„Pewnego dnia w 1987 roku moja siostra opuściła nasz dom rodzinny i wyjechała na studia. Płakałam tak długo, aż w końcu zasnęłam. Zostawiła w swoim pokoju niedokończoną lekturę >>Narzeczonej księcia<< Williama Goldmana. Wzięłam książkę do ręki i zaczęłam jej czytać od miejsca, w którym skończyła to robić siostra. Do dzisiaj ta powieść to moja książka na poprawę nastroju, moja comfort book. Bo chociaż dowodzi, że życie nie zawsze jest sprawiedliwe, to pozostawia nadzieję, że dobrzy mogą pokonać złych, a sprawiedliwości w końcu stanie się zadość”. Tak o swojej ulubionej - podnoszącej na duchu – książce opowiadała w „The New York Times” autorka „Małych ognisk” i „Wszystkiego, czego wam nie powiedziałam” Celeste Ng. Była ona jedną z pisarzy i pisarek zapytanych przez dziennikarzy słynnego magazynu o to, co warto przeczytać, by oderwać się myślami od epidemii koronawirusa. I nie jako jedyna wskazała na książkę przeczytaną w młodości.

Comfort reading? To nostalgiczny powrót do tego, co znane i lubiane

Comfort reading books można w (bardzo) wolnym tłumaczeniu określić jako „książki na poprawę nastroju”, „książki na poprawę humoru”. A nic tego humoru nie poprawia tak dobrze, jak powrót do przeszłości, do tego, co już znane i… kiedyś przeczytane. Najczęściej są to lektury z dzieciństwa: „Muminki”, „Ania z Zielonego Wzgórza”, „Przygody Tomka Sawyera” czy „Kubuś Puchatek” (o trudnym życiu w jego cieniu pisze syn autora książki, Christopher Milne w „Poza światem Puchatka. Wybór ze wspomnień”, jednak ta lektura zdecydowanie na polepszenie nastroju nie wpływa). Na pewno każdy z was ma swoich ulubieńców, których nie trzeba wskazywać, ale co powiecie na kilka nowych – otulających jak kocyk, ale i motywujących propozycji dla starszych i młodszych? Może też wskoczą na waszą listę comfort reading books?

Takim wizualnym odpowiednikiem książek na poprawę nastroju jest film „Masz wiadomość” z Meg Ryan i Tomem Hanksem, znany zapewne wielu z was, bo przecież opowiada o miłości (między innymi) do czytania. Pamiętacie scenę, w której Kathleen siedzi w księgarni Foxa i pomaga zdezorientowanemu sprzedawcy pomóc klientce, która pyta o „jakieś książki o butach”, które poleciła jej koleżanka? Kathleen wie, że dziewczynie chodzi o utwory Noel Streatfield, mającej na koncie takie tytuły jak „Tennis Shoes”, „Dancing Shoes”, „Theater Shoes” i wielu innych. My skupimy się na „Zaczarowanych baletkach”, o których zresztą postać grana przez Ryan mówi, że są jej ulubionym utworem Streatfield. Co prawda książka została napisana w latach 30. ubiegłego stulecia, ale niech was to nie zmyli, bo jej przesłanie jest na wskroś nowoczesne – przecież o siostrzeństwie i poszukiwaniu własnej drogi, będącymi motywem przewodnim utworu, dużo się ostatnio mówi. Trzy główne bohaterki opowieści – dziewczynki porzucone przez rodziców i przywiezione do Londynu przez… kolekcjonera skamielin – same muszą zadbać o swoje utrzymanie, a szansę na to odnajdują w szkole baletowej. I choć okazuje się, że nie każda z sióstr lubi taniec, a na świecie nie brakuje ludzi pełnych zawiści, to ciężka praca, nieustanna chęć poszerzania własnych horyzontów, wzajemne wsparcie, nawet wtedy, gdy nie wiążą cię z kimś więzi krwi, pomagają przezwyciężyć trudności. W końcu trzy siostry Fosyl (z różnych rodziców) przysięgły sobie, że zrobią wszystko, by ich nazwisko przeszło do historii, „bo to jest tylko nasze nazwisko i nikt nie powie, że zawdzięczamy je jakimś dziadkom”. Warto (dosłownie) zobaczyć, jak potoczą się ich losy, ponieważ najnowszemu polskiemu wydaniu książki towarzyszą oryginalne ilustracje Ruth Gervis, siostry autorki „Zaczarowanych baletek”.

