie chce poświęcić choć chwili na myślenie?

b) Tekst pierwotnie jednoznaczny tłumacz przekształca w wieloznaczny. Dziwne? Trudne do wyobrażenia? Myślicie, że kontekst załatwi sprawę? Że jak się chce, to zawsze można zrozumieć?

Jest taka scena w pewnej książce, która strasznie mnie dręczy i jak kiedyś wpadnie mi w ręce oryginał, to na pewno ją znajdę i zobaczę, co autor tam napisał. Bo nie wyobrażam sobie, by tam było wieloznaczne. Chyba że po prostu nie znam odpowiednich słów.
Nie podam tytułu, żeby nie spoilerować, ale opiszę trochę sytuację:

Brat i siostra spotykają się po długiej rozłące i ona wygłasza taką kwestię “Straciłam ją”. Wiemy, że chodzi o ich młodszą siostrę, to jest oczywiste. Ale o które znaczenie tego “straciłam” może chodzić? W języku polskim stracić kogoś można na wiele sposobów:
Tracimy przyjaciela, osobę bliską, wtedy, kiedy się na nas pogniewa, obrazi, przestanie chcieć nas znać. Kiedy czymś naprawdę poważnym podpadniemy.
Tracimy towarzysza (życia, zabaw, broni), gdy go w jakiś sposób zgubimy, utracimy kontakt. Przeprowadzi się, my zgubimy adres. Znajdzie nowe towarzystwo i przestanie mieć dla nas czas. Zaginie lub zginie.
I wreszcie możemy kogoś stracić, czyli zabić, wykonać wyrok.
I wiecie co? W tej scenie każda z odpowiedzi może być tą prawdziwą! A ja bym chciała wiedzieć, o czym bohaterka mówi, co sama wie na ten temat. I jak to zrozumiał jej brat?

Bo prawda jest taka, że starsza siostra najpierw straciła zaufanie i miłość młodszej, bardzo poważnie ją zawiodła.
W następnej kolejności utraciła kontakt z osobą, która na jej polecenie miała nad młodszą czuwać, oboje zaginęli, wedle wiedzy starszej mogli nawet zginąć.
I wreszcie na koniec starsza siostra wydaje wyrok i wykonuje egzekucję na zamaskowanej buntowniczce, o której nie wie, że to zaginiona siostra (młodszą w ostatniej chwili opuszcza zdecydowanie i ani nie podejmuje walki, ani nie odsłania twarzy, by dać się rozpoznać).

I moje wątpliwości dotyczą tego, czy starsza siostra wie, czy domyśliła się jakoś (dostała w pewnym momencie wiarygodną informację, że ta druga na pewno nie żyje, ale bez szczegółów), że zabiła młodszą? Czy przyznaje się bratu do siostrobójstwa, czy “tylko” do tego, że zawiodła jako siostra i opiekunka?
I jak brat to rozumie? Jak może to rozumieć? Jak to pasuje do jego dotychczasowej wiedzy?

2. Wieloznaczności. Znów dwie możliwości:

a) Tłumacz zawęża wyrażenie w oryginale wieloznaczne do jednego tylko znaczenia. Autor po to napisał wieloznacznie, żeby czytelnik miał problem, żeby się głowił. Albo żeby przeczytał nie myśląc, wytworzył sobie w głowie jakiś najprostszy, najoczywistszy, najdosłowniejszy obraz i tego się trzymał. A potem autor w kluczowym momencie...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

Ktoś powie, że w takim razie nie mam prawa czepiać się niesławnych tłumaczeń pana Łozińskiego?
A mam prawo!

"Diuna": fantastyka to jest, ale świat nie jest kompletnie od naszego oderwany, to cholernie daleka, ale jednak "nasza" przyszłość. Są tam wzmianki o przeszłości, nieco "naszej" historii, odniesienia do dzisiejszych kultur i, oczywiście, języków. Dość dobrze wiadomo, że tamtejszy język wspólny (jak się zwał?) wywodzi się z chyba angielskiego mocno zanieczyszczonego masą innych języków ziemskich, źródeł pozostałych języków nie pamiętam, ale chyba też były wspomniane. Wedle moich zasad przedstawionych powyżej "Diuna" podpada w większej części pod punkt 'a' (nazwy własne!) i tylko częściowo można, choć nie trzeba, podciągnąć ją pod punkt 'b' (nazwy pospolite, zwłaszcza nazwy nie wynalezionych jeszcze przez nas urządzeń - te nazwy coś znaczą, określają przedmiot w sposób powiązany z jego funkcją czy sposobem działania, zostały wymyślone w powszechnie zrozumiałym w danym świecie języku i autor albo dopilnował, by te akurat słowa mimo upływu tysiącleci wciąż były zrozumiałe dla anglojęzycznego czytelnika, albo wręcz “przetłumaczył” je dla niego na neologizmy angielskie - zależnie od interpretacji jego intencji w tym zakresie tłumacz ma dwa wyjścia: w pierwszym przypadku uznać brzmienie nazw za integralną część świata i pozostawić je bez zmian, ewentualnie dać jakiś przypis etymologiczny, w drugim pójść śladem autora i jak on “tłumaczył” na angielski, tak przetłumaczyć na język kolejnych czytelników.

