Lucjan Żeligowski

Lucjan Żeligowski (ur. 17 października 1865 w Oszmianie, zm. 9 lipca 1947 w Londynie) – pułkownik piechoty Armii Imperium Rosyjskiego i generał broni Wojska Polskiego, znany z tzw. buntu Żeligowskiego, podczas którego zajął Wilno i jego okolice, proklamując powstanie tzw. Litwy Środkowej.

Lucjan Żeligowski był synem Gustawa – powstańca z 1863 i Władysławy z Traczewskich. Ojciec wraz z matką został zesłany za udział w powstaniu styczniowym na Syberię, skąd oboje już nie wrócili. Lucjan Żeligowski był wychowywany przez ciotkę Katarzynę mieszkającą w Żupranach. Tam też uczęszczał do szkoły gminnej, z której przeszedł do gimnazjum klasycznego w Wilnie.

Po uzyskaniu matury w 1885 wstąpił do szkoły junkrów I stopnia w Rydze, kształcącej oficerów piechoty Armii Rosyjskiej. Ukończył ją w 1888, uzyskując pierwszy stopień oficerski. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) w stopniu kapitana. Następnie pełnił służbę w Rostowie nad Donem. W 1905 był postawiony przed sądem za przekonania (głównie etyczno-moralne). Postępowanie zakończyło się uniewinnieniem. Od 1912 działał w konspiracyjnym Związku Walki Czynnej w Rosji.

W chwili wybuchu I wojny światowej był w stopniu podpułkownika dowódcą batalionu. W 1915 został awansowany do stopnia pułkownika i mianowany dowódcą 261 pułku piechoty.

9 września 1915 gdy rozpoczęło się formowanie jednostki polskiej przy armii rosyjskiej – Polskiej Brygady Strzelców, na własną prośbę przeszedł do brygady, gdzie został dowódcą batalionu. W czerwcu 1916 Polska Brygada Strzelców osiągnęła gotowość bojową i 27 lipca 1916 i przeszła chrzest bojowy forsując rzekę Szczarę. W styczniu 1917 na bazie Polskiej Brygady Strzelców rozpoczęto organizowanie Dywizji Strzelców Polskich i Żeligowski został dowódcą 1 pułku tej dywizji. W czerwcu 1917 pułk ten wyróżnił się w walkach na froncie galicyjskim pod Husiatynem.

Po rewolucji lutowej w 1917 w związku z wzrostem nastrojów rewolucyjnych w armii rosyjskiej nastąpiła reorganizacja Polskiej Dywizji Strzelców w 1 Korpus Polski, a płk. Żeligowski został ponownie skierowany do armii rosyjskiej. Wkrótce jednak wrócił do niego i został dowódcą 1 Dywizji Piechoty. Po wybuchu rewolucji październikowej doszło do konfliktu pomiędzy nim a dowódcą I Korpusu Polskiego gen. Józefem Dowborem-Muśnickim, który opowiedział się za poparciem rosyjskiego Rządu Tymczasowego, a Żeligowski uważał, że polskie jednostki powinny zostać neutralne wobec konfliktu w Rosji. W wyniku tego konfliktu wiosną 1918 gen. Dowbor-Muśnicki usunął go z zajmowanych stanowisk.

Żeligowski wyjechał wtedy do Kijowa, gdzie wszedł w skład Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol) prowadzącego rozmowy z francuską misją wojskową na temat tworzenia jednostek polskich we Francji i Rosji. Po uzyskaniu pomocy ze strony Francji rozpoczęło się formowanie tzw. Błękitnej Armii gen. Hallera. Żeligowski w dniu 3 lipca 1918 został mianowany przez gen. Józefa Hallera dowódcą Wojska Polskiego na Wschodzie i awansowany do stopnia generała podporucznika.

Wśród tworzonych wtedy w Rosji jednostek powstała w 1918 na Kubaniu 4 Dywizja Strzelców Polskich, na czele której stanął Żeligowski.

List Józefa Piłsudskiego do gen. Żeligowskiego z 2 stycznia 1919 (pisownia oryginalna):[1]

"Do Generała Żeligowskiego w Odesie.
Panie Generale! Przesyłam Panu Generałowi i wszystkim żołnierzom, walczącym pod Jego rozkazami, serdeczne pozdrowienia w imieniu armii polskiej. Dziękuję Wam za trudy wytworzenia polskiej siły zbrojnej, jakie podjęliście w mozole i wysiłku. Wierzę, że oficerowie i żołnierze dywizji Pana Generała będą dalej nieśli wysoko sztandar polski, i po walkach, jakie im przypadną w udziale, staną w szeregach czekającej ich niecierpliwie armii polskiej, przysporzywszy nowych wawrzynów starej sławie oręża polskiego.
Józef Piłsudski"

W kwietniu 1919 dywizja weszła w skład francuskiego korpusu interwencyjnego. W kwietniu i maju 1919 prowadziła ona walki z jednostkami Armii Czerwonej i wraz z korpusem wycofała się do Odessy, skąd przeszła do Besarabii. 23 maja 1919 dywizja została wycofana z linii frontu, a następnie skierowana do Polski, dokąd przybyła w czerwcu 1919.

W Wojsku Polskim był najpierw dowódcą Frontu Litewsko-Białoruskiego, potem grupy operacyjnej oraz dowódcą 10 Dywizji Piechoty (1919) w wojnie polsko-bolszewickiej.

Information icon.svg Osobny artykuł: Bunt Żeligowskiego.