W nie aż tak odległych czasach, bo w drugiej połowie XX wieku, żył sobie pewien nieśmiały pisarz. Jak zauważa w swojej książce „Cicha siła introwertyków” Susan Cain, gdy proponowano mu spotkania autorskie, martwił się, co pomyślą o nim dzieci, które na nie przyjdą. Zgadzał się co prawda, że jego książki mogą być uważane za zabawne i pełne ciepła, ale on sam? Czy spełni oczekiwania czytelników i będzie wystarczająco interesujący? Przecież całe dnie spędza, pisząc w ukochanej wieży na szczycie swojego domu. Doktorze Seussie, bez obaw, najmłodsi i nie tylko oni kochają pana do dzisiaj! Krytycy i blogerzy bardzo często jako najlepszą książkę Seussa dla czytelników bez względu na wiek polecają „Oh! The Places You’ll Go” (z ang.” Och! Miejsca, do których się udasz”), ale po pierwsze nie ma ona jeszcze polskiego wydania, a po drugie w czasach pandemii za daleko nie pójdziemy. Warto więc przeczytać coś innego, np. „Kto zje zielone jajka sadzone?” w nie tyle tłumaczeniu, co interpretacji Stanisława Barańczaka. Sięgnijcie po tę książkę zwłaszcza, jeśli nie czytaliście Seussa w dzieciństwie i zastanawiacie się, dlaczego nie można jeść normalnych jajek i szynki, tylko do razu wszystko musi być zielone? Czy zielona szynka i zielone jajko mogą w ogóle być dobre? Zdecydowanie tak! Nie wszystko musi być „zwyczajne” i „normalne”, o czym przekona was kot Tomek Przytomek.

A teraz przyznajcie się – która z pań (i który z panów!) sięga od czasu do czasu po Jeżycjadę Małgorzaty Musierowicz? Ba! Kupuje cały czas kolejne książki autorki, mimo że „to już nie to, co kiedyś”, główne bohaterki sprzed lat zdążyły wydorośleć, a ich rodzina rozrosnąć się do jeszcze większych rozmiarów? Jeśli należycie do tych, które w każde wakacje sięgają po „Idę sierpniową”, a przed Bożym Narodzeniem czytają „Noelkę”, to macie kolejną książkę na poprawę humoru: „Na Jowisza! Uzupełniam Jeżycjadę”, którą Musierowicz napisała razem z córką – Emilią Kiereś. Utwór treściowo bardziej przypomina „Frywolitki” niż same książki o przygodach Borejków. Co znajdziecie w książce? Mydło i powidło, prawdziwą gratkę dla fanów i fanek twórczości Musierowicz – informacje na temat postaci i miejsc związanych ze słynnym cyklem, a także z rodziną autorki, oraz ciekawostki dotyczące procesu pisania. No i co ważne: jest też dużo zdjęć! Potem warto też sięgnąć po „Na Jowisza 2!”.

I nie martwcie się, jeśli w ramach comfort reading w kółko czytacie te same książki. Sam Nabokov twierdził, że czytanie czegoś po raz pierwszy jest dla niego niczym więcej niż procesem poruszania gałką oczną – z lewej do prawej – a dopiero za czwartym razem wychodzimy w swoim doświadczeniu poznawania treści głębiej. Dlatego według niego nigdy tak naprawdę nie można powiedzieć, że przeczytało się książkę.

Comfort reading books to książki na dobry nastrój

„Swoją pracę magisterską pisałam o poezji feministycznej, postkolonialnej i postrasistowskiej. Po wszystkim czułam się tymi wszystkimi ciężkimi tematami zmęczona, więc mama namówiła mnie na przeczytanie książek jej ulubionej autorki Georgette Heyer. Przepadłam w tych romansidłach” – powiedziała magazynowi „Psychologies” jedna z czytelniczek. Lektura sprawiająca, że „robi się cieplej na sercu” nie musi być zawsze powiązana z konkretnym wspomnieniem, a z charakterystycznym książkowym światem, tworzonym przez danego twórcę. Pisarza, który ma zdolność przenoszenia w lepszą – bardziej przyjazną, pozbawioną epidemii i złośliwych szefów rzeczywistość. Mistrzyniami są tu Fannie Flagg i Jane Austin, ale nie tylko.

