Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Sięgając po tę popularnonaukową biografię spodziewałem się panegiryku na cześć władcy, zaliczanego wszak niemal do grona bohaterów narodowych albo przynajmniej najwybitniejszych książąt piastowskich. W taki sposób przedstawiła przecież Krzywoustego napisana pod jego rządami kronika Galla Anonima. A tu niespodzianka. Autor podchodzi do postaci Bolesława oraz jego działań w sposób nader krytyczny, zarzucając mu nadmierną wojowniczość, często sprowadzającą na kraj zawieruchy wojenne bez szczególnych korzyści politycznych i kwestionuje nawet zasadność podboju Pomorza. Główny zarzut to jednak sposób potraktowania starszego brata, bardziej pokojowo nastawionego Zbigniewa, którego książę najpierw pozbawił władzy, a następnie w zdradziecki sposób doprowadził do jego śmierci (co zresztą ściągnęło na Bolesława duże kłopoty). Za największy sukces władcy S. Pietras uznaje natomiast skuteczną obronę i utrwalenie poważnie zagrożonej niezależności polskiej prowincji kościelnej czyli arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (czy wręcz samego ich istnienia). Osiągnął to jednak nie na drodze wojny lecz pokojowych zabiegów dyplomatycznych, poskramiając nawet w tym celu własną dumę. Zaskakuje również podejście S. Pietrasa do głównego źródła wiadomości o panowaniu Krzywoustego, kroniki Galla Anonima. Tę najstarszą kronikę polską Autor nie bez racji uznaje za dzieło propagandowe, napisane z inicjatywy bliskich współpracowników władcy, mające wybielić i uzasadnić postępowanie Bolesława wobec brata. Wskazując liczne nieścisłości, niedomówienia czy nielogiczności w tekście Galla Anonima, Autor nie cofa się przed stawianiem własnych, odważnych hipotez (np. starając się wyjaśnić dziwną sprawę rokowań pod oblężonym przez Niemców Głogowem – obrona grodu, przedstawiana zazwyczaj jako klasyczny przykład bohaterstwa i niezłomności naszych przodków, jawi się w tym świetle zupełnie inaczej). Wszystko to sprawia, iż lektura okazuje się ciekawa i zajmująca. Nieco gorzej wypada przedstawienie ówczesnej organizacji państwa, życia społecznego i gospodarczego. Koncentrując się na wydarzeniach politycznych S. Pietras poświęca im zdecydowanie mniej uwagi, widać tu jednak, iż jego opracowanie powstało przed kilkoma dekadami, opiera się na starszej literaturze i nie uwzględnia nowszych poglądów historiografii (co zresztą trudno uznać za winę Autora). Szata graficzna książki przedstawia się bardzo skromnie i siermiężnie, mimowolnie oddając mizerię wydawniczą (i nie tylko takową) epoki PRL-u: niewyraźne, czarno-białe fotografie, brak map itp. To również trudno uznać za winę S. Pietrasa. Przydałoby się jednak zamieszczenie chronologicznych wykazów panowania ówczesnych władców państw ościennych. Szczególnie często wymieniani i odgrywający ważną rolę w poczynaniach Bolesława książęta czescy zmieniali się na tronie w Pradze w tak szybkim tempie, że czytelnik może się w tym pogubić, zwłaszcza w ich powiązaniach rodzinnych. Język monografii jest natomiast bardzo przystępny i zrozumiały, ułatwiając lekturę oraz przyjmowanie do wiadomości kolejnych faktów i hipotez (wyraźnie zresztą odróżnianych).