Amos Oskar Ajchel

Powieść o klarownej i przejrzystej kompozycji, co pozwala łatwiej śledzić zasadniczy temat - wątek staropolskiego przekładu Biblii oraz ludzi, którzy nad nim pracowali. Jak w poprzednich tytułach Autora, spotykamy znajomych bohaterów: muzealnika Oskara i doktora Witeckiego. A oni zawsze w drodze, ale nie w gorączce i pośpiechu, zawsze z dala od tłumu, ale nie bez empatii do najróżniejszych ludzi, zawsze skrupulatni i imponujący dużym zasobem wiedzy, ale niepopadający w samozachwyt, dalecy od wytykania komukolwiek jego ignorancji. Obca im współczesna dewiza "czas to pieniądz", bo czas traktują jako rodzaj prezentu, który mogą podarować innym, zrobić z niego dobry użytek, ale nie zainwestować go w kolejne samochody, mieszkania, akcesoria prawdziwych mężczyzn... Dlatego bohaterowie mają czas, żeby przetransportować kota starszej pani, być uczynni, przygotować kolację i porozmawiać, pokonać wiele kilometrów starym samochodem, w którym najważniejsze jest to, że bezpiecznie dowozi na miejsce. To ludzie współcześni, którzy nie odcięli się od cywilizacji, mają ciągle do czynienia z jej najnowszymi zdobyczami, ale nie dali się im osaczyć. W takim podejściu do świata jest pewna ponadczasowość i uniwersalność - bo w każdym miejscu i czasie są wartości fundamentalne i mniej istotne sprawy. Oni nigdy nie będą własnością jakiegoś "korpo", które im dyktuje pewne racje korporacyjne i lojalność wobec prezesów, nie patrzą na drogocenny zegarek, aby zamartwiać się o to, że jakieś wielkie przedsięwzięcia muszą "dopiąć", aby nie dać innym się przegonić, nie boleją nad tym, że ktoś ich czegoś pozbawi. Ich podejście do życia symbolizuje walizka zamykającą to, co do egzystencji niezbędne. Gdyby stracili wszystko, to nie byłaby to ostateczna klęska, bo ileż ta walizka potrzebuje, żeby ją znów zapełnić. Podobnie jest z wysiłkiem bohatera odkrywającego historię skrypturału, który w jakimś sensie pójdzie na marne, gdy okaże się, że dyrektor placówki właściwie wie więcej, tylko jakoś nie było czasu pogadać... No i okazuje się, że nie ma krytycznie upokorzonych, bo mamy do czynienia z ludźmi, którzy z powodu zranionej miłości własnej nie umierają. Ważniejsza jest przyjaźń, prawda, ważniejszy jest człowiek. A to Oskar zdobył, bo błyskawicznie zaprzyjaźnił się z Idzim, choć na tę przyjaźń czasu zabrakło. Odkrył prawdę o kolejnym przekładzie Biblii, zasłużył sobie na uznanie i jako muzealnik, i jako zwykły człowiek, któremu ciągle wystarcza spokoje życie bez luksusu. I znów może się spakować w tę swoją walizkę podróżną i pojechać dalej. W powieści przyciąga uwagę historia Warmii i Mazur, o której tak mało się mówi, że praktycznie jest nieznana. Tu podana jest celowo z przymrużeniem oka, w sposób maksymalnie uproszczony, a zapoznajemy się z nią poprzez odnalezione zapiski Idziego. Tak czasem łatwiej wyartykułować treści trudne i bolesne, jak chociażby tragiczne w skutkach wytwarzanie sztucznych podziałów na to, co polskie i niemieckie w środowisku Mazurów. Bohaterowie "Skrypturału" rozgraniczają fakty od legendy i mitu, prawdę od manipulacji, historię przez "h" od tej przez "ch", i chociaż z detektywistycznym uporem rozwiązują zagadki i przeżywają zauroczenie odkrytą prawdą, to nie przyjmują roli surowych sędziów. "Skrypturał" to powieść sensacyjna, ale jej "sensacyjność" to także coś rozpoznawalnego dla pióra Autora - zamiast rywalizacji pokazuje on przyjaźń, w miejsce materialistycznej chęci posiadania – chęć odkrycia prawdy, a największym nałogiem, którym kusi, jest przygoda.