Jedną z takich twórczyń jest też Gail Honeyman, autorka „Eleanor Oliphant ma się całkiem dobrze”. Na pomysł napisania książki Honeyman wpadła po przeczytaniu reportażu o samotności w Wielkiej Brytanii, w którym jedna z bohaterek zwierzyła się, że od piątkowego popołudnia w pracy aż do poniedziałkowego poranka nie ma szansy z nikim porozmawiać – brakuje jej bliskich, znajomych. OK, zgadzam się, nie brzmi to zachęcająco, ale opowieść o trudnym wychodzeniu z samotności może być napisana tak, jak zrobiła to Honeyman – czytając jej powieść czujemy się jak owinięci w ciepły kokon. Eleanor może irytować naiwnością i nieznajomością świata i ludzi, uporem i brakiem otwartości na innych, ale, jak się okazuje, z czegoś to wynika, a ona po wielu latach samodzielnego stawiania czoła rzeczywistości w końcu powoli zmienia swoje nastawienie do świata.

0 180 stopni zmienia się też życie Margery Benson, tytułowej bohaterki powieści Rachel Joyce, „Marzenie panny Benson”. Margery spędziła całe swoje dotychczasowe życie (a poznajemy ją, jako czytelnicy, gdy ma 46 lat)na spełnianiu oczekiwań innych. Co prawda miała marzenia, ale zamieniła je na etat w szkole dla dziewcząt, w której uczyła młode kobiety, jak swoimi umiejętnościami w prowadzeniu domu zadowolić przyszłego męża (akcja powieści rozgrywa się przede wszystkim w latach 50. XX wieku). Pewnego jednak dnia Margery, sprowokowana tym, co zadziało się na jednej z lekcji, rzuciła pracę i zaczęła pogoń za swoim dawnym marzeniem: postanowiła znaleźć złotego chrząszcza, żyjącego ponoć w górach Nowej Kaledonii. Wielu o nim mówiło, nikt jeszcze nie udokumentował jego istnienia, dlatego opisano go w jej ukochanej książce z dzieciństwa, „Niesamowitych stworzeniach”. Kobieta musiała jednak wyruszyć na drugi koniec świata z asystentką. Po długich poszukiwaniach w końcu jedną znalazła, choć z towarzystwa Enid Pretty nie była szczególnie zadowlona. Tylko jednak początkowo, ponieważ z czasem między kobietami zrodziła się niezwykła przyjaźń.

Kto rządzi polską rodziną? Kochająca mama, rozpieszczający tata? A gdzie tam! To babcia, co potwierdzi każdy, kto kiedykolwiek próbował wymigać się od kolejnej dokładki pomidorowej i odejścia od stołu z resztkami jedzenia na talerzu. Wygląda na to, że w Czechach mają podobnie. Literatura naszych południowych sąsiadów to dla wielu panaceum na smutki – w końcu Czesi słyną z (auto)ironicznego humoru, dystansu do rzeczywistości. Podobnie jest i z „Babciami” Petra Šabacha. Tytułowe bohaterki to Maria i Irena, bardzo ważne osoby w życiu Matěja, któremu towarzyszymy przez okres dzieciństwa, młodość i dorosłość w czasach ogromnych przemian politycznych w tej części Europy. Mamy tu i Czechosłowację, Praską Wiosnę i w końcu pamiętny rok 1989. To książka pełna lekkości, zabawnych scenek, ale też i nostalgiczna. Wywoła u was uśmiech i łezkę, ale spokojnie – taką całkiem miłą.

Comfort reading book najpierw „przeczołga”, a później poprawi nastrój

Bo choć wydawałoby się, że comfort reading to temat lekki i przyjemny, nie zawsze tak jest. Przecież niektórzy najlepiej relaksują się przy „Grze o tron”, krwawych kryminałach czy esejach albo traktatach filozoficznych. O fenomenie książek na poprawę nastroju piszą wspomniany już wcześniej „New York Times” czy „The Guardian”. Dziennikarze tego drugiego tytułu do 2014 roku prowadzili w dziale książkowym specjalną kolumnę poświęconą właśnie comfort reading books. To też w „Guardianie” pod jednym z artykułów ktoś jako przykład swojej ulubionej książki na dobry nastrój podał traktującą o rasizmie systemowym w Stanach Zjednoczonych „Zabić drozda” Harper Lee, natomiast niepublikowana jeszcze w Polsce pisarka Novuyo Rosa Tshuma twierdzi, że jej ulubioną comfort book jest „Szklany kosz” Sylvii Plath. A przecież bohaterka tej książki przeżywa załamanie nerwowe, sam utwór w recenzjach określany jest natomiast jako „mroczny” i „przerażający”. Czasem lubimy dać się lekturze „przeczołgać” i to – paradoksalnie – powoduje, że czujemy się lepiej. Bo książkowe postaci też muszą swoje przejść, często przydarzają się im o wiele gorsze rzeczy niż nam i nierzadko te wszystkie przeciwności pokonują.