"Władca Pierścieni": sytuacja trochę bardziej niejasna, ale... Autor, zaczynając "Hobbita", umieszcza ten świat w jakiejś odległej i lekko baśniowej, ale jednak przeszłości świata naszego, konkretnie gdzieś w przeszłości Brytanii. Powiązań z podaniami kultur wpływających na świat brytyjski jest tam od groma! To chyba głównie opowieści germańskie, ale widać też wpływy starożytnych Grecji i Rzymu, sporo kultury chrześcijańskiej od starożytności po co najmniej średniowiecze, pewnie coś celtyckiego by się znalazło, a i chyba niejedno, czego, choćbym chciała, i tak nie rozpoznam. I mimo późniejszego oderwania szerszej wizji Autora od ziemskich lokalizacji, nie została ona ani trochę oderwana od podłoża kulturowego i, przede wszystkim, językowego. Bo Mistrz był językoznawcą! Jakiekolwiek tłumaczenie tego, co wymyślone i napisane w językach przez niego stworzonych, jest spłyceniem, okrojeniem przekazu! Jak można wiele języków sprowadzić do jednego? Jakby tłumacz bardzo chciał wszystko przetłumaczyć i poważnie się do tego przyłożył, to powinien wymyślić całą całkiem nową rodzinę języków. Nawet nie rodzinę, wiele rodzin. I jak języki tolkienowskie opierają się na germańskich, romańskich, celtyckich, ugrofińskich i pojęcia nie mam jakich jeszcze, to taki tłumacz też musiałby daleko wykroczyć poza polski i języki słowiańskie. Tylko z czego mógłby jeszcze czerpać? Bo jak sięgnie do np. Afryki, to jaki tu cel przy tłumaczeniu na polski? Przybliżanie czegoś polskiemu odbiorcy? Toż języki tolkienowskie, w znaczącej części bazujące na pochodnych praindoeuropejskiego, na pewno są bliższe naszemu czytelnikowi niż jakiekolwiek twory z innych kontynentów! I dla tych, nie innych, powodów pan Łoziński może się ze swoim słowotwórstwem schować!

Ktoś powie, że w takim razie nie mam prawa czepiać się niesławnych tłumaczeń pana Łozińskiego?
A mam prawo!

"Diuna": fantastyka to jest, ale świat nie jest kompletnie od naszego oderwany, to cholernie daleka, ale jednak "nasza" przyszłość. Są tam wzmianki o przeszłości, nieco "naszej" historii, odniesienia do dzisiejszych kultur i, oczywiście, języków. Dość dobrze wiadomo,...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

W tłumaczeniach irytuje mnie wiele rzeczy, ale wkurzają dwie.

1. Imiona i inne nazwy własne, wszelkie zmiany dotyczące realiów. Wyróżniam tu dwie kategorie:

a) Akcja dzieje się w bardziej lub mniej normalnej rzeczywistości, bohaterowie pochodzą z naszego świata, mają określoną przez autora lub względnie domyślną narodowość, posługują się określonym językiem, itd. W takiej sytuacji nie znoszę służącej Rózi (Betty!) mieszkającej w Anglii, nawet Elka (Elżbieta = Elizabeth = Betty) by mnie irytowała, ale Rózia to już kompletne przegięcie. Jeszcze lepsze zafundował nam Polkowski przy "Harrym Potterze": nie dość że przemianował Trevora, to jeszcze zmienił mu płeć! Teodora! Tym się powinna zająć pani od Teletubisia z torebką! Tak samo obrzydliwie jak pozmieniane imiona (i nazwiska - nie pamiętam już gdzie, ale też widziałam), wyglądają mi nazwy miejscowości, ulic, budynków czy czegokolwiek. Jak widzę Centrum Światowego Handlu, to trochę czasu mi zajmuje, zanim skojarzę, że to World Trade Center. Do tej samej kategorii absurdów zaliczę posługiwanie się przez zagraniczniaków polską walutą lub w ubiegłym wieku euro czy w średniowieczu dolarami. I piękny element w dialogach: "Nie rozumiesz jak do ciebie po polsku mówię?" A jak ma Amerykanin zrozumieć, jak on nawet z angielskim miewa problemy, bo tylko swój amerykański zna!

