Katarzyna Karpińska-Szaj

Nie jest tajemnicą, że nauczanie języków w polskiej szkole pozostawia wiele do życzenia i tak naprawdę rzadko kiedy pozwala nabyć kompetencje językowe. Przyczyny tego są różne, od podejścia uczniów i liczebności grup po sposób nauki w dużym stopniu skoncentrowanej na gramatyce, nie zaś na porozumiewaniu się. Jeszcze bardziej problematyczną kwestią jest nauczanie języków obcych w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. To zupełnie pomijana kwestia, zarówno w trakcie studiów językowych, jak i niedostrzegalna w publikacjach branżowych. Zmienia to książka Oficyny Wydawniczej IMPULS, pt. „Niezwykłe dzieci, nieobce języki. O indywidualizacji w kształceniu językowym”, poruszająca niezmiernie złożony problem kształcenia dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a szczególnie dzieci z deficytami komunikacyjnymi. Już samo zagadnienie uczniów o specjalnych potrzebach jest niezwykle problematyczne i stanowi wyzwanie, zaś jeśli dodamy do tego indywidualizację kształcenia oraz nauczanie języka obcego, otrzymujemy prawdziwe wyzwanie. Zmierzyć się z nim postanowiła Katarzyna Karpińska-Szaj, profesor nauk humanistycznych i językoznawczyni, specjalizująca się szczególnie w edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z uszkodzeniami słuchu. Mimo iż w swojej książce autorka porusza temat nauczania języków obcych, to pozycja ta adresowana jest nie tylko do nauczycieli języków obcych, ale również pedagogów, logopedów i wszystkich zainteresowanych tematem. Chociażby po to, by mogli zrozumieć, z czego wynikać mogą trudności i jak pomóc dziecku je przezwyciężyć. Publikacja składa się z trzech części, z czego w pierwszej przeczytać możemy o specyfice specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów, u których rozwój kompetencji językowych wymaga odpowiedniego wsparcia. Autorka skłania nas do zastanowienia się nad tym, czym są potrzeby edukacyjne i co sprawia, że są specjalne, a także wyjaśnia, na czym polegają specjalne potrzeby językowe uczniów z deficytami języka, mowy i komunikacji. Przy okazji Karpińska-Szaj dokonuje przeglądu funkcjonującej terminologii i uściśla pewne kwestie, a także podkreśla wyróżnienie ze specjalnych potrzeb edukacyjnych, specjalne potrzeby komunikacyjne. Pisze również o naturze problemów językowych, dzieląc potencjalne trudności uczniów ze specjalnymi potrzebami językowymi na dwie współzależne kategorie (trudności odnoszące się do funkcjonowania poznawczego dziecka oraz problemy związane z przebiegiem komunikacji). Część druga książki poświęcona zastała zasadzie indywidualizacji w kształceniu językowym. Przeczytamy tu o podstawowych aspektach indywidualizacji, a szczególnie o zasadzie indywidualizacji w kontekście nauki języka obcego. Autorka podkreśla przy tym, że podstawowym warunkiem odpowiedniego projektowania działań dydaktycznych realizowanych zgodnie z celami edukacyjnymi i terapeutycznymi uczenia się/nauczania języka obcego jest określenie indywidualnych potrzeb językowych ucznia. Pisze też o rozpoznaniu potencjału rozwojowego, diagnozie na potrzeby nauczania języków obcych, a także o rozwijaniu potencjału ucznia. Proponowane podejście do projektowania i realizacji indywidualnych ścieżek kształcenia językowego odnosi się do rozwijania kompetencji zarówno w języku ojczystym, jak i obcym. Trzecia część publikacji obejmuje podsumowanie badań glottodydaktycznych, których przedmiotem jest indywidualizacja nauczania języków obcych uczniów ze specjalnymi potrzebami językowymi. Jednocześnie autorka podkreśla, że choć cel i zakres badań faktycznie dotyczą kwestii glottodydaktycznych, to samo badanie miało wymiar interdyscyplinarny. Wnioski nakierowane są natomiast na rozwijanie sprawności językowych oraz poznawczych dziecka i mają na celu jego holistyczny rozwój. Autorka w części tej pisze również o dopasowaniu i uzupełnianiu treści podręcznikowych, zaś o zaletach oraz problemach indywidualizacji nauczania języków opowiada załączony do książki film w postaci kodu QR. Lektura książki pozwala nam uzyskać holistyczną wiedzę na temat indywidualizacji nauczania języków (obcych) w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, choć tak naprawdę zagadnienie to mogłoby dotyczyć wszystkich uczniów. Temat ten wart jest dalszego zgłębiania, zaś publikacja może stać się impulsem do dalszych badań, a także pochylenia się przez nauczycieli nad tym zagadnieniem.