Jerzy Osuchowski

6/2023 Kolejna z bezcennych książek o Gusen. Mój obecny zakres wiedzy i świadomości na temat historii obozu powoduje, iż rzadko już dowiaduję się czegoś nowego – jednak takie publikacje sprawiają, iż dotychczasowa wiedza zarówno się utrwala, jak i niekiedy zostaje „oświetlona” z innej strony. Książka Osuchowskiego jest w zasadzie pozbawiona wątków autobiograficznych. Autor, który był więźniem Gusen i przeszedł przez to piekło – niemal zupełnie nie wspomina o sobie, o swoich przeżyciach. Nieuważny czytelnik mógłby nawet momentami pomyśleć, że to wydawnictwo oparte na relacjach z drugiej ręki. Faktycznie – taki zabieg może nieco dziwić, zważywszy na fakt, iż jednostkowa historia każdego z więźniów to opowieść godna osobnej książki. Z drugiej strony – unikanie narracji autobiograficznej na pewno pomaga osiągnąć pewien dystans do opisywanych wydarzeń i zapewne pomaga w rzeczowym i obiektywnym ukazaniu tak przerażających faktów. Czytelnikowi studiującemu historię obozu w Gusen, w miarę poznawania kolejnych publikacji, z tego apokaliptycznego kosmosu zaczyna wyłaniać się pewien coraz bardziej zwarty obraz. Badacz taki zaczyna rozróżniać już wyraźne okresy w historii obozu, pewne ważne fakty/wydarzenia w czasie jego funkcjonowania. Zapamiętuje nazwiska ważnych dla historii miejsca osób: władz obozu, funkcyjnych, oprawców, więźniów, lekarzy, bohaterów poszczególnych zdarzeń. I nawet, kiedy czyta się o tych samych ludziach i faktach u Grzesiuka, Dobosiewicza, Nogaja i Osuchowskiego – to zawsze patrzy się na to samo z nieco innej perspektywy. Każdy z nich był w danym czasie w innym miejscu, w innej „odległości” (dosłownie i w przenośni),każdy pełnił w obozie inną funkcję, jedni byli bezpośrednimi świadkami, inni tylko o tym słyszeli i „rezonowali”, każdy z nich zapamiętuje a raczej – pamięta – na swój sposób. Ich relacje w żadnych wypadku nie bywają sprzeczne, bo relacjonują fakty, różnią się jednak między sobą pewnymi niuansami mającymi charakter osobisty, wynikającymi z własnej wrażliwości i dystansu lub jego braku wobec przedstawianych zdarzeń. Każda z tych relacji jest bezcenna, zwłaszcza z uwagi na fakt, iż po Gusen w zasadzie nie zostało śladu. Na terenie obozu nie ma muzeum, nie można zobaczyć pozostałości po najgłębszym piekle pośród hitlerowskich obozów. Ostało się jeno kilka zabudowań, o których pochodzeniu pewnie nie wiedzą już nawet dzisiejsi ich użytkownicy. A mimo to chciałbym się tam kiedyś wybrać. PS. Bardzo ważną, bezcenną wręcz, składową tej publikacji są zeznania Franza Ziereisa – komendanta kompleksu obozowego Mauthausen Gusen. Protokół zeznań powstał w dość nietypowych okolicznościach: zbrodniarz postrzelony podczas próby ucieczki zeznawał już na łożu śmierci. Co uczyniono z jego zwłokami – pozostawiam dociekliwym do sprawdzenia w źródłach.