b) Fantastyka dziejąca się w kompletnie wymyślonych światach, nie mających związku z naszymi, ziemskimi językami. Tak, o języki tu chodzi. Jeśli mamy jakąś Dziwnolandię, jeśli jej bohaterowie posługują się nibyludkowym, dziwnoludkowym, przedwiecznym i wspólnym, jeśli nazwy z tych właśnie języków pochodzą, a autor książki "przełożył" część z nich (np. te we wspólnym i dziwnoludkowym, bo przedwiecznego nikt już dziś nie rozumie, a bohater, dziwnoludek, o nibyludkowym też ma niewielkie pojęcie) na swój język ojczysty, to tłumacz ma prawo, a nawet obowiązek!, przetłumaczyć na swój język to wszystko, co autor nazwał w swoim języku. I tylko to! Wara mu od nazw, które są w językach Dziwnolandii, których autor nie "tłumaczył" na angielski czy jakim tam napisana jest książka! I oczywiście wara od imion i nazwisk podróżników między światami, czy to pochodzących z naszej Ziemi, czy z jakiegokolwiek innego znanego świata - jakkolwiek się nazywali u siebie, tak samo nazywać się powinni wszędzie. No, chyba że sami pozwolą tubylcom się przezwać albo przedstawią się dostosowanym do lokalnych realiów pseudonimem - ale to musi być decyzja bohaterów i ich twórcy, nie tłumacza. Nie wyobrażam sobie, by Vuko Drakkainen / Ulf Nitj’sefni został w jakimś nowszym wydaniu Wilkiem Jakimśtam, a w tłumaczeniu Wolfem - oba nazwiska zostają, bo pierwsze wynika z ziemskich korzeni bohatera, drugie jest mieszanką ziemskiego tłumaczenia imienia (na ściśle określony język, angielski odpada!) z tamtejszym dziwnolandzkim pełniącym funkcję nazwiska przydomkiem. I tak powinno pozostać.

W tłumaczeniach irytuje mnie wiele rzeczy, ale wkurzają dwie.

1. Imiona i inne nazwy własne, wszelkie zmiany dotyczące realiów. Wyróżniam tu dwie kategorie:

a) Akcja dzieje się w bardziej lub mniej normalnej rzeczywistości, bohaterowie pochodzą z naszego świata, mają określoną przez autora lub względnie domyślną narodowość, posługują się określonym językiem, itd. W takiej...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

Akurat w przypadku "Małego Księcia" bardziej irytują mnie niesłuszne ilustracje (jedynie właściwe są odautorskie! toż to integralna część tej książki!) niż różnice w tłumaczeniach. Czytałam tylko jedno, nie pamiętam które, ale jeśli przytoczone tu różnice są tymi najważniejszymi, to jakoś nie wyglądają mi na istotne - sens bardzo podobny, a czy Pijak będzie Opojem albo Pyszałek Bufonem? Mi to nie robi wielkiej różnicy, tropienie takich niuansów pozostawiam fanom tej opowieści (Różo_Bzowa, jesteś zakręcona ponad moje pojęcie!). Większość mądrości tej książki i tak chyba pozostaje gdzieś poza słowami, więc nie one są ważne.
Choć błędy (liczby, do których to dorośli przywiązują znaczenie, he, he) nie powinny się zdarzać - bo czasem autor może coś chciał powiedzieć, może to coś symbolizuje? Nie wiem, jak jest w tym przypadku, ale mickiewiczowskie 44 ma chyba mnóstwo najdziwniejszych znaczeń? A co by znaczyło 43?
O przewalutowaniu później.

