Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka jest habilitacją Tadeusza Iwińskiego. Zaczynając od ogółu, poruszane są kwestie rozumienia rewolucji w sensie marksistowskim i rewolucji narodowowyzwoleńczych w krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Autor zestawia różne koncepcje wyzwolenia (drobnoburżuazyjne koncepcje Fanona i Debrisa, koncepcje maoistowskie, woluntarystyczne idee Che Guevary, szereg idei socjalizmów przymiotnikowych i narodowych, m.in. Siada Barre'a) z marksistowsko-leninowskimi koncepcjami opartymi na dokumentach zjazdów III międzynarodówki, pism Lenina i dokumentów programowych zjazdów partii robotniczych. Nie brakuje literatury zachodniej, ale przeważają monografie i artykuły radzieckie badające szczegółowo kwestie rewolucji w "trzecim świecie". Rozważania przechodzą w wymiar praktyczny tych koncepcji: 1) maoistowskie rozbijanie jedności ruchu robotniczego, nadzieja na szybkie zdobycie władzy przez kopię modelu chińskiego. Tutaj autor kreśli dwa studia przypadku: - eksterminację ruchu komunistycznego w Indonezji, spowodowaną niewłaściwą polityką wobec rządu wojskowego i przewagą chęci rewolucji nad obiektywną możliwością jej powodzenia - Kambodżę Czerwonych Khmerów, ze wszystkimi reperkusjami turbomaoizmu skutkującymi oparciu przekształceń o elementy społecznie zdeklasowane w realizacji koncepcji "okrążania miasta przez wieś", prowadzenie polityki metodą masowych egzekucji. 2) Kwestie walki zbrojnej a pokojowej walki wyzwoleńczej - esencją rozważań jest kwestia poparcia walki przez szerokie rzesze społeczeństwa. Zestawia się tutaj przykłady, np. KP Indii i zbrojnych ruchów latynoamerykańskich, które popełniły błędy strategiczne z powodów ortodoksji finalnie albo wycofując się z poprzednich pozycji na pozycje porozumienia i szerszego frontu albo popadając w izolację jako drobne grupy partyzanckie, terrorystyczne lub sekty, które nie rezonują z dynamiką przemian społecznych. 3) Zagadnienie podmiotu rewolucji, gdzie zestawia się marksistowską rolę klasy robotniczej z głównie drobnoburżuazyjnymi poszukiwaniami proletariatu zastępczego w postaci innych klas społecznych: chłopstwa i inteligencji, warstw ludności nieburżuazyjnej: studentów i pracowników umysłowych, grup mieszanych klasowo i warstwowo, ale wykluczonych: ludności rdzennej, mniejszości religijnych, mniejszości etnicznych, mniejszości rasowych. 4) Kwestie możliwości wykorzystania przekształceń niekapitalistycznych w Mongolii, Tuwie, azjatyckich republikach ZSRR, gdzie - w odróżnieniu od europejskiej Rosji - przekształcenia struktury społecznej i natury politycznej polegały na przejściu od formacji feudalnej lub przedfeudalnej do socjalistycznej, a które dając szerokie doświadczenie praktyczne w strategii porozumienia i budowania szerokich frontów społecznych, wyłuskiwania elementów rewolucyjnych w strukturze przedprzemysłowej, dają wiedzę na temat skutecznych i nieskutecznych rozwiązań skoków cywilizacyjnych oraz ich dynamiki i narastających problemów taktycznych. 