Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Albowiem stara austro-węgierska monarchia zmarła bynajmniej nie wskutek czczego patosu rewolucjonistów, lecz ironicznego niedowiarstwa tych, którzy powinni byli być ich jej wierzącymi podporami.

Ludzie mojej ojczyzny mają dobrą pamięć, ponieważ pamiętają sercem. Ale ja niemal zapomniałbym o nich, ponieważ żyłem i wziąć jeszcze żyję w krajach Europy Zachodniej, w których serce jest niczym, głowa znaczy niewiele a pięści są wszystkim. (tłum. zanzara)

Die Menschen meiner Heimat haben ein gutes Gedächtnis, denn sie erinnern sich mit dem Herzen. Ich aber hätte sie beinahe vergessen, weil ich in den Ländern Westeuropas gelebt habe und noch lebe, in denen das Herz nichts ist, der Kopf ein wenig und die Faust alles. (Heute früh kam ein Brief... ), s.200.

Kazał sobie przysłać kolekcję wódek, podobnie jak człowiek niewykształcony zamawia kompletną bibliotekę.

Od dawna wiedziałem, że litowanie się nad sobą jest równie złe, jak litowanie się nad innymi. (tłum. zanzara)

Seit jeher wußte ich, daß ein Mitleid mit mir selbst ebenso verwerflich ist wie Mitleid mit andern. [Jugend] s.210.

Szlachetność nie polega nie tyle na tym, że się coś robi, lecz raczej, że się czegoś poniecha. Polega przede wszystkim na tym, że się czuje, co kogoś drugiego mogłoby "szokować"; że się to czuje odpowiednio wcześnie, jeszcze zanim mogłoby do tego dojść.

[Noblesse] besteht nicht sehr darin, was man tut, als darin, was man unterläßt. Sie besteht in der Hauptsache darin, daß man fühlt, was den anderen "schockieren" könnte; daß man es rechtzeitig fühlt, noch ehe etwas geschehen ist. [Triumph der Schönheit], s.258.

Nienawidzę narodów i państw narodowych. Moja stara ojczyzna, monarchia, była olbrzymim domem o wielu drzwiach i pokojach, dla wielu rodzajów ludzi. Ten dom podzielono, rozłupano, zburzono. Nie mam już tam czego szukać. Jestem przyzwyczajony żyć w domu, nie w kabinach.

wielki mur, nieprzezwyciężalny mur z lśniącego lodu i oszlifowanej nienawiści,  nieufności i obcości, który jeszcze dzisiaj, jak przed tysiącami lat, stoi między chrześcijanami i Żydami, jakby ustawił go sam Bóg.

Wielkie i pełne gwiazd jest niebo nad nami, zbyt wysokie, by być dobrotliwym, zbyt piękne, by nie umieścić w nim Boga.

Groß und sternenreich ist der Himmel über uns, zu hoch um gütig zu sein, zu schön, um nicht einen Gott zu erhalten. [Der blinde Spiegel], s.125.

Nie jestem moralistą. To znaczy, że nie oceniam ludzi po ich czynach i słowach, lecz po pobudkach ich czynów i słów.

Ich bin kein Moralist. Das will heißen: Ich beurteile die Menschen nicht nach ihren Handlungen und Reden, soindern nach den Gründen ihrer handlungen und Reden.
[Triumph der Schönheit], s.269.

Daj, Panie, nam wszystkim, nam pijakom, tak lekką i tak piękną śmierć.

Człowieka tzw. "dobrej rasy" rozpozna pan zawsze po tym, że nie potrafi przyjąć wdzięczności za małą lub większą pomoc, jaką wyświadcza, a już całkiem, gdy ktoś chce ją wyrazić. Nigdy lub prawie nigdy nie uda się panu znaleźć w sytuacji, by prawdziwemu panu powiedzieć "Bardzo dziękuję!" On potrafi to tak zaaranżować, by człek zawsze uwierzył, iż jego małe przysługi i grzeczności jemu samemu służą, a nasza bezsilność jest właściwie dla niego korzyścią. (...) Ale plebejusz jest ambitny. Prawdziwy człowiek z klasą jest anonimowy. W szlachetności z urodzenia tkwi siła, jaśniejsza niż światło sławy, blask sukcesu, siła zwycięzcy. Ambicja, jak mówiłem, charakteryzuje plebejusza. On nie ma czasu. On nie może się doczekać, by dostąpić honoru, władzy, reputacji, sławy. Ale człowiek szlachetny ma czas, by czekać, a nawet by pozostać w tyle.