Akurat w przypadku "Małego Księcia" bardziej irytują mnie niesłuszne ilustracje (jedynie właściwe są odautorskie! toż to integralna część tej książki!) niż różnice w tłumaczeniach. Czytałam tylko jedno, nie pamiętam które, ale jeśli przytoczone tu różnice są tymi najważniejszymi, to jakoś nie wyglądają mi na istotne - sens bardzo podobny, a czy Pijak będzie Opojem albo...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

świetny artykuł! :) mam tak samo i czepiam się o szczególiki :) mój ulubiony to Pana Jana Sz. :)

świetny artykuł! :) mam tak samo i czepiam się o szczególiki :) mój ulubiony to Pana Jana Sz. :)

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post

I tak nic nie przebije tłumaczenia pana Łozińskiego "Władcy Pierścieni" ;)

I tak nic nie przebije tłumaczenia pana Łozińskiego "Władcy Pierścieni" ;)

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post

Analiza fajna jako ciekawostka, ale główna teza artykułu moim zdaniem jest fałszywa. "Deklaracje o uwielbieniu lub awersji do jakiejś obcojęzycznej książki zawsze wywołują u mnie wątpliwości czy czytelnik może ze stuprocentową pewnością wygłaszać takie opinie nie znając oryginalnego tekstu."
Podstawową funkcją języka jest przekazywanie idei za pomocą pewnych symboli. Symbol to sprawa wyłącznie umowna, a słowa są środkiem, nie celem. Równie dobrze można by się czepiać, że równanie nie będzie tym samym równaniem, jeśli 'x' zastąpi się jakąkolwiek inną literą. To nie słowa mają się zgadzać, ale idea. Najtrudniej ją oczywiście oddać w przypadku tekstów szczególnie abstrakcyjnych, dlatego praca tłumacza nigdy nie będzie łatwa - ale już nie przesadzajmy, że zdanie zyskuje zupełnie inną wymowę, bo tłumacz napisał "wśród ludzi" a nie "pośród ludzi" i zmienił szyk w zdaniu. "Przecież przekłady mogą się tak różnić, że można zaryzykować twierdzenie, że to za każdym razem jest nieco inna książka." - Książka jest za każdym razem nieco inna zależnie od tego, kto ją czyta. Nawet jeśli wszyscy tłumacze przetłumaczą węża jako węża, dla każdego czytelnika będzie to trochę inny wąż. Ale idea przekazywana w tekście jest taka sama, więc nie uważam, że trzeba by przeczytać kilka przekładów i oryginał, żeby stwierdzić, że jakaś książka jest do dupy. Jak mówi przysłowie, z gówna bata nie ukręcisz. ;)

Analiza fajna jako ciekawostka, ale główna teza artykułu moim zdaniem jest fałszywa. "Deklaracje o uwielbieniu lub awersji do jakiejś obcojęzycznej książki zawsze wywołują u mnie wątpliwości czy czytelnik może ze stuprocentową pewnością wygłaszać takie opinie nie znając oryginalnego tekstu."
Podstawową funkcją języka jest przekazywanie idei za pomocą pewnych symboli. Symbol...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

Tłumaczenie książki na pewno wiele zmienia i gdybym tylko mogła wszystko czytać w oryginale, to nie mogłabym sobie życzyć nic lepszego:) Przydałaby mi się na pewno wówczas biegła znajomość angielskiego i francuskiego...
Jednakże nie ma tak lekko. Czytam na zmianę jedynie po polsku i po rosyjsku. I tak oto zaczęłam czytać sobie serię "Harry Potter", cz. 1 i 2 zdobyłam po rosyjsku, z tym, że dwóch różnych tłumaczy. Cz. 3 przeczytałam po polsku. Teraz znów cz. 4 mam po rosyjsku. I proszę sobie wyobrazić jakie światy mi się odkrywają, skoro w każdej części mam inne imiona bohaterów ;) A co przyniosą kolejne części?
Niestety bez znajomości oryginału nie mogę stwierdzić czy przekład polski, czy rosyjski jest bardziej wierny.

Tłumaczenie książki na pewno wiele zmienia i gdybym tylko mogła wszystko czytać w oryginale, to nie mogłabym sobie życzyć nic lepszego:) Przydałaby mi się na pewno wówczas biegła znajomość angielskiego i francuskiego...
Jednakże nie ma tak lekko. Czytam na zmianę jedynie po polsku i po rosyjsku. I tak oto zaczęłam czytać sobie serię "Harry Potter", cz. 1 i 2 zdobyłam po...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej mniej

Bardzo ciekawy tekst!
Niezmiennie pozostaję pod wielkim wrażeniem Twojej pasji i wiedzy na temat "Małego Księcia", droga Różo_Bzowa.

Bardzo ciekawy tekst!
Niezmiennie pozostaję pod wielkim wrażeniem Twojej pasji i wiedzy na temat "Małego Księcia", droga Różo_Bzowa.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post