Jan Żabczyc

Jan Żabczyc (lub Jan z Żabczyca) – zm. po 1629 r., XVII-wieczny poeta, autor pierwszego zbioru polskich kolęd, zatytułowanego Symfonie anielskie abo Kolęda mieszkańcom ziemskim od muzyki niebieskiej, wdzięcznym okrzykiem na Dzień Narodzenia Pańskiego zaśpiewane (wyd. Kraków, 1630).

Prawdopodobnie pochodził z chłopskiej lub mieszczańskiej warstwy społecznej, wykształcenie zdobywał w Akademii Krakowskiej. Związany był z małopolskimi magnatami, na cześć których pisał utwory panegiryczne. W latach 1605-1630 publikował w Krakowie, gdzie spędził część życia.

Jest autorem zbioru pt. Symofnie anielskie... (1630), zawierającym 36 kolęd, głównie w odmianie pasterskiej. Utwory charakteryzują się sporym zróżnicowaniem: począwszy od tematyki, a skończywszy na budowie wierszy. W zbiorze znalazły się także pastorałki zbudowane w formie dialogowej, zbliżone do jasełek. Symfonie... poprzedził Instrukcją, w której zawarł odesłania do popularnych wówczas w Polsce melodii, na bazie których napisał kolędy. Posłużył się tym samym tzw. kontrafakturą, tzn. wykorzystał melodię piosenki świeckiej w pieśni o charakterze religijnym.

W latach późniejszych zbiór był publikowany pod innym nazwiskiem – Jana Karola Dachnowskiego, stąd istnieją wątpliwości, czy Żabczyc nie był tylko kolekcjonerem bożonarodzeniowych utworów. Liczne pieśni z tego zbioru weszły na stałe do kanonu polskich kolęd, np. Przybieżeli do Betlejem, Pastuszkowie, bracia mili.

Ponadto Żabczyc był autorem zbiorów pt. Praktyka dworska (1615), Etyka dworskie (1615), Polityka dworskie (1616), Quaternio, w którym się wyrażają Boskie sprawy niepojęte, aniołów, nieba, żywiołów powinności i obyczaje ludzkie (1629). Wydania te zawierały głównie maksymy, wierszyki, parafrazy przysłów. Ponadto Żabczyc jest autorem parodii tzw. prognostyka astrologicznego pt. Kalendarz wieczny (1614).