Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Testament Krzywoustego i następujące po nim rozbicie dzielnicowe to jedno z niewielu średniowiecznych zdarzeń, które kojarzone jest przez większość Polaków. Mimo wszystko dopiero niedawno otrzymaliśmy pełną monografię poświęconą ostatniej woli Krzywoustego i zasadom, na których podzielił kraj. Książka Jacka Osińskiego została podzielona na dwie części. W pierwszej Autor zajmuje się przedstawieniem historii podziałów kraju przed statutem Krzywoustego i ich podstawą prawną; w drugiej – analizuje już sam statut i zmiany, jakie wprowadził. Skoro Krzywousty swą ostatnią wolą zmienił dotychczasowe reguły dziedziczenia to jak one wcześniej wyglądały? Był to seniorat, desygnacja, czy może mniejsza lub większa dowolność? Osiński odpowiada: nic z tych rzeczy. Wcześniej był niedział. Niedział rodzinny był wspólnotą majątku nieruchomego, gdzie ojciec sprawował rolę naczelną. Po śmierci matki musiał on rozdzielić połowę ziemi między synów. Gdy sam zmarł synowie dzielili między siebie pozostałą połowę; chyba że zmarły posiadał synów z drugiego małżeństwa – wtedy podziału dokonywali tylko synowie z drugiego małżeństwa. Niedział znany jest od XIII w. jako prawo obejmujące polskie rycerstwo. Osiński przenosi tę regułę wstecz i obejmuje nią panujący ród Piastowski. Śledząc kolejne podziały kraju Autor dochodzi do wniosku, że odstąpienie od niedziału mogło mieć charakter pełny lub częściowy. W pierwszym wypadku syn uzyskiwał własny, zupełnie niezależny niedział, w drugim – ojciec nadal sprawował pewną kontrolę nad niedziałem syna. Pierwszym znanym pełnym odstąpieniem od niedziału miałoby być uzyskanie władzy nad Krakowem przez Bolesława Chrobrego jeszcze za życia Mieszka I, co zarazem oznaczało utworzenie dwóch odrębnych państw. Z kolei przykładem odstąpienia niepełnego byłoby początkowe wydzielenie dzielnic przez Władysława Hermana synom Zbigniewowi i Bolesławowi Krzywoustemu. Jakie wobec tego zmiany do istniejącej sytuacji wprowadził tzw. testament Krzywoustego? Według Osińskiego zasadniczo były to trzy zmiany: ustanowienie pryncypatu, utworzenie stałej stolicy w Krakowie oraz przeniesienie zasad dziedziczenia z prawa prywatnego do prawa publicznego. Miało się to stać w 1114 r. Wtedy to zmarła pierwsza żona księcia Bolesława – Zbysława, z którą miał jednego syna. Zarazem w tym samym roku Krzywousty podjął starania o rękę drugiej kobiety. Osiński argumentuje, iż książę negocjując kolejne małżeństwo powinien mieć uregulowaną sprawę dziedziczenia przez ewentualnych synów z nowego związku, czyli właśnie wprowadzoną ustawę sukcesyjną. Jak się wkrótce okazało zapobiegliwość taka była ze wszech miar wskazana, gdyż Pan swemu słudze w dzieciach wynagrodził hojną ręką. Pełna recenzja na stronie: http://mediewalia.pl/ksiazki/podzial-niedzialu-czyli-ostatnia-wola-krzywoustego/