Ciesząc się przyjaźnią i zaufaniem Józefa Piłsudskiego, od października 1920 dowodził 1 Dywizją Litewsko-Białoruską. Na jej czele w 1920 zajął Wilno i utworzył Litwę Środkową jako samodzielne i niezależne od Polski państwo. Na czas tej operacji "wypowiedział posłuszeństwo" Naczelnemu Wodzowi. W rzeczywistości była to akcja, której pomysłodawcą był Józef Piłsudski i miała na celu przyłączenie Wilna do Polski poprzez stan pośredni. W ówczesnej skomplikowanej sytuacji politycznej państwu polskiemu oficjalne działania zbrojne były bardzo nie na rękę. W październiku 1920 Żeligowski otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Warszawy.

Z dniem 1 grudnia 1921 został awansowany do stopnia generała porucznika. W okresie od 20 listopada 1921 do 27 listopada 1925 był inspektorem armii w Warszawie. Kierował pracą Inspektoratu Armii nr 2.

31 marca 1924 Prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek ministra spraw wojskowych, gen. dyw. Władysława Sikorskiego awansował go na generała broni ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 1 lokatą[2].

27 listopada 1925 otrzymał tekę ministra spraw wojskowych w gabinecie Aleksandra Skrzyńskiego. Na tym stanowisku ułatwił Piłsudskiemu przygotowanie i przeprowadzenie zamachu stanu. Urząd ministra sprawował do 10 maja 1926. Do czasu reorganizacji naczelnych władz wojskowych w dalszym ciągu stał na czele Inspektoratu Armii nr 2. W między czasie, od 18 maja do 15 lipca 1926 był przewodniczącym Komisji Likwidacyjnej powołanej przez Piłsudskiego w celu:

1. zakończenia wszelkich operacji wojskowych,
2. doprowadzenia oddziałów wojskowych biorących udział w wypadkach do stanu normalnego,
3. rozbrojenia oddziałów cywilnych zaangażowanych w wydarzeniach,
4. uregulowania wszelkich strat w materiale stanowiącym zapas mobilizacyjny wojska i wyposażenia pokojowego oddziałów oraz strat materialnych poszkodowanych osób cywilnych w wyniku działań,
5. uspokojenia oddziałów wojskowych i korpusu oficerskiego.

W sierpniu 1926 po utworzeniu Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych mianowany został inspektorem armii. 31 sierpnia 1927 przeszedł w stan spoczynku.

Po przejściu na emeryturę osiadł w mieście Andrzejów. Zajmował się polityką, uczestniczył w życiu społecznym i gospodarczym. W latach 1935–1939 był posłem na Sejm IV i V kadencji. W 1930 opublikował książkę pt. Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania.

Bezpośrednio przed wojną zwrócił się do marszałka Rydza-Śmigłego o powołanie do czynnej służby wojskowej. Prośba generała pozostała bez odpowiedzi. W wojnie obronnej w 1939 nie brał czynnego udziału. W nocy z 7 na 8 września 1939 wyjechał z Warszawy do Brześcia razem z gen. Sosnkowskim i dwoma oficerami jego sztabu. 9 września rano wymieniona czwórka wyjechała z Brześcia do Przemyśla przez Włodawę, Zamość, Rawę Ruską i Jaworów. Gen. Sosnkowski przyjechał do Przemyśla wieczorem 9 września w charakterze generała do zleceń Naczelnego Wodza z zadaniem ustalenia faktycznego położenia Armii „Małopolska”. 10 września obaj generałowie wyjechali do Lwowa, gdzie gen. Sosnkowski dowiedział się, że został mianowany dowódcą Grupy Armii południowych. Generał towarzyszył dowódcy Frontu Południowego do 13 września, kiedy to gen. Sosnkowski odleciał ze Lwowa do Przemyśla.

Po kapitulacji Lwowa ewakuował się przez Rumunię do Francji, a po jej kapitulacji do Wielkiej Brytanii. Na emigracji był członkiem Rady Narodowej RP i przewodniczącym jej Komisji Wojskowej oraz Kanclerzem Kapituły Orderu Virtuti Militari. Z tej ostatniej funkcji został w styczniu 1945 zwolniony przez prezydenta Raczkiewicza, ponieważ nie wyraził zgody na odznaczenie gen. Bora-Komorowskiego Krzyżem Wielkim Orderu VM.

Po zakończeniu wojny zadeklarował powrót do kraju, ale w trakcie przygotowań do podróży zmarł 9 lipca 1947 w Londynie. Zgodnie z wolą zmarłego zwłoki przewieziono do Warszawy i pochowano na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Transport organizował gen. bryg. Stanisław Tatar, wykorzystując tę okazję do przywiezienia do Polski zdeponowanej w Wielkiej Brytanii części zasobów Funduszu Obrony Narodowej.
_____________
Awanse

* podporucznik – 1888
* porucznik
* sztabskapitan
* kapitan
* podpułkownik
* pułkownik – 1915
* generał podporucznik – 3 lipca 1918
* generał porucznik – 1 grudnia 1921[3] w 1922 zweryfikowany w stopniu generała dywizji ze starszeństwem 1 czerwca 1919
* generał broni – 31 marca 1924 ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 1 lokatą

Ordery i odznaczenia

* Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
* Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
* Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
* Krzyż Niepodległości z Mieczami (25 II 1932)
* Krzyż Walecznych – czterokrotnie
* Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej
* Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
* Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
* Order św. Jerzego IV klasy (Imperium Rosyjskie)
* Order św. Włodzimierza z Mieczami IV klasy (Imperium Rosyjskie)
* Order św. Anny II klasy (Imperium Rosyjskie)
* Order św. Anny III klasy (Imperium Rosyjskie)
* Order św. Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie)
* Krzyż Komandorski Legii Honorowej (Francja)
* Krzyż Wojenny (Francja)
* Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury.
Tytuły

* Honorowy Obywatel Miasta Stołecznego Warszawy (od października 1920)