[Triumph der Schönheit] s.254-255.

Jest mało kobiet, z którymi można ustalić coś na pewno. Nie, żeby nie dotrzymywały słowa czy świadomie chciały oszukać: nie! Ich konstytucja nie znosi pewnej umowy. Nawet jeśli są zdecydowane dotrzymać układu, ich ciało broni się, wbrew im samym. Po prostu zachorują.

Es gibt wenig Frauen, mit denen man etwas Festes abmachen kann. Nicht, daß sie nicht Wort hielten oder mit Absicht täuschen wollten: nein! Ihre Konstitution verträgt keine Feste Abmachung. Wenn sie entschlossen sind, ein Übereinkommen einzuhalten, wehrt sich, ohne daß sie es selbst wollen, ihr Kürper. Sie werden einfach krank.
[Triumph der Schönheit], s.263.

Może przeczuwał, że już wówczas, na długo przed upadkiem monarchii, że lekkomyślne dowcipy mogą być bardziej zabójcze niż zamachy zbrodniarzy i uroczyste mowy ambitnych i buntowniczych naprawiaczy świata.

Teraz, myślał, skoro ta wieś należy do Polski a nie do Austrii, czy jest to jeszcze moja ojczyzna? Co to jest w ogóle ojczyzna? Czy określony mundur żandarma i celnika, z jakim stykaliśmy się w dzieciństwie, nie jest tak samo ojczyzną, jak świerk i jodła, bagno i łąka, chmura i strumień? Ale zmieniają się żandarmi i celnicy, a świerk i jodła, i strumień, i bagno pozostają te same: czy jest to jeszcze ojczyzna?

W życiu ludzi, niezależnie od wszelkich zmian światowej historii, od republiki i monarchii, od tak zwanej narodowej niezależności lub tak zwanego narodowego ucisku, zawsze były dobre lub złe zbiory, zdrowy i zgniły owoc, płodne i chorowite bydło, treściwa i jałowa pasza, deszcz w porę i nie w porę, słońce urodzajne i takie, co przynosi suszę i nieszczęście.

Nawet pan nie uwierzy, jaką nędzną podróbką kiepskich powieści jest życie.

Sie glauben gar nicht, welch ein elender Abklatsch schlechter Romane das Leben ist.
[Triumph der Schönheit], s.274.

Zawsze, niezależnie od przemian historycznych, od republik i monarchii, od tak zwanej narodowej niepodległości czy narodowego ucisku, zdarzają się w życiu ludzi urodzajne i nieurodzajne lata, zdrowe i gnijące owoce, płodne i chorowite bydło, bogate i nędzne pokosy, deszcze w porę i niewczas, życiodajne i wysuszające słońce; dla żydowskiego szynkarza świat składał się z dobrych i złych klientów, dla karczmarza z dobrych i kiepskich pijaków; dla rzemieślnika ważne było, czy ludzie potrzebują nowych dachów, kominów, piecy, spodni, beczek czy też nowych butów, czyż nie tak?

Póki człowiek chodzi wydaje się, że będzie żył wiecznie".

Im bardziej jakaś głowa krzywo jest osadzona, tym pewniej jej właściciel jest przekonany, że wszystkie inne głowy są krzywe, i że swoją własną nosi wysoko i prosto.

[Je schiefer ein Kopf sitzt, desto fester ist sein Träger überzeugt, daß alle anderen Köpfe schief sind und er seinen eigenen hoch und gerade trägt.] Kranke Menschheit, s.65.

Wszyscy moi krajanie kochali przyrodę, nie dla niej samej, lecz dla niektórych owoców, które dawała.

Alle meine Landsleute liebten die Natur, nicht um ihrer selbst willen, sondern mancher Früchte wegen, die sie spendete.[Erdbeeren] s.165.

