Jürgen Matthäus

Książek o Shoah jest sporo, naprawdę można czytać relacje indywidualne, analizy działania pojedynczych obozów, Einsatzgruppen etc. etc. Znacznie mniej – bo i to są trudniejsze publikacje – jest książek które próbują objąć cały ten ponury proces w jedną spójną analizę i wyjaśnić, co tak właściwe się stało. Przy czym wielu to się nie udaje. Browning jest jednym z tych nielicznych, który naprawdę jest w stanie unieść ciężar opisywanego zagadnienia i odpowiedzialności z tym związanej. Nie ukrywam że generalnie w tematyce historycznej, jestem zwolennikiem tego typu ujęć całościowych. Browning – jeden z ważniejszych badaczy Ostatecznego Rozwiązania (Autor znakomitej książki „Zwykli ludzie 101 batalion policyjny…”) wykonuje to zadanie znakomicie. To co otrzymaliśmy to wprawdzie nadal tylko wycinek (okres 1939-1942) ale niezwykle istotny, to w tym okresie ginie przytłaczająca większość Żydów. Autor pokazuje jak bardzo ten proces był przypadkowy i ewoluował w niekiedy niespodziewaną stronę. Wbrew pozorom naziści wiedzieli CO chcą zrobić, nie za bardzo wiedzieli jednak JAK. Stąd np. Getta które powstają w Polsce w 1940-1941 realizują bardzo różne programy i cele i tworzone są w różny sposób, zależny często od oddolnej inicjatywy. Z góry przychodzą raczej naciski na przyśpieszanie i radykalne rozwiazywanie „problemu”, zresztą sporą część tych „problemów” tworzyli sobie sami Niemcy (niedożywione i stłoczone duże grupy ludzi stają się obciążeniem – co jest przecież logicznym następstwem tej nieludzkiej polityki). Podobnie było z Einsatzgruppen na wschodzie. Jeśli miałbym zarekomendować przeczytanie JAKIEŚ książki o Zagładzie, wskazałbym albą tą, albo Hilberga „Zagładę Żydów Europejskich”.