W zupełnie inny świat niż ten za polskim oknem przenosi książka Khaleda Hosseiniego „Tysiąc wspaniałych słońc”. Pisarz jest wychowanym w Stanach Zjednoczonych synem afgańskich imigrantów, a do ojczyzny wraca w każdej ze swoich dotychczasowych książek. O „Tysiącu wspaniałych słońc” czytelniczki piszą, że gdyby nie znały nazwiska autora tej książki, byłyby pewne, że nie napisał jej mężczyzna. Hosseini przedstawił bowiem historię przyjaźni dwóch kobiet, które teoretycznie nigdy nawet nie powinny się polubić. Mariam jest nieślubnym dzieckiem bogatego ojca, jako dziewczynka mieszka z matką w małej chacie poza miastem. Laila żyje szczęśliwie z rodzicami, dopóki nie zabija ich bomba, a ona sama nie zostaje wydana za mąż za despotycznego Rasheeda i jako druga żona nie trafia do domu Mariam, żony numer jeden. „Tysiąc wspaniałych słońc” to powieść o ludziach, którzy pomimo cierpienia, doświadczenia straty, nie rezygnują z walki o lepsze życie. Książka podkreśla siłę i potrzebę kobiecej przyjaźni i solidarności w patriarchalnym świecie.

Niejedna życiowa trudność stanęła też na drodze Zulejki, bohaterki powieści rosyjskiej prozaiczki Guzel Jahiny. Zulejka jest tatarską dziewczyną, mieszkającą na wsi pod Kazaniem, która nigdy niczego poza tą wsią i pobliskim lasem nie widziała. Pozbawiona decyzyjności, skazana na wykonywanie poleceń męża i jego matki, każdy swój dzień spędza pracując za troje – tak, by w jak najmniejszym stopniu podpaść tej dwójce. Pewnego dnia – a mamy lata 30. XX wieku – do wsi wkraczają Rosjanie i przejmują pod kołchoz gospodarstwo, stanowiące do tej pory cały świat Zulejki. Dziewczyna zostaje wywieziona w głąb Syberii, a podczas transportu i lat spędzonych na zesłaniu zyskuje siłę, samodzielność, pewność podejmowanych decyzji, o które wcześniej czytelnik by jej nie podejrzewał. „Zulejka otwiera oczy” to powieść, która, wbrew tematyce, nie jest przygnębiająca, trudna, nudna, a pełna filmowych scen, zabawnych i charrrakternych postaci drugoplanowych, których losy wciągają na długie godziny.

Tych godzin mnóstwo też spędzicie, czytając wszystkie tomy z cyklu neapolitańskiego Eleny Ferrante, który w ostatnich latach podbił literacki świat. Jeśli z dużą dozą ostrożności podchodzicie do polecanych wszędzie bestsellerów i na dodatek nie przekonuje was tytuł „Genialna przyjaciółka”, wskazujący raczej na lekką, ale może nie ambitną lekturę, koniecznie sięgnijcie po Ferrante. Oczywiście motyw przewodni książki to przyjaźń dwóch kobiet, ale jest tu i polityka, i zmiany społeczne dokonujące się we Włoszech od lat 50. XX wieku. Są w końcu i one – Lila i Elena, dorastające w świecie ubóstwa, poczucia beznadziei, przemocy, mierzące się z nie zawsze udanymi związkami i wychowywaniem dzieci. Wakacje to idealny moment na rozpoczęcie przygody z Ferrante, bo – jako że tajemnicza włoska autorka napisała aż cztery tomy swojej powieści – przygoda ta może potrwać całkiem długo. A później jeszcze przecież trzeba obejrzeć serial, a potem znowu przeczytać kolejne jej powieści i odpoczynek od codziennej bieganiny gwarantowany.

Jakie książki znajdują się na waszej liście comfort reading books? Do których wracacie najchętniej, a po jakie chcielibyście jeszcze sięgnąć?