Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jeśli ktoś jeszcze nie wie, co znaczy przeżywać sprzeczne uczucia, polecam tę książkę. O ile nie spali jej po kilkunastu stronach, i nie wyrzuci za okno po stu, to sprzecznych uczuć przeżyje co niemiara. No ale - po kolei! Powieść (o ile to jest powieść) jest sławna ze względu na przypisywany jej mit rewolucyjny: oto książka, która ujawniła (prawie jak po występie Wolanda w Variété) wielkie kłamstwo Skandynawów, kłamstwo o ich rzekomym szczęściu, ich propagandę nazywającą Skandynawię najlepszym miejsce do życia na świecie. Oto historia Jante, miejscowości, której nazwa od czasów ukazania się powieści Sandemosego będzie synonimem społeczności katującej swoich członków systemem zasad zabijających wszelkie odruchy ludzkie, a przede wszystkim te, które mogłyby wieść ku radości i spokojowi ducha. I oto łapiemy czytelników na cesze prosto z Jante wziętej: o proszę, jak to się chwalili, że są od nas lepsi, serdeczniejsi, szczęśliwsi, demokratyczniejsi, a tymczasem są tylko bogatsi (tego im zresztą też nie wybaczymy). Sądzę, że to w dużej części błędna opinia o tej książce. Do być może połowy tekstu to, co czytałem, przekonywało mnie, że narrator (autor?) nie tyle zrywa maski obłudnikom, co rozpaczliwie szuka zewnętrznych przyczyn swojej klęski życiowej, swojego zagubienia w świecie wartości, granic, uczuć, których to pojęć on albo nie rozumie, albo udaje, że nie rozumie. Że narrator użala się nad sobą nieustannie, rozdzierająco i zasmarkanie, bowiem żadna pozytywna myśl w tym strumieniu pretensji, rozżalenia i obwiniania się nie pojawiła. W dalszej części tekstu inne nuty zaczęły dominować nad wspomnianymi, wycie skrzywdzonego dorosłego dziecka ustąpiło nieco... poezji wymieszanej z poradnikiem psychologicznym czy może newage'owym popularnym traktacikiem o duchowości (nie używam zdrobnień sarkastycznie, tylko po to, by proporcje ukazać),a ta proza zahaczając chwilami stylem o strumień świadomości wreszcie pokazała zamysł autora (chociaż mam świadomość, że mogę się mylić). Otóż zamysłem tym jest zmuszenie czytelnika do zrozumienia, że jeśli za podstawę swego istnienia przyjmie gorzką przeszłość, krzywdy mu wyrządzone faktyczne czy iluzoryczne, jeśli - słusznie czy nie - skupi się na obwinianiu swoich oprawców, to jego szanse na normalne, dobre życie są równe zeru!!! i nic, i nikt nie będzie w stanie mu pomóc. Ta książka jest po to, żeby czytelnika walnąć po głowie, i to nie raz, lecz wielokrotnie. I to jest jej wartość, i to jest sens jej czytania. Bo to lektura ani przyjemna, ani lekka. A tak na marginesie - teraz jestem ciekaw, jakim tropem poszedł Filip Springer pisząc komentarz do Uciekiniera, bo chyba komentarzem najtrafniej tę odpowiedź nazwać można. Czy wziął mit o Jante dosłownie i szukał dowodów na istnienie Jante dzisiaj (to tak, jakby komentator sienkiewiczowskiego Potopu wydał dziełko o największych powodziach polskich rzek),czy też usłuchał ducha powieści, i jego śladów w Skandynawii wypatrywał. No cóż, zobaczymy, ale niezbyt szybko, bo Sandemose to rzecz wyczerpująca i trzeba po niej odpocząć i odczyścić się przy literaturze diametralnie innej. Niekoniecznie lekkiej, wystarczy, żeby była inna.