Władysław Bułhak

Polscy Klossowie, Bondowie, Stirlitzowie? Nieszczególnie i nie do końca – co podkreślają zresztą sami autorzy „Szpiegów PRL-u”. Co najzupełniej zrozumiałe i wynikające ze specyfiki działań szpiegowskich, jaka dostępność źródeł i dokumentacja, tacy i zaprezentowani szpiedzy oraz książka o nich. Oprócz profesjonalnie prowadzonych operacji wywiadowczych z prawdziwego zdarzenia mamy tu bowiem całkiem sporą galerię szpiegów in spe: sprytnych naciągaczy, mitomanów i pechowców, słowem – ludzi o dość wątpliwej skuteczności wywiadowczej, których działalność szpiegowska często wręcz zakrawała na farsę, a których losy obfitują przy tym w niewiadome, ogólniki, domysły i przypuszczenia. Niektórych z owych „asów wywiadu” zresztą pociągały zwyczajnie uroki wygodnego życia na dostatnim Zachodzie, i to tak bardzo, że to, co miało być przykrywką dla szpiegowskiej działalności (np. prowadzenie własnego, dochodowego biznesu w Wielkiej Brytanii),z czasem stało się głównym zajęciem, a samo szpiegowanie przykrywką – pretekstem wobec przełożonych z kraju. Motywacje i metody działania są tu zatem te same, co w sensacyjnych fabułach Forsytha, ale reszta już niekoniecznie. Można powiedzieć nawet, że wskutek nieuniknionych luk źródłowych, a także ustalonych faktów, książka do pewnego stopnia ośmiesza i ukazuje w krzywym zwierciadle zarówno przedstawione tu „supergwiazdy” szpiegostwa, jak i MBP/MSW, które wysłały tych ludzi za granicę. Z uwagi na znamienną dla kręgów IPN nieustanną ekscytację TW „Bolkiem” uderza pobłażliwe stwierdzenie autorów na temat obracającego się w otoczeniu Jana Pawła II o. Stanisława Hejmo: „(...) trudno na podstawie jednostronnych źródeł SB wyrokować o postawie i osobowości danej osoby.” Czyżby zatem w autorskiej ocenie donosicieli oraz dokumentacji na ich temat obowiązywała relatywizacja i podział na równych i równiejszych? Na plus – wyjaśnianie i przybliżanie kontekstu odległych zdarzeń z XX wieku, które dzisiejszemu czytelnikowi mogą być nieznane.