5) Treściwe zestawienie wniosków ze zwycięskich pozaeuropejskich rewolucji. Autor zazębia tutaj walkę antyimperialistyczną Kuby, Laosu, Wietnamu, Kambodży z przemianami socjalistycznymi, które na jej gruncie wyrosły powodując, że ruch komunistyczny był ruchem wyzwoleńczym. Uwypukla to, szalę na korzyść ruchów wyzwoleńczych przeważało przeprowadzanie radykalnych przekształceń rolnych, ekonomicznych i politycznych na terenach już wyzwolonych przez ruchy narodowowyzwoleńcze, co uwiarygadniało je w oczach społeczeństwa. W kolejnym rozdziale opisane są strategie organizacyjne i praktyczne tworzenia i działania frontów narodowowyzwoleńczych. Kwestie delimitacji tych ruchów jako ruchów rewolucyjnych autor upatruje w ich zagadnieniach programowych - dążenie ku szerokim przekształceniom społecznym i stratyfikacyjnym oparciu się na klasie robotniczej, często nielicznej lub dopiero się tworzącej i wymagającej pójścia na ugodę z innymi klasami celem osiągnięcia celów politycznych. W ramach studium przypadku opisane są działania PAIGC, MPLA, FRELIMO, pokazując że autor posiada olbrzymią wiedzę w zakresie dekolonizacji posiadłości portugalskich. Przedstawiona jest dynamika tworzenia się frontów rewolucyjnych, które przekształcają się w toku pogłębiania walki, zwycięstwa i przekształceń ogólnodemokratycznych w partie awangardowe w sensie leninowskim, tyle że jeszcze realizujące etap rewolucyjno-demokratyczny, a jeszcze nie etap socjalistyczny. Kolejne case study dotyczy identycznych zagadnień w Wietnamie (w jego południowej części) i Laosie, gdzie z kolei partie przekształciły się w komunistyczne partie awangardowe kierując przekształceniami socjalistycznymi. Na marginesie tych rozważań autor porusza kwestie ruchów separatystycznych, na przykładzie Katangi w Kongu, Biafry w Nigerii, Kabindzie, Erytrei, Timorze Wschodnim, POLISARIO w okupowanej Saharze Zachodniej i OWP w Palestynie. Kolejny rozdział, po nakreśleniu strategii powstawania i działania ruchów narodowowyzwoleńczych, podejmuje kwestie pierwszego etapu warunkującego realizację przekształceń politycznych, czyli koncepcje rewolucyjnej demokracji. Kwestia orientacji politycznej nakreślona jest dwojako: albo podmioty polityczne działań tego etapu nakierowane są na chłopstwo i robotników, przez co dążą do radykalnych przekształceń, albo ten etap nakierowany jest na drobną burżuazję, co kreśli horyzont przekształceń w ramach formacji kapitalistycznej. Choć przekształcenia będą różne jakościowo, dojdzie do nich w obu scenariuszach. Autor zapoznaje nas ze zmianami w Egipcie i naseryzmem, koncepcjami iteligenckimi Cabrala, Neto, Nkrumah, Nyerere'a, Sekou Toure'a, partii BAAS w Syrii i Iraku, nacjonalistycznymi koncepcjami Senegalu Senghora Tunezji Burgiba i Kenii Kenyatta. W szczegółach opisywana jest kategoria przekształceń ukierunkowanych na socjalizm. Tutaj poznajemy właściwości socjalizmów przymiotnikowych (socjalizu utopijnego, chcącego oprzeć się na feudalnej lub przedfeudalnej strukturze plemiennej, socjalizmu religijnego, np. islamskiego, socjalizmu nacjonalistycznego, np. indyjskiego) i określone są ich ograniczenia oraz eklektyzm. W gronie państw o orientacji socjalistycznej wskazane są przekształcenia własnościowe (np. mechanizmy nacjonalizacji i uspołecznienia w Algierii i Gwinei, Ludowej Republice Konga, Tanzanii, Angoli, Etiopii, Afganistanie, Mozambiku, wraz z problemami praktyki, gdzie opłacało się Mozambikowi zamawiać części zamienne z rasistowskiej RPA, bo przyszłyby w 2 dni, a z Europy transportowano by je w miesiąc),przemiany polityczne, zwłaszcza na polu zmian prawnych - wprowadzania konstytucji, utrwalania pozostałych aktów prawnych i organizowania demokratycznych form życia społecznego przez powoływanie instytucji bezpośrednich i przedstawicielskich. Zarys rodzajów partii politycznych prowadzi do rozważań o tym, które partie narodowowyzwoleńcze są już świadome swojej awangardowej roli, które mogą sobie pozwolić i które chcą przeprowadzić dogłębne zmiany społeczne, które reprezentują proletariat. Autor zahacza o kwestie nacjonalizmu - jego