Z jej uśmiechu nauczyłem się, że nie ma nic błahego pod słońcem.

An ihrem Lächeln lernete ich, daß es nichts Geringfügiges gibt unter der Sonne. [April](s.98).

Lornetka jest dość wyniosłym przedmiotem i nawet najskromniejsza kobieta, która się nią posługuje, w pewnych okolicznościach może wydawać się bardzo arogancka.

...ein Lorgnon ist ein ziemlich hochmuütiger Gegenstand, und die bescheidenste Frau, die sich seiner bedient, kann unter Umständen sehr arrogant erscheinen. [Triumph der Schönheit], s.258.

Niewątpliwie miłośnicy Wagnera są również ludźmi muzykalnymi. Ale muzykalnych ludzi można by podzielić na dwie wrogie grupy: na miłośników Mozarta i zwolenników Wagnera. Zauważył pan, że nie mogę już nawet powiedzieć "miłośników Wagnera"? Mówię: "zwolenników". Ludzie ze słuchem do puzonów i kotłów - i ludzie ze słuchem do wiolonczeli, skrzypiec i fletów. Prędzej dwaj głusi się porozumieją, niż dwaj muzykalni ludzie, z których jeden kocha Mozarta a drugi Wagnera. Jedno i drugie jest moim zdaniem niemożliwe. Myślę, że ludzie, którzy kochają obu muszą być całkowicie głusi, albo, jeśli słyszą, są kapelmistrzami.


Gewiß die Liebhaber Wagners sind ebenfalls musikalische Menschen. Aber die musikalischen Menschen könnte man in zwei feindliche Gruppen teilen: in Mozart-Liebhaber und Wagner-Anhänger. Merken Sie, daß ich nicht einmal Wagner-Liebhaber mehr sagen kann? Ich sage: "Anhänger". Menschen mit Ohren für Posaunen und Kesselpauken - und Menschen mit für Cello, Geige und Flöte. Eher werden sich zwei Taubstumme verständigen als zwei musikalische Menschen, von denen einer Mozart liebt und der andere Wagner. Beides zusammen kann man meiner Meinung nicht. Ich glaube, es sind im Grunde taube Menschen, die beides lieben; oder wenn sie hören, sind's Kapellmeister. [Triumph der Schönheit], s.260.

[Triumph der Schönheit], s.260.

Gdyby go na przykład spytano – komu jednak przyszłoby do głowy tak bezsensowne pytanie? – jakiej jest „narodowości” lub do jakiego narodu czuje się przynależny, hrabia stałby przed pytającym prawie nie pojmując indagacji, nawet zdumiony a prawdopodobnie znudzony i prawie oburzony.

Kiedy wytworny człowiek się wstydzi, milczy, przemilcza nawet to, co jest ważne - i ten wstyd może może go nawet doprowadzić do najbardziej wulgarnej z ludzkich słabości: mianowicie do kłamstwa. (tłum. zanzara)

Wenn ein vornehmer Mensch sich schämt, schweigt er, verschweigt er sogar Wichtiges - und die Scham kann ihn sogar bis zur vulgärsten aller menschlichen Schwächen führen: nämlich bis zur Lüge.
[Triumph der Schönheit], s.269.

Najgłębszym i najbardziej szlachetnym życzeniem narodu (ludu) jest, by ludzie sprawujący władzę byli sprawiedliwi i szlachetni. Dlatego mści się on tak okrutnie, kiedy panowie go rozczarują - podobnie jak dziecko, które całkowicie rozbije lokomotywę-zabawkę, gdy ta raz zawiodła. Dlatego naród (lud) powinien dostawać stabilne zabawki, podobnie jak dzieci, i sprawiedliwych władców.

Es ist der tiefste und edelste Wunsch des Volkes, den Mächtigen gerecht und adelig zu wissen. Darum rächt er sich so grausam, wenn die Herren es enttäuschen - einem Kinde gleich, das zum Beispiel seine Spielzeuglokomotive vollends zerbricht, wenn sie einmal versagt hat. Deshalb gebe man dem Volk stabile Spielzeuge wie den Kindern und gerächte Mächtige.
Die Büste des Kaisers], s.288.