pojmowania jako elementu, który może być warunkowo korzystny dla umocnienia więzi antykolonialnej społeczeństw zależnych od Zachodu i wykorzystany utylitarnie jako jedno z narzędzi polityki społecznej ruchów narodowowyzwoleńczych o ile jest to nacjonalizm o rewolucyjnym zacięciu, katalizujący przemiany, a nie nacjonalizm burżuazyjny, który konserwowałby kolonializm uniemożliwiając przeprowadzenie zmian. Następny rozdział jest odpowiedzią na zagadnienia partii komunistycznych w krajach kolonialnych. Opisana jest aktualna na rok 1980 kondycja ruchu komunistycznego w świecie, jego strategie działania i taktyczne posunięcia w obrębie danych państw w zgodzie ze strategią ustaloną na międzynarodowych zjazdach partii komunistycznych i robotniczych, czasami też sprzeczna z tą strategią i kończąca się nie tylko polityczną porażką, ale delegalizacją partii lub masową eksterminacją jej członków przez siły kolonialne lub neokolonialne. Opisane casusy dotyczą szczegółowo działań partii komunistycznych Iraku, Syrii, Egiptu, Sudanu, Filipin, Algierii, Sri Lanki, Indii. Opisana jest rola partii w kontekście do reformistycznych przeobrażeń w krajach na niekapitalistycznej (ale nie socjalistycznej) drodze rozwoju (z wyszczególnieniem KP Indii w stosunku do polityki Kongresu Narodowego) i walki politycznej w krajach o burżuazyjnej strategii rozwoju. Uwypuklona jest specyficzna rola partii komunistycznych w tych krajach, które kreślą socjalistyczny horyzont przemian, a w których ruch rewolucyjnej demokracji nie przekształcił się w ruch socjalistyczny. Dodatkowo poruszonym zagadnieniem jest kwestia polityki partii komunistycznych wobec sił zbrojnych (co jest istotne w kontekście porażek ruchu komunistycznego w Indonezji, Mali, Somalii i Nigerii) i poniekąd zazębione z tym zagadnieniem studia przypadków błedów polityki partii komunistycznych w Chile i Boliwii. Uwzględniony zostaje szereg zagrożeń rozwoju rewolucyjnego w państwach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej z powodu oddziaływania państw kapitalistycznych i ich strategii neokolonialnej, bezpośrednim starciom militarnym przeciwko wyzwoleniu państw organizowanym przez Zachód, kwestie kompradorskiego uzależnienia tych państw od metropolii kapitalizmu, zbyt wąskie oparcie społeczne ruchów rewolucyjnych, zainteresowanie reformistycznego skrzydła ruchu robotniczego w pozyskaniu poparcia ruchów rewolucyjnych i realizowania przekształceń w duchu socjaldemokratycznym. Książka kończy się opisem porozumień gospodarczych politycznych i powiązań pomiędzy państwami o orientacji socjalistycznej a państwami socjalistycznymi. Trafne są wyzwania zakreślone przed tymi ruchami, a zacytowane przez autora słowa Tjulipanowa są wciąż aktualne: "albo rewolucja narodowo-wyzwoleńcza zdoła w stosunkowo krótkim czasie rozwiązać stojące przed nią zadania i przygotować przesłanki rozwoju po drodze niekapitalistycznej, albo też realizacja tych zadań rozciągnie się na szereg stuleci i wówczas w wiekach XX i XXI będzie się wcielać w życie, realizować <<na raty>>, wykańczać to, czego nie udało się zrealizować w najbliższych latach. W takich warunkach historyczna droga krajów wyzwolonych będzie związana z żywiołowym rozwojem narodowego kapitalizmu, ze wszystkimi właściwymi dlań sprzecznościami, z zachowaniem w jeszcze wyższym stopniu nierównoprawnego położenia tych krajów w światowej gospodarce kapitalistycznej. I dopiero na stosunkowo wysokim etapie tego rozwoju własciwe kapitalizmowi sprzeczności postawią na porządku dnia problem rewolucji